Eş’ârî Mu’tezile’den Neden Ayrıldı? / Why Did Ash’ari Leave Mu’tazila? / ما أسباب انشقاق الإمام الأشعري عن المعتزلة؟

Eş’arî Mutezile içinde yetişmiş ve uzun yıllar bu düşünce sistemini samimiyetle savunmuştur. Kırklı yaşlarda Mu’tezile mezhebinden ayrılarak Ehl-i Sünnet düşüncesine katılmış ve Mu’tezile’nin şiddetli hasımlarından biri olmuştur. Bu makalede Eş’arî’nin Mu’tezile’den ayrılması bağlamında kaynaklarda zikredilen rivayetler farklı varyantlarıyla ele alınıp incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Eş’arî, Cübbâî, İhve‐i Selase (üç kardeş), Mu’tezile

Why Did Ash’ari Leave Mu’tazila?

Al-Ash'ari grew up in the Mu’tazila and defended this system of thought sincerely for many years. In the age of forties, he left the Mu'tazilah sect and joined the Ahl al-Sunnah thought. He was one of Mu’tazilah’s fiercest opponents. In this article, in the context of quitting the band of Ash’ari from Mu’tazilah, the narrations contained in the sources will be handled in different variants.

Keywords:

al-Ash’ari, al-Jubbâi, The Three Brothers, Mu’tazilah,

PDF

___

Abdulhayy, M, “Eş’arilik” (çev. Ahmet Ünal), İslam Düşüncesi Tarihi, İstanbul, 1990.
Ahmed Emin, Zuhru’l İslam, Beyrut 1969.
el-Bağdâdî, Abdulkahir b. Tahir b. Muhammed (429/1038), el-Fark beyne’l-Firak, (thk., Muhyuddin Abdulhamit) Beyrut, 1995.
el-Bağdâdî, Abdulkahir b. Tahir b. Muhammed (429/1038), el-Milel ve’n-Nihal, (thk., Albert Nasri Nader ) Beyrut, 1970.
el-Bağdâdî, Abdulkahir b. Tahir b. Muhammed (429/1038), Usûlü’d-Din, Beyrut 1981.
Bedevi, Abdurrahman, Mezâhibu'l-İslâmiyyîn, Beyrut 1983.
el-Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerif Ali b. Muhammed (816/1413), Şerhu’l-Mevâkıf, Beyrut, 1998.
el-Cüveynî, İmamu’l-Haremeyn Ebu’l-Muâlî Abdulmelik (478/1085) Kitabu’l-İrşad, (thk., Es’ad Temim), Beyrut 1985.
Ebû Reyyan, Muhammed Ali, Tarih’l-Fikri’l-Felsefî fi’l-İslâm, Beyrut, ts.,
el-Ehvâzî, Ebu Ali el-Hasan b. Ali b. İbrahim (446/1055), “Mesâlibu İbn Ebi Bişr”, Nşr. Michel Allard, Bulletin D'ètudes Orientales, c. XXIII, Damas 1970, s. 129-165.
el-Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail (324/936), Kitabu Makâlâti'l-İslâmiyyîn ve İhtilâfi’l-Musallîn, thk., Hellmut Ritter, Wiesbaden 1980.
Fahuri, Hennâ – Cerr, Halil, Tarihu’l-Felsefeti’l-Arabiyye, Beyrut 1982.
Fevkiye Hüseyn, “Mukaddime” Eş’arî el-İbâne, (thk., Fevkiye Hüseyn Mahmûd), Kahire, 1987.
Feyyûmî, Muhammed İbrahim, el-İmâm Ebû’l-Hasan el-Eş’arî, Kahire, 2003.
el-Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed (505/1111), el-İktisâd fi’l-İ’tikâd, (thk.: İbrahim Agah Çubukçu - Hüseyin Atay), Ankara, 1962.
el-Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed (505/1111), İhyau Ulumiddin, Cidde, 2011.
Giridi, Sıriî, Arâu'l-Milel, İstanbul, 1303.
Gwynne, Rosalind Ward, “al-Jubbâ’î, al-Ash’arî and the Three Brothers: the Uses of Fiction”, The Muslim World, LXXV/3-4 (1985), s.132-161.
el-Halebî, İbrahim b. Muhammed b. İbrahim, Nimetu’z-Zeria fi Nusarati’ş-Şeria, (thk. Ali Rıza), Riyad, 1998.
İbn Asâkir, Ebu'l-Kâsım Ali b. Hasan (571/1175), Tebyinu Kezibi'l-Mufteri fi ma Nüsibe ile’l-İmâm Ebi’l-Hasan el-Eş’ari, Dimeşk 1399/1979.
İbn Fûrek, Ebu Bekr Muhammed b. el-Hasan (406/1015), Mucerredu Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’ari, (thk., Daniel Gimaret), Beyrut 1987.
İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsuddin Ahmed b. Muhammed b. Ebi Bekr (681/1282), Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu’z-Zemân, (thk. İhsan Abbas), Beyrut 1968.
İbn Kâdî Şuhbe, Ebu Bekr b. Ahmed b. Muhammed b. Ömer (851/1447), Tabakâtu’ş-Şafiiyye, (thk. el-Hafız Abdulalim Hân), Beyrut 1407/1986.
İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebu Abdillah Muhammed b. Ebi Bekr (751/1350), Şifau’l-Alil fi Mesaili’l-Kedai ve’l-Kaderi ve’l-Hiknmeti ve’t-Ta’llil, (thk. Muhammed Bedruddin), Beyrut 1978.
İbnü’n-Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshak (385/995), el-Fihrist, Beyrut 1978.
İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim el-Harrani (728/1328), Minhacu’s-Sünneti’n-Nebeviyye, (nşr. Muhammed Reşad Salim), Riyad 1406/1986.
İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed (597/1201), el-Muntazam fi Tarihi’l-Mulûk ve’l-Umem, (thk. Abdulkadir Atâ), Beyrut 1992.
İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlmi Kelâm, Ankara 1981.
Kâdî Abdulcebbâr, Ebu'l-Hasan b. Ahmed (415/1024), Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, (thk, Abdulkerim Osman), Kahire 1988.
Kemal Yazıcı-Antown Gatas Kerem, A’lamu’l-Felsefeti’l-Arabiyye, Beyrut 1990.
Keskin, Mehmet İmam Eş’ari ve Eş’arilik, İstanbul, 2013.
el-Mağribi, Ali Abdulfettah, el-Fıraku'l-Kelâmiyyeti'l-İslamiyye, Mısır 1986.
el-Makrizî, Takıyyuddin Ahmed b. Ali,(845/1441) el-Hıtat ve’l-Âsâr, Kahire ts.
Nicholson, R.A., A Literary History Of The Arabs, Cambridge 1979.
Onat, Hasan, Türkiye’de Din Anlayışında Değişim Süreci, Ankara 2003.
Öz, Mustafa, “Ebu'l-Hasan el-Eş'ari ve Eş'ari Mezhebinin Prensipleri”, Diyanet Dergisi, XIII, sayı, III, Ankara 1974, s. 181-192.
er-Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn (606/1209), et-Tefsiru’l-Kebir, Beyrut, 1420/1999.
er-Râzî, Zeynuddin Muhammed b. Ebi Bekr b. Abdulkadir (667/1268), Muhtaru’s-Sıhâh, Beyrut 1988.
Subhâni, Cafer, Buhusun fi'l-Milel ve'n-Nihal, Kum 1411/1990.
Subhî, Ahmed Mahmud, fi İlmi'l-Kelâm Dirasetün Felsefiye li Ârâi'l-Fıraki'l-İslamiye fi Usûli'd-Dîn, Beyrut 1985.
Subhî, Ahmed Mahmud, “el-Eşari el-Mütekellim”, Mevsuatu Hadareti’l-İslâmiyye, Umman 1993, s. 379-386.
es-Subkî, Tacuddin Ebu Nasr Abdulvehhâb b. Ali (771/1370), Tabakatu'ş-Şafiiyye’l-Kubrâ, (thk. Abdulfettah Muhammed-Mahmud Muhammed), 1992.
es-Subkî, Tacuddin Ebu Nasr Abdulvehhâb b. Ali (771/1370), es-Seyfu’l-Meşhûr fi Şerhi Akideti Ebi Mansûr, (thk. M. Saim Yeprem), İstanbul, 1989.
eş-Şehrisrânî, Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerim (548/1153), el-Milel ve'n-Nihal, thk. Ahmed Fehmi, Beyrut 1992.
Taşköprüzade, Ahmed b. Mustafa (968/1561) Miftahu's-Saade ve Mısbahu's-Siyade fi Mevzûâti'l-Ulûm, Kahire 1968.
et-Teftâzânî, Sa‘düddîn (792/1390), Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefîyye, Karaçi, 2012.
Tritton, A. S., İslâm Kelâmı, (çev. Mehmet Dağ), Ankara, 1983.
Watt, Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, (çev. Ethem Ruhi Fığlalı), İstanbul, 1998
ez-Zehebî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz (748/1347), Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, (thk, Şuayb Arnavut-Muhammed Naim el-Arkûsî), Beyrut 1413/1992.