Kurʼân Vahyinde Nüzûlün Tekaddümü Yahut Hükmün Teahhuru Meselesi

Medîne döneminde uygulama alanı ve imkânı bulan bazı ibadetlerin Mekkî döneme ait sureler içerisinde zikredilmesi ile meydana gelen bir işkâlin hallini amaçlayan tekaddüm-teahhur mevzuuna dair ilk değininin tefsirlerde yer aldığı görülmektedir. Müfessirlerin, Medîne döneminde gerçekleşen bir olayın veya uygulanmaya başlanan bir ibadetin Mekkî sûrelerde değinilmiş olmasına dair getirdikleri izahat, daha sonra ulûmu’l-Kur’ân eserlerinde müstakil bir başlık altında incelenecek bu konunun ilk kaynağını teşkil etmektedir. İlk olarak Zerkeşî’nin başlıklandırdığı bu meselenin Suyûtî ile açımlandığı ve asrımıza kadar telif edilen birçok ulûmu’l-Kur’ân eserinde ele alındığı görülmektedir. Takdim-tehir başlığında hükm/ibadete müteallik meseleler dile getirilmekle birlikte haberî muhtevası olan ayetlerin de bu başlığın konusu yapıldığı görülmektedir. Haberî ayetlerdeki takdim-tehir, ilgili olayın tahakkuku; hükümle alakalı (inşâî) ayetlerin takdim-tehiri ise amele dökülmesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Medîne döneminde gerçekleşecek bir olayın Mekke döneminde zikredilmesi, Kur’ân’ın icazı ve Hz. Peygamber’in nübüvvetinin bir ispatı olarak değerlendirilmiştir. Medine’de uygulanan bir ibadetin Mekkî surelerdeki değinisi ise söz konusu ibadetin yolunu yapmak, gönülleri ona ısındırmak olarak değerlendirilmiştir. Ancak haberî bir ayetin, hükmün takdimi-tehirine dair bir başlık altında ele alınmasının tartışmaya açık olduğu gibi, Medine döneminde müesseseleşmiş bir ibadetin Mekke döneminde uygulanmamış olduğu teslim edilmiş bir hakikat olmadığından Kur’ân vahyinde nüzûlün takaddümü yahut hükmün teahhuru meselesinin tenkide uğradığı noktalar bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur’ân, Vahiy, Nüzul, Hüküm, Takaddüm

Taqaddum al-Nuzūl or Ta'akhkhur al-Hukm Issue in the Nuzūl Process of the Qur'ān

Some of the ḥukms applied during the Madīna period are mentioned in the Meccan āyāt. This situation caused some problems about what these Meccan āyāt meant. These problems were first mentioned in the tafsīr books. To solve this problem, mufassirs expressed the taqaddum-taʾakhkhur issue. These explanations, which were first mentioned in tafsīr books, were then examined under an independent title in ʿulūm al-Qurʾān books. The first tafsīr book on the subject of taqaddum-taʾakhkhur issue belongs to al-Bag̲h̲avī, and the first ʿulūm al-Qurʾān book belongs to al-Zarkashī. Taqaddum-taʾakhkhur issue has been examined in al-Suyūṭī’s al-Itqān in a broader way and it has been argued as an independent title in the many of ʿulūm al-Qurʾān books. In the title of taqaddum-taʾakhkhur, issues related to ḥukms have been expressed. However, news-related āyāt are also discussed in this title. The taqaddum-taʾakhkhur in the news-related āyāt is the realization of the related event. However, it is open to discuss news-related āyāt under a title of taqaddum-taʾakhkhur. In this respect, there are some points where taqaddum-taʾakhkhur issue has been criticized. Mention of an event following the Hijra in Meccan āyāt has been understood as evidence of Muhammad’s prophecy. Mentioning of the ḥukm/worship implemented in Madīna in the Meccan āyāt aims to create a mental infrastructure.

Keywords:

Tafsīr Qurʾān, Waḥy, Nuzūl, Ḥukm, Taqaddum, Taʾakhkhur,

PDF

___

ABDULLAH Tahir Mahmud. Marifetü esbâbi’n-nüzûl ve eseruhâ fî ihtilâfi’l-müfessirîn ve’l-fukahâ. Yüksek Lisans Tezi, Câmiatü’n-Necâhi’l-Vataniyye, 2003.
ÂLÛSÎ, Mahmud el-Bağdâdî. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Sebi’l-Mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
ÂNÎ, Abdulkâdir Mahmud el-Ânî. Beyânü’l-meânî. Dımeşk: Matbaatü’t-Terakkî, 1965.
BEGAVÎ, Hüseyin b. Mesûd. Tefsîru’l-Begavî (Meâlimu’t-tenzîl). Nşr. Muhammed Abdullah en-Nemr. 8. Cilt. Riyad: Dâru Tîbe, 1409/1989.
BEYZÂVÎ, Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Nşr. Muhammed Abdurrahman. 5. Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
BİKÂÎ, İbrahim b. Ömer. Nazmu’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. Nşr. Muhibbüddîn el-Hatîb. 4 Cilt. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1400/1980.
BURSEVÎ, İsmail Hakkı. Tefsîru Rûhi’l-Beyân. Nşr. Halil Eser. 10 Cilt. İstanbul: Mektebetü Eser, 1389/1969.
CESSÂS, Ebubekir Ahmed b. Ali. Ahkâmü’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Sadık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
DEMİR, Şehmus. “Kur’an’da Zekat Kavramının Etimolojik ve Semantik Analizi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2007): 9-30.
EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. El-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, t.y.
EBÛ HAYYÂN, Muhammed b. Yusuf el-Endelûsî. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. Nşr. Adil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
EBÛ ŞEHBE, Muhammed. el-Medhal li dirâseti’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Dâru’l-Livâ, 1987.
EBUSSUÛD b. Muhammed el-İmâdî. Tefsîru Ebi’s-Suûd (İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm). Nşr. Abdülkadir Ahmed Ata. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyadi’l-Hadîse, ts.
FERRÂ, Yahya b. Ziyâd. Meani’l-Kur’ân. 3. Baskı. 3 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1983.
HÂZİM Saîd Haydar. Ulumu’l-Kur’ân beyne’l-Burhân ve’l-İtkân. Medîne: Dâru’z-Zemân, 1420/1999.
HÂZİN, Ali b. Muhammed el-Bağdâdî. Tefsîru’l-Hâzin (Lübâbu’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl). Nşr. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
İBN AKÎLE el-Mekkî. ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ulûmi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri: Câmiatü’ş-Şârika, 2006.
İBN ÂŞÛR, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
İBN ATİYYE, Abdülhak b. Gālib el-Endelüsi. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. Nşr. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
İBN EBÎ HÂTİM, Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, 1997.
İBN HACER, Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-İmâm Ebî Abdillah Muhammed b. İsmail el-Buhârî. Nşr. Abdulkadir Şeybe. 13 Cilt. Riyad: 2001.
İBN KESÎR, İsmâil b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tîbe, 1999.
İBN MÂCE, Muhammed b. Yezîd. Sünen. Riyad: Mektebetü’l-Maarif, t.y.
İBN SA‘D, Muhammed b. Sa’d. Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
İBNÜ’L-ARABÎ, Muhammed b. Abdillah. Ahkâmu’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
İBNÜ’L-CEVZÎ, Abdurrahman b. Ali. Zadü’l-mesîr fi ilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
İMÂDÜDDÎN Muhammed er-Reşîd. Esbâbu’n-nüzûl ve eseruhâ fî beyâni’n-nusûs. b.y.: Dâru’ş-Şihâb, 1999.
KASIMÎ, Muhammed Cemâleddîn. Tefsîru’l-Kasımî (Mehâsinü’t-te‘vîl). Nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 17 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1957.
KURTUBÎ, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyyinu limâ tedammenehû mine’s-Sünneti ve âyi’l-Furkân. Nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
MÂTÜRÎDÎ, Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
MÂVERDÎ, Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-uyûn. Nşr. Abdülmaksud b. Abdürrahim. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
MENNÂ‘U’L-KATTÂN. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 2000.
MERÂGÎ, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâgî. 30 Cilt. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî, 1946.
MUHAMMED Abdülmünim el-Kay‘î. el-Aslân fî ulûmi’l-Kur’ân. b.y.: 1996.
MUKÂTİL b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. Thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Tarîhi’l-Arabî, 2002.
MÜSLİM, Müslim b. Haccâc. Sahîhu Müslim. Nşr. Muhammed Fuad Abdulbaki, 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
NESEFÎ, Abdullah b. Ahmed. Tefsîru’n-Nesefî (Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl). Nşr. Yusuf Ali Büdeyvi. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
RÂGIB el-Isfahânî, Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. 2 Cilt. b.y.: Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, ts.
RÂZÎ, Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
SA‘LEBÎ, Ahmed. el-Keşf ve’l-beyân (Tefsîru’s-Salebî). Nşr. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
SEÂLİBÎ, Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîru’s-Seâlibî (el-Cevâhiru’l-hısân fî tefsîri’l-Kur‘ân). Nşr. Ali Muhammed Muavviz. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1997.
SEM‘ÂNÎ, Mansûr b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ân. Nşr. Yasir b. İbrahim. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
SUYÛTÎ, Celaleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. Kahire: Merkezu Hecr li’l-Buhus ve’d-Dirasati’l-Arabiyye ve’l-İslamiyye, 2003.
SUYÛTÎ, Celaleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İklîl fî istibâti’t-tenzîl. Nşr. Esad Trabzonî el-Hüseynî, b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
SUYÛTÎ, Celaleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. 7 Cilt. b.y.: Vüzâretü’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, ts.
ŞENKÎTÎ, Muhammedü’l-Emîn b. Muhammed. Edvâu’l-beyân fî îzâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. 9 Cilt. B.y.: Dâru âlemi’l-Fevâid, ts.
ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali. Fethu’l-Kadîr el-câmiu beyne fenneyi’r-rivayeti ve’d-dirâyeti min ilmi’t-tefsir. Nşr. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. b.y.: Dâru’l-Vefâ, ts.
ŞİRBÎNÎ, el-Hatîb. es-Sirâcü’l-münîr. 4 Cilt. Bûlâk: el-Matbaatü Bûlâk, 1285/1868.
TABERÎ, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. b.y.: Dâru Hicr, ts.
TİRMİZÎ, Muhammed b. İsa. Sünenü’t-Tirmizî. Riyad, Mektebetü’l-Maârif. ts.
TUZCU, Recep. “Aynî’nin Hadisleri Kronolojik Olarak Değerlendirmesi -Ezanın Teşrii, Buda’a Kuyusu ve Mut’a Nikahı Örneğinde-”. Uluslararası Bedruddîn el-Aynî Sempozyumu ve II. Hadis İhtisas Toplantısı (Gaziantep, 10-11 Mayıs 2013). Ed. Recep Tuzcu. 183-201. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
VÂHİDÎ, Ali b. Ahmed. Esbâbu’n-nüzûl. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
VÂHİDÎ, Ali b. Ahmed. et-Tefsîru’l-basît. 25 Cilt. Riyad: Silsiletü’r-Rasâilü’l-Câmiiyye, 1430/2009.
VEHBE Zuhaylî. et-Tefsîru’l-münîr fi’l-akîde ve’ş-şerîa ve’l-menhec. 17 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2009.
ZECCÂC, İbrâhim b. es-Seri. Meâni’l-Kur’ân. Nşr. Abdülcelil Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
ZEMAHŞERÎ, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Nşr. Adil Ahmed Abdülmevcud. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l Ubeykân, 1998.
ZERKEŞÎ, Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Türâs, ts.