Mezhebî Ayrışmanın Politik Sonuçları: Safevî Tarikatının Siyasallaşması / Political Consequences of Sectarian Separation: Politicization of the Safavids Order / النتائج السياسية للتفرق المذهبي: تَسْيِيسُ الطّريقة الصّفوية

Anadolu coğrafyasında yaşayan Türkmen topluluklar için kullanılan kızılbaşlık Osmanlılar ile Safevîler arasında yaşanan siyasal ve dinî-kültürel bir farklılaşmanın sonunda ortaya çıkmıştır. Buna göre, Çaldıran savaşı Osmanlıların doğu sınırını belirlerken, Anadolu’daki Türkmenlerin Safevi Devletiyle olan fiilî bağlarını kopararak onları Şiîleşme sürecinin dışında bırakmıştır. Osmanlıların Kızılbaş Türkmen nüfusa karşı siyasi tutumları onların Sünnîlik ile irtibat kurmalarını zorlaştırmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Mezhebî Ayrışma, Safevî Tarikatı, Kızılbaş

Political Consequences of Sectarian Separation: Politicization of the Safavids Order

In this study the political and religio-cultural differences between the Ottomans and Safavids is presented. Accordingly, the battle of Caldıran, while determining the eastern boundary of the Ottoman Empire, placed them outside of the process of Shiatization, breaking down the actual relationships in Anatolia between the Turmomans and Safavids. The political suppression of the Ottomans against the Qizilbashes also created an obstacle for them in making contact with Sunnite Islam.

Keywords:

Sectarian Separation, Safavids Order, Qizilbash,

PDF

___

Abbaslı, Mirza, “Safevîlerin Kökenine Dair”, Belleten, C. XL, No: 158, Ankara 1976, ss. 287-329.
Âşık Pâşâ-Zâde, AhmedÂşıkî(ö.886/1481), Tevârîh-i Âl-i Osman, Âlî Bey Yay. Matbaa-i Âmire, İstanbul 1332.
Browne,Edward G., A LliteraryHistory of Persia, C. IV, Cambridge 1953.
Cebecioğlu,Ethem, Hacı Bayram Veli, Ankara 1991.
Feridun Ahmed Bey, Münşeâtu’s-Selâtîn, İstanbul 1275.
Fığlalı, Ethem Ruhi Fığlalı, “Önsöz”, Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed el-Bağdâdî, Mezhepler Arasındaki Farklar, Çev. E. Ruhi Fığlalı, TDV Yay., İstanbul 1979,”, ss. I-XVIII.
Handmîr, TârîhuHabibü’s-Siyer Fi AhbâriEfrâd-i Beşer, thk. Muhammed ZubeyrSiyâkî, Caphâne-yi Haydarî, C. I-IV, 1963.
Hoca Saadeddîn Efendi, Münşeât-ı Hoca Sadedîn Efendi Rahimehullâhu Aleyh, Reisülküttâb, Nr. 921.
İbnManzûr, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî (ö.711/1311), Lisânu’l-Arab el-Muhit, (tasnif. Yusuf Hayyat, Nedim Merasil), Beyrut trz.
Kemâl Pâşâ-Zâde, Fetâvâ Kemâl Pâşâ-Zâde Der Hakk-ı Kızılbâş”, Mecmû’a, Süleymaniye Ktp. Es’ad Efendi Nr. 3548.
Kesrevî,AhmedŞeyh Safiyy ve Tebâreş, Tahran 1379.
Köprülü, M. Fuad, “Azeri”, İA, İstanbul 1961, C. II, s. 118-151.
Kutlu, Sönmez, Alevîlik-Bektaşîlik Yazıları Alevîliğin Yazılı Kaynakları Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safî, Ankara Okulu Yay. Ankara 2006.
Kutlu, Sönmez Mezhepler Tarihine Giriş, Dem Yay. İstanbul 2008.
Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah, Sahâifu’l-Ahbâr fî Vekâyi’i’l-A’sâr, C. I-III, Matbaa-i Amire, 1285/1868.
Münşî, İskender Bey, Târîh-i Âlem-i Ârâ-yiAbbâsî, thk. Muhammed İsmail Rıdvanî, C. I-III, Tahran 1377.
Onat,Hasan, “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”, İslâmiyât, Ankara 2003, C. VI, S. 3, s. 111-126.
Onat,Hasan, Türkiye’de Din Anayışında Değişim Süreci, Ankara Okulu Yay., Ankara 2003.
Onat,Hasan, “Türkiye’de İslam Mezhepleri Tarihi’nin Gelişim Sürecinde Prof. D. Ethem Ruhi Fığlalı’nın Yeri”, Ethem Ruhi Fığlalı’ya Armağan, Vadi Yay., Ankara 2002, ss. 236-254.
Onat,Hasan. “Alevilik-Bektaşilik, Din Kültürü Ahlak Bilgisi Dersleri ve Diyanet”, Türk Yurdu, C. 5, S. 210, Ankara 2005
Öngören, Reşat “Sünnî Bir Tarîkattan Şii Bir Devlete: Safeviyye Tarîkatı ve İran Safevî Devleti”, Bilgi ve Hikmet, (1999), S: 11, ss. 82-94.
Roemer, H. R., “The Safavid Period”, The Cambridge History of Iran, Ed. Peter Jackson, Lourence Lackhart, C. VI, Cambridge 1986.
Rûmlu,Hasan, A ChronicleoftheEarlySafawis; BeingtheAhsenü’t-Tevârîkh of Hasan-ı Rûmlû, C. I, (Farsça Metin); C. II, (Çeviri), Ed. Ve İngilizceye Çev. C. N. Seddon, Baroda 1931-1934.
Sarıkaya, Mehmet Saffet, İslâm Düşünce Tarihinde Mezhepler, Isparta 2001.
Savory, R. M. Iran Under the Safavids, Cambridge 1980.
Şeref Han, Şerefnâme, Osmanlı-İran Tarihi, Çev. Mehmet Emin Bozarslan, İstanbul 1971.
Şevkânî, Muhammed b. Ali, el-Bedru’t-Tâli’, Beyrut trz.
Taşğın, Ahmet, “Bisatî, Menâkıbü’l-EsrârBehcetü’l-Ahbâr” İslâmiyât, C. VI, S. 3, Ankara 2003, s. 183-185.
Taşğın, Ahmet, “Hatai’den Günümüze Anadolu Alevilerinde Farklılaşma” Birinci Uluslararası Şah İsmail Hatai Sempozyumu Bildirileri, 9-10-11 Ekim 2003, haz. Gülağ Öz, Ankara 2004, ss.297-306.
Teber, Ömer Faruk, XVI. Yüzyılda Kızılbaşlık Farklılaşması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2005.
Teber, Ömer Faruk, “Osmanlı Belgelerinde Alevilik için Kullanılan Dinî-Siyasî Tanımlamalar”, Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü, Ed. H. İbrahim Bulut, Sakarya 2009, ss. 70-80.
Tekindağ, Şahabeddin, “Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi”, Tarih Dergisi, C. VIII, S. 22, İstanbul 1968, ss. 50-79.
Uludağ, Süleyman, “Halvetiyye”, DİA., C. 15, İstanbul 1997, ss. 393-395.
Vicdânî, Sadık, Tomar-ı Turuk-ı AliyyedenHalvetiyyeSilsilenâmesi, İstanbul 1338-1341.