OSMANLI KIRAAT EĞİTİMİNDE XIX. YÜZYIL MISIR TARİKİNİN ARKA PLANI: BİYOGRAFİK BİR İNCELEME

ÖzMakalede XIX. yüzyılda yaşamış Mısır tarikine mensup kurrâların hayatları ele alınmıştır. Adı geçen zatların biyografilerine değinilirken kıraat ilmi haricindeki vasıflarıyla beraber daha çok kıraat ilmine dair hizmetleriön plana çıkarılmıştır.Bu konunun seçilmesindeki ana gaye Mısır tarikine mensup XIX. yüzyıl kıraat âlimlerinin biyografileri dikkate alınmak suretiyle; Mısır tarikinin zikri geçen tarihte geçirmiş olduğu süreçlerle alakalı verilere ulaşmaktır. Dolayısıyla makalede, bahsi geçen kişilerin eğitimi, okumuş oldukları eserler ile yazdıkları kitaplara değinilecektir. Nitekim ulaşılan veriler doğrultusunda zikri geçen kıraat ekolünün eğitim tarzı, programları gibi değişik yönleriyle alakalı bilgiler doğrultusunda Mısır tarikinin o dönemdeki durumu açığa çıkarılmaya çalışılmıştır.Bu makale, Osmanlı kıraat ilmi açısından zikre değer bazı şahısların biyografilerinin değişik yönleriyle ele alınması suretiyle; konuyla ilgili yapılacak çalışmalara ışık tutacaktır. Ayrıca çalışma bu haliyle, temel kaynakların yanı sıra yardımcı kaynak olarak istifade edilebilecek bir inceleme türü niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Kıraat, Mısır tariki, Kurrâ

THE BACKGROUND OF EGYPT TRADITION IN OTTOMAN QIRAAH EDUCATION IN THE 19TH CENTURY: A BIOGRAPHICAL REVIEW

AbstractThe article deals with the lives of “qurras” (Quran reciters) of Egypt tradition who lived in the nineteenth century. Alongside with the biographies of the mentioned qurra’s, their qualifications in other fields are also addressed but focused mainly on their skills regarding the Qiraah (the science of Quranic recitation).The main purpose of the article is gathering data about the phases of Egypt tradition -which is one of the two living qiraah traditions in present day- inside the Ottoman qiraah education in the nineteenth century using the biographies of its member scholars lived in the same period of time.Therefore the education of the mentioned scholars, their studies, and literatures they have benefited from for their self development will also be examined herein. In fact, it is aimed to unveil the situation of Egypt tradition in nineteenth century through various aspects of its style and patterns of education.This article scrutinizing and revealing the biographies of some remarkale personalities in this field to the core. Illuminating the path for ensuing related studies. It can be utilized as a secondary source suitable for using additionally alongside with primary resources.

Keywords:

Egypt, Qurra, Ottoman Qıraah,

PDF

___

ADIGÜZEL, Mehmet. “Kıraat İlminde Tarik-Senet Boyutu ve Konu İle İlgili Te’lif Edilen Eserler”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi16 (2001): 233-257.
AKASLAN, Yaşar. “Bir İlmi Kıraat Klasiği: Tayyibetü’n-Neşr fi’l-Kırââti’l-‘Aşr”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3 (2017): 277-310.
AKDEMİR, Mustafa Atilla. “Kıraat Eğitiminde Tarikler”. Abdurrahman Gürses Anısına I. Kur’ân ve Kıraati Sempozyumu. 165-177. Sakarya: Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2000.
AKDEMİR, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metodları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
AKGÜNDÜZ, Murat. “Osmanlılar’da Bâb-ı Meşîhat’a Bağlı Tedkîk-i Müellefât ve Teftîş-i Mesâhif Meclisleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2002): 89-100.
AKYÜZ, Abdullah. Osmanlı Kıraat Âlimleri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2015.
ALBAYRAK, Sadık. Son Devir Osmanlı Ulemâsı. İstanbul: Medrese Yayınları, 1980.
ARTUK, İbrâhim. “Nişan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33:154-156. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
AYDIN, Mithat. “II. Abdülhamit döneminde Manastır Vilayetinde Rüşdiye Okullarının Gelişimi”. Hıstory Studies 6 (2014): 51-84.
BİLGİLİ, Mine. Osmanlı Hâfız-ı Kütübleri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2016.
ÇAKILCI, Diren. “Bir Hukuk Mektebi: Medresetü’l-Kuzât”. Mediterranean Journal of Humanities 3 (2013): 89-110.
ÇAMYAR, Erol. Nakşibendî Mehmed Murâd Dîvânı. Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi, 2014.
ÇAVDAR, Tûba. “Vakıf Kütüphaneleri”. Vakıflar Dergisi Özel Sayısı (2006): 54-57.
ÇETİN, Atilla. “Sakarya Meşhurları Üzerine Bir Deneme-Osmanlı Dönemi”. Sakarya İli Tarihi. 1. Cilt. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, 2005.
ÇOLLAK, Fatih. “Reîsülkurrâ Müessesesi ve Esâmi-i Kurrâ Defteri”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları I. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
EĞİNÎ, Muhammed Hulûsi. Esâmî-i Kurrâ Defteri. Diyanet İşleri Başkanlığı Mushafları İnceleme Kurulu Arşivi.
EĞİNÎ, Muhammed Hulûsi. el-Mecmu’‘alâ kırâati’t-takrîb. Üsküdarlı, 52:7b-187a. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi.
ERKAN, Adil. Mâ-Hazar Adlı Pendnâme Şerhinin Günümüz Harflerine Aktarılması ve İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi, 2010.
ERTAN, Veli. “Osmanlı Devleti’nde İlmiye Sınıfının Rütbe ve Payeleri”. Diyanet Dergisi 26 (1990):105-111.
ERÜNSAL, İsmail. “Hâfız-ı Kütüb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15:94-98. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
ERÜNSAL, İsmâil. “Murad Molla Kütüphanesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31:188. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
EYİCE, Semâvi. “Arz Odası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3:445-446. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
GÖKDEMİR, Ahmet. Ali b. Süleyman el-Mansûrî ve Meşhur Mısır Tariki Kurrâları. Doktora Tezi, Yalova Üniversitesi, 2017.
GÖKDEMİR, Ahmet. “Ali b. Süleyman el-Mansûrî ve Osmanlı İlim Dünyasına Katkıları”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (2017): 113-148.
HOCAZÂDE, Ahmed Hilmi. “Ravdatü’l-kurrâ”. Sırât-ı Müstakîm Mecmuası 6/148: 275.
İBNÜ’L-CEZERÎ, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Ali b. Yusuf. en-Neşr fi’l-kırâ’âti’l-‘aşr Thk. Ali Muhammed Debba’. 1. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ty.
İPŞİRLİ, Mehmet. “Dânişmend”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8:464-465. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
İPŞİRLİ, Mehmet. “Kazasker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25:140-143. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
İPŞİRLİ, Mehmet. “Medresetü’l-kudât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28-343-344. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
İSLAMBULÎ, Hamdi. İcâzetnâme. Üsküdarlı, 41. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi.
İSLAMBULÎ, Mustafa b. Hasen. Mürşidü’t-Talebe ilâ Ma’rifet-i Turuki’t-Tayyibe. Hacı Selim Ağa, 29:5b-76a. Süleymaniye Kütüphanesi.
İSLAMBULÎ, Râgıb Mustafa. İcâzetnâme. Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, 4033.
KARAÇAM, Ferman. “Behçet Necatigil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32:478-480. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
KASTAMONÎ, İsmail Hakkı. İcâzetnâme. Yazma Bağışlar, 2780. Süleymaniye Kütüphanesi.
KASTAMONÎ, İsmâil Hakkı. İlmü’t-takrîb. Yazma Bağışlar, 297/I;297/V. Süleymaniye Kütüphanesi.
KAZMAZ, Süleyman. Kazmaz Ailesi’nden Hatıralar. Ankara: Birlik Matbaacılık, 2004.
KEVSERÎ, Zâhid. Tahrîru’l-vecîz. Kahire: Matbaatü’l-Envâr, 1360.
KILIÇ, Mustafa. “İmam-Hatip Ortaokul ve Liselerinde Kur’an Eğitimi Üzerine Bir Araştırma”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2014): 69-106.
KİRMASTÎZÂDE. Ahmed. İcâzetnâme. Murad Molla, 1869. Süleymaniye Kütüphanesi.
KOCA, Ferhat. “Fetvahâne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12:495-500. İstanbul: TDV Yayınları,1995.
MARDİN, Ebül’ulâ. Huzûr Dersleri. 2-3. Cilt. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1966.
MAŞALI, Mehmet Emin. “Osmanlı Dönemi Tefsir Usûlü Çalışmaları”. Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur’ân Tefsirine Hizmetleri, (Tebliğler ve Müzakereler). 293-294. İstanbul: y.y., 2011.
MOACANIN, Nenad. “Diyakova”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9:454-455. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
NAKŞİBENDÎ, Murad. Divân-ı Molla Murad. Hacı Mahmud Efendi, 3626; Hüdâî Efendi, 1485.Süleymaniye Kütüphanesi.
NAKŞİBENDÎ, Murad. Mâ Hazar. Mehmed Ârif, 260. Süleymaniye Kütüphanesi.
NAKŞİBENDÎ, Murad. Mesmûât. İbrâhim Hakkı Konyalı Kütüphanesi,113.
NAKŞİBENDÎ, Murad. Vekāyi‘nâme. Ali Emiri, 103:1a-16a. Süleymaniye Kütüphanesi.
ÖCAL, Mustafa. “Türkiye’de Kur’ân Eğitim ve Öğretiminde Görülen Gelişmeler ve Bir İcâzetnâme Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2004): 81-140.
ÖZCAN, Nuri. “Na‘t (Musiki)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32:437. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
ÖZDİL, Hatice. “Başka İsimlerle Karıştırılan Bir Mesnevî Şârihi, Mehmed Murad Nakşibendî”. Turkish Studies 8/12 (2013): 1009-16.
ÖZDİL, Hatice. Tasavvuf Edebiyatı Terminolojisi Açısından Mehmed Murad Nakşibendî ve Şerhleri. Doktora Tezi, Fatih Üniversitesi, 2013.
ÖZEL, Mustafa. “Son Dönem Osmanlı Tefsir Tarihinden Bazı Portreler II”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2002): 109-148.
REVNAKOĞLU, Cemaleddin Server. İlm-i Kıraat Mensupları. Revnakoğlu, 81. Süleymaniye Kütüphanesi.
RÛMÎ, Muhammed Emin Efendi. Umdetü’l-hullân fî îzâhi Zübdetü’l-‘irfân. İstanbul: Âsitâne, t.y.
RÛMÎ, Muhammed Emin Efendi. Zühru’l-erîb fî îdâhi’l-cem‘i bi’t-takrîb. İbrâhim Efendi, 11. Süleymaniye Kütüphanesi.
SAĞMAN, Ali Rıza. “Ali Rıza Efendi (Hafız Tokadlı yahut Tekirdağlı)”. İstanbul Ansiklopedisi. Haz. Mehmet Koçu. 2 Cilt. İstanbul: Nurgök Matbaası, 1959.
SEZEN, Tahir. Osmanlı Yer Adları. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2006.
SÜMER, Mahmut. Tekirdağ’ın Eski Günleri. İstanbul: Yeni Hamle Matbaası, 1970.
SÜRÛRÎ, Süleyman. İcâzetnâme. Galata Mevlevihânesi, 129. Süleymaniye Kütüphanesi.
ŞAHİN, Tahir Erdoğan. Anadolu’nun Akışı İçinde Erzincan Tarihi. 2 Cilt. Erzincan: Erzincan Hayra Hizmet Vakfı Yayınları, 1987.
ŞENTÜRK, M. Hüdai. “Murad Nakşibendî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31:188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
TAN, Nail- Tan, Özdemir. Gurur Kaynağımız Kastamonulular. 4. Cilt. Ankara: Brc Basım, 2005.
TUNOĞLU, Kamil-Kara, İlyas. Osmanlı’ya Yön Veren Kastamonulular. İstanbul: Göksu Ofset, 2006.
UNAN, Fahri. “Mevleviyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29:467-468. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
VEHBİ EFENDİ, Süleyman. Risâle-i râiyye. 93839. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin. “Vakıf Istılahları Lügatçesi”. Vakıflar Dergisi 17 (1983): 55-60.
YÜKSEL, Ali Osman. “İbnü’l-Cezeri’nin Tayyibetü’n-Neşr’i ve Özellikleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7-10 (1989-1992): 275-323.