BÂKİLLÂNİ'NİN AHVÂL GÖRÜŞÜNÜN NEDENSELLİK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Ebû Hâşim el Cübbâî, ilâhî sıfatların ontolojik bir varlığa sahip olmadığı görüşü ilebunların ilâhî zâtta bulunan sonsuz manalar olduğu görüşü arasında ara bir çözümbulma amacıyla ahval teorisine başvurmuştur. Bu teoriye göre sıfatlar ontolojikvarlıklar değil sadece ilâhî zâtın birer halleridirler. Bâkillânî ise bu teoriyi Eş'arî sıfatanlayışını daha tutarlı bir şekilde ortaya koymak amacıyla dönüştürerek siteminetaşıdı. Buna göre haller ilâhî zâtın değil, ilâhî sıfatların halleri idi. Ayrıca teori,âlemde nesnelerdeki manalar ile bu manaların idrakimize konu olan yönleri arasındazorunlu bir nedenselliğin varlığı iddiasını taşımaktadır. Teori her ne kadar yarıdeterminist olan Mu'tezile kelamcıları için uygun olmuşsa da kâdir-i muhtâr Tanrıfikri temelli olan Eş'arî anlayışı ile tutarlı olmamıştır. Çünkü bu anlayışta birnesnedeki mana ile onun hâli arasında doğrudan bir nedensellik ilişkisi söz konusudeğil; aksine bunlar arasında ilâhî irade ve kudretin taalluku bulunmaktadır. Budurumda bir nesnedeki hallerin illeti zâttaki manalar değil ilâhî irade ve kudretolmaktadır.

EVALIATION THE OPINION OF STATES al-BAQILLANI IN TERMS OF CAUSALITY

Abu Hashim al Jubbai had admitted to the theori of satates (ahvâl), in order to establish whether divine attributes have ontological existence. According to this theory, divine attributes were states of God and didn’t have ontological entity.Bakillânî has transformed the theory and transferred to Ash’arî kalâm, for to put forth the absolute existence of the divine attributes. Accordingly, meaning at the objects has occured a case (hâl) at the objects. Bakillâni's wherein the goal is to prove that, the states are attributes of meaning divine essence not the attributes of essence. Besides, this theory entails that: there is causality between meanings at the objects and concepts we perceive in this world. Although the theory is suitable for semi-deterministic Mu'tazila theologians, is not a suitable theory for an understanding of an omnipotent God (al-fâil al-mukhtar). Because, there is no neccessary causal relation between meaning at the concepts and its case but there is divine will and power for this theory.

PDF

___

Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed Basrî, et-Temhîd fi'r-redd ‘ale'l-mülhideti'l-mu‘attıla (thk. Mahmûd Muhammed Hudayri) Dârü'l-Fikri'l-‘Arabî, Kahire 1947.
Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed Basrî, el-İnsâf fî mâ yecibu i'tikâduhû ve lâ yecûzü'l-cehlu bihî (thk. İmâdüddîn Ahmed Haydar), Âlemü'l-kütüb, Beyrut 1986.
Cüveynî, eş-Şâmil fî usûli'd-dîn (thk. Ali Sâmi en-Neşşâr, Süheyr Muhammed Muhtâr, Faysal Bedir Avn), Münşeetü’l-Maârif, İskenderiye 1969.
Mankdîm, Ahmed b. Hüseyin b. Ebû Hâşim el-Hüseynî Şeşdîv, Tâ’lîk alâ şerhi’l-usûli’l-hamse (nşr. Abdülkerîm Osman), Mektebetü’l-vehbe, Kahire 1965.
Eş'arî, Ebu’l-Hasan, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l- musallîn (nşr. Hellmut Ritter), Franz Steiner Verlag, Wiesbaden 1963.
İbn Fûrek, Mücerred makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî (thk. Daniel Gimaret), Dâru’l-Maşrık, Beyrut 1987.
Koloğlu, Orhan Şener, Cübbâîler’in Kelâm Sistemi, İSAM Yay., İstanbul 2011.
Türker, Ömer, Bir Tümdengelim Olarak Şâhitle Gâibe İstidlâl Yöntemi ve Cüveynî’nin Bu Yönteme Yönelttiği Eleştiriler, İslâm Araştırmaları Dergisi, sy. 18, İstanbul 2007.
Türker, Ömer, “Eş’arî Kelâmının Kırılma Noktası: Cüveynî’nin Yöntem Eleştirileri”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sy. 19, İstanbul 2008.
Şeyh Müfîd, Ebû Abdillah İbnü'l-Muallim Muhammed b. Muhammed, Evâilü'l-makâlât ve't-taᶜlikât aleyhâ (thk. İbrâhim el-Ensârî), Dârü'l-Müfîd, Beyrut 1993.
Zemahşerî, el-Minhâc fî usûli’d-dîn (nşr. S. Schmidtke), Kommissionsverlag Franz Steiner, Stuttgart 1997.
Frank, Richard M., Early Islamic Theology : the Mu`tazilites and al-Ash`ari : Texts and Studies on the Development and History of Kalam (edited by Dimitri Gutas), Ashgate Variorum, II, Surrey 2011.
Kahraman, Hüseyin, Cüveynî'de İlliyet Problemi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (basılmamış doktora tezi), İstanbul 2015.
Îcî, Ebü'l-Fazl Adûdüddin Abdurrahman b. Ahmed b. Abdülgaffar, Die Erkenntnislehre des Adudaddin al-Îcî: Über Setzung und Kommentar des ersten Buches seiner mawaqıf (trc. Josef van Ess), Franz Steiner Verlag, Wiesbaden 1966.