Cüveynî’de Ahlakî İyi ve Kötü Meselesi / The Issue of Being Morally Good and Evil According to al-Juwayni / مسألة الأخلاق الحميدة والسيئة عند الجويني

Cüveynî, mensup olduğu Eş’ari geleneğe bağlı olarak ders vermiş, öğrenci yetiştirmiş ve eser yazmıştır. Ona göre şeyler, kendi tabiatları açısından değerden yoksun olduğu için ahlakî iyi ve kötünün (hüsun ve kubh) bilinmesinde şeriata gerek vardır. Zira bir eylem ne kendinden ne de taşıdığı bir vasıftan dolayı iyi veya kötüdür. Dolayısıyla ahlakî iyi, failinin şeriat tarafından övüldüğü eylemdir. Şöyle ki aynı eylem, eylem olması itibariyle bir çocuk tarafından işlendiğinde kötü olmazken yetişkin biri tarafından işlendiğinde kötü olmaktadır. Eğer kötülük bizzat eylemin veya onun vasfı olsaydı her iki durumda da kötü olurdu. Dolayısıyla ahlakî iyi ve kötünün belirlenmesi, eylemlerin kendisine dönük değil, bilakis insandan bağımsız bir yetkeye, yani ilahi iradeye tabidir. Ayrıca, ahlakî iyi ve kötünün bir kısmının bilinmesi, Mutezile’nin iddia ettiği gibi, zaruri ve apaçık olamaz. Çünkü zaruri ve apaçık olan bir şeyde tartışma söz konusu olmaz. Oysa zarurilik ve apaçıklık hususu iki taraf arasında münakaşa konusudur. Sonuç olarak Cüveynî iyi ve kötü meselesinde bunların Tanrı’nın iradesine bağlı olduğu şeklinde bir anlayış ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler:

Cüveynî, ahlak, iyi ve kötü, akıl, ilahi irade

The Issue of Being Morally Good and Evil According to al-Juwayni

Al-Juwaini has taught, educated, and written works based on Esh’aritien tradition throughout his lifetime. For him, moral good and evil only can be known by religion because there is no value in the essence of things. An action is neither good nor bad because of its nature or its any qualification. So if something is good, it is because God praises the person who did it. For instance, the same action is not bad when it is handled by a child and is bad when it is handled by an adult. If the action has been evil for itself or its any qualification, it would be bad in both cases. Therefore, the determination of moral good and evil is subject to the divine will, not the actions themselves. On the other hand, knowing some moral goodness and badness are not necessary and obvious, as the Mu’tazilah claims, because there is no debate in something that is necessary and self-evident. This matter, however, is being debated. As a result Al-Juwaini has put forth an understanding of good and evil which depends on the will of God.

Keywords:

Al-Juwaini, moral, good and evil, reason, divine will,

PDF

___

Bulut, Zübeyir, “Hüsün Ve Kubuh Meselesinin Ahlâk Teorilerine Temel Oluşturması Bakımından Analizi” Kelâm Araştırmaları Dergisi Journal of Kalâm Researches, 13/2, (2015) 634-654.
el-Cüveynî, İmamu’l-haremeyn, Kitabu’l-irşad, Tahkik: Muhammed Yusuf-Ali Abdulmun’im, Mektebetu’l-Hanci, Kahire 1950.
el-Cüveynî, İmamu’l-haremeyn, el-Burhan fi usuli’l-fıkh, Haz. Salah b. Muhammed, Darul-Kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1997
el-Cüveynî, İmamu’l-haremeyn, Lumaul-edille, Haz. Murat Serdar, Kayseri 2017.
el-Cüveynî, İmamu’l-haremeyn, el-Akidetü’n-nizamiyye, Tercüme: Muhittin Bağçeci, Kitabe yayınevi, Ankara 2016.
Çelebi, İlyas, “Hüsün ve Kubuh”, DİA, İstanbul 1999.
Çelebi, İlyas, “Klasik Bir kelam problemi: Hüsün-Kubuh”, MÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16-17 (1998-1997),
ed-Dib, Abdulazim, “Cüveynî”, DİA, İstanbul 1993.
Fahri, Macid, İslam Ahlak Teorileri, Çev.Muammer İskenderoğlu-Atilla Arkan, Litera yayıncılık, İstanbul 2004
Koloğlu, Orhan Ş. “Kelâm ve Mezhepler Tarihi Literatüründe Berâhime”: T.C. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (13/1), 2004 s. 159-193
Korkmazgöz, Rıza, Gazâlî’de Hüsün‐Kubuh Meselesi”, OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (2015); 31-69.
Reçber, M. Sait, “Tanrı ve Ahlakî Doğruların Zorunluluğu”, AÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi XLIV/1 ( 2003); 135-160.
Serdar, Murat, “Abdulmelik el-Cüveynî: Hayatı, İlmi şahsiyeti ve Eserleri” Lumaul-edille içinde Kayseri 2017.
Şirvani, Mehmet Emin, el-Fevaidu’l-hakaniyye, Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi, no:600,
Ovacı, Vahap, "El-Mustasfa Sistematiğinde Hüsün-Kubuh”, Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3,3 (2013/3) 123-131.
Özdemir, Metin, “Kötülük Problemine Felsefi Ve Kelâmî Açıdan Mukayeseli Bir Yaklaşım”, Journal of Islamic Research 2016;2 7(3) 235-250.