MUHAŞŞÎ SİNAN EFENDİ’NİN “HÂŞİYE ‘ALÂ TEFSİRİ’L-KÂDÎ” İSİMLİ ESERİNDE İLMÎ TEFSİRE DAİR YAKLAŞIMLARI

Muhaşşî Sinan Efendî (ö. 986/1578), Kâdî Beyzâvî’nin “Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-te’vîl” adlı tefsirine yaptığı hâşiye nedeniyle “Muhaşşî” lakabıyla şöhret bulmuştur. Muhaşşî Sinan “Hâşiye ‘ala Tefsiri’l-Kâdî” isimli hâşiyesinde yer yer ilmî yaklaşımlarda bulunmuştur. Böylece o, dönemine kadar gelmiş ilmî/bilimsel verileri kullanmıştır. Şöyle ki, Kur’ân’da kozmolojik, astronomik, coğrafik ve biyolojik meselelerden bahseden ayetleri ilmî tefsir tabi tutar. Örneğin, Mülk sûresi 5. ayette belirtilen yıldızların kendinden oluşturdukları ışıkları nedeniyle kandil gibi aydınlatma aracı olduğunu ortaya koyar. Ayrıca ışınların yakıp yok etmesi bağlamında ışık huzmesine de değinir. Sonuç olarak, Muhaşşî Sinan XVI. Yüz yılda Beyzavî üzerinden yazdığı hâşiyesinde, ayetleri şerh ederken ilmî tefsir bağlamında bir takım bilimsel izahlarda bulunur. Bu çalışmayla yaşadığı dönemdeki Osmanlı bilim anlayışında hangi bilimsel bulguların olduğu ve bunların ilmî tefsir bağlamında haşiyesine yansımaları görülecektir.

Anahtar Kelimeler:

Muhaşşî Sinan Efendi, Osmanlı Müfessirleri, Tefsir, Hâşiye, İlmî Tefsir

THE APPROACHES OF THE MUHAŞŞİ SİNAN EFENDİ TO THE SCIENTIFIC TAFSEER IN HIS WORK “HAŞİYE ala TAFSEER al-QADİ”

Muhaşşî Sinan Efendi (d. 986/1578), due to his haşiye/postscript on Qadi Beydawi’s commentary “Anwar al-Tanzil wa Asrar al-Tawil”, was became famous with the nickname “Muhaşşi”. Muhaşşî Sinan has made some scientific approaches in his “Haşiye ala Tafseer al-Qadi”. Thus, he has used scientific data which came to his period. Thus, in the Qur'an, the verses about cosmological, astronomical, geographic and biological issues are subjected to scientific commentary. For example, the Surah Al-Mulk verse 5 indicates that the stars are means of illumination like candle due to their own light. It also refers to the light beam in the context of the rays being burned. As a result, Muhaşşî Sinan in XVI. century while commenting the verses in the context of scientific Tafseer in his postscript to Baydawi, has some scientific explanations. In this study, the scientific findings of Ottoman conception of science in the period which he lived and their reflections in the context of scientific commentary to his haşiye will be seen.

Keywords:

Muhaşşî Sinan Efendi, Ottoman Commentators, Tafseer, Hâşiye, Scientific Commentary,

PDF

___

Ak, Mustafa. “İklim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 28, İstanbul: TDV Yayınları, 2000.Bıyıkoğlu, Yakup. “Muhaşşî Sinan Efendi ve ‘Hâşiye ‘Ala Tefsiri’l-Kâdî’ İsimli Eserindeki Tefsir Metodu”. Uluslararası Amasya Alimleri Sempozyumu. (Amasya, 21-23 Nisan 2017). 207-222. Amasya: Amasya Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırmalar, 2017.Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-arifîn. 2 cilt, İstanbul: Mektebetü’l-İslamiyye, 1955.Beyzâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve Esrâru’t-te’vîl. 5 cilt, Beyrût: Dâru İhâi Turasi’l Arabî, ts.Bilmen, Ömer Nasuhi. 2 cilt, İstanbul: Bilmen Yayınları, 1974.Brockelmann, Carl. GAL. Leiden: 1943.Bursalı, Mehmet Tahir. Osmanlı müellifleri. 2 cilt, İstanbul: Matbaa-ı Âmire, 1925.Cürcânî, Seyyid Şerif, Şerhu’l-mevâkıf. Trc. Ömer Türker. 3 cilt, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.Demir, Ziya. Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Çalışmaları. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.Dımeşkî, İmâm Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb. 10 cilt, Beyrût: Dâru ibn Kesîr, 1993.Edirnevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’l-müfessirîn. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1997.Eliade Mircea, İmgeler ve Simgeler. Trc. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2017.Goody J. Yaban Aklın Evcilleştirilmesi. Trc. Koray Değirmenci. Ankara: Dost Kitabevi, 2001.Hûlî, Emin, “Tefsir ve Tefsir’de Edebî Tefsir Metodu”. Trc. Mevlüt Güngör. İslâmî Araştırmalar Dergisi 2/6 (Ankara: 1994): 37-38.Katip Çelebî. Keşfu’z-zunûn. 2 cilt. Tahran: Mektebetü’l-İslamiyye, 1967.Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-müellifîn. 15 cilt, Beyrût: Dâru ihyâi türasi’l-Arabiyye, ts.Kaya, Eyüp Sâid. “Sinan Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37: 228-229, İstanbul TDV Ansiklopedisi, 2008.Montesquieu, Kanunların Ruhu Üzerine-II. Trc. Fehmi Baldaş. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 1998.Muhaşşî, Sinan Efendi. Hâşiyetü ‘alâ tefsiri’l-Kâdî. Süleymaniye Kütüphanesi, Çorlulu Ali Paşa, 54.Müstakimzâde, Ömer Sa’düddiîn Efendi. Tuhfetü hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.Nev’îzâde Atâî. Zeyl-i Şekâik-i mu’maniyye. Nşr. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.Ritter, Helmuth. “Ayasofya Kütüphanesinde Tefsir İlmine Ait Arapça Yazmalar”. Türkiyat Mecmuası 2, (İstanbul: 1946): 43. Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 cilt, ys: Müessesetü’t-tarihi’l-‘Arabî, ts.