Alevi İnanç ve Kültüründe Su Sembolizmi

Sembol bir düşünce ya da nesnenin yerini tutan somut ve bilinir işarettir. Fakat sembol salt bir işaret olmayıp yerine geçtiği şeyin insan zihnindeki yansımasıdır. Birey semboller aracılığıyla imgesel boyuttaki olay, nesne ve fikirleri somut düzleme taşır ve böylece onları anlaşılır hale getirir. Geniş bir etki alanına sahip olan semboller, din ve inançların da kullanım alanına girmektedir. Geçmişten günümüze birçok insan kutsalın bilgisine ulaşabilmek için sembolleri çeşitli şekillerde, birer vasıta olarak kullanmıştır. Su çok eski dönemlerden itibaren insan hayatındaki önemini hep korumuş bir unsurdur. Canlıların yaşamlarını sürdürebilmesi için suya muhtaç olması insan zihninde onu üst bir noktaya taşımıştır. Birçok inanç ve kültürde yaşamın kaynağı ve saflığın, temizliğin sembolü olarak bilinen su, Türk kültüründe bu bilinen anlamlarının yanında yaratmanın ilhamı olarak yerini almıştır. Türk kültüründe bu anlamlara sahip olan su, İslamiyet’in kabulüyle birlikte her derde deva olan ölümsüzlük iksiri âb-ı hayata dönüşmüştür. Bu çalışmada kaynağı büyük oranda Orta Asya Türk kültür ve inancı olan Alevi inanç ve kültüründe su sembolizmi ele alınmış ve böylece iki kültür arasındaki benzerlikler ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Alevilik, Orta Asya Türk Kültür ve İnancı, Sembol

Water Symbolism in Alewi Belief and Culture

A symbol is a concrete and recognizable sign that stands for a thought or object. But the symbol is not just a sign, it is the reflection of what it replaces in the human mind. The individual carries events, objects and ideas in the imaginary dimension to the concrete plane through symbols and thus makes them understandable. Symbols, which have a wide range of influence, are also used by religions and beliefs. From past to present, many people have used symbols in various ways as a means to reach the knowledge of the sacred. Water is an element that has always preserved its importance in human life since ancient times. The need for water for living things to survive has carried it to a higher level in the human mind. Known as the source of life, the symbol of purity and cleanliness in many beliefs and cultures, water has taken its place in Turkish culture as an inspiration for creation alongside these known meanings. Having these meanings in Turkish culture, water, with the acceptance of Islam, turned into a panacea, the elixir of immortality, adam’s ale. In this study, water symbolism in Alewi belief and culture, whose source is mostly Central Asian Turkish culture and belief, has been discussed and thus the similarities between the two cultures have been tried to be revealed.

Keywords:

Alewism, Central Asian Turkish Culture and Belief, Symbol,

PDF

___

Atasağun, G. (2000). Hıristiyanlığın Tanıtımı, Yorumu ve Kurumsallaşmasında Sembollerin Yeri. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (10), 181-199.
Atasağun, G. (1996). İlâhî Dinlerde (Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâm’da) Dinî Semboller. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi.
Ay, M. (2011). İşarî Tefsiri Yeniden Düşünmek. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (24), 103-148.
Boratav, N.P. (1984). Köroğlu Destanı. Adam Yayıncılık.
Cassirer, E. (1944). An Essay on Man: An İntroduction to a Philosophy of Human Culture. Yale & New Haven.
Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü. Paradigma Yayınları.
Çağlar, B. (2008). Türk Mitolojisinde Dört Unsur ve Simgeleri Üzerine Bir İnceleme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli Üniversitesi.
Çelik, İ., Yıldırım, B. (2018). Halvetiyye Geleneğinde Etvâr-ı Seba/Nefsin Mertebeleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (86), 21-44.
Çetin, B. (2020). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevi Sembolizmi-Hacı Bektaş-ı Veli Örneği- (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi.
Çınar, E. (2016). Bahçe Bizim Gül Bizdedir-Eski Çağ’dan Cumhuriyet’e Alevilik-, Kalkedon Yayınları.
Çifci, C. (2013). Geçmişten Günümüze Türklerde Su Kültü. N. Demir (Ed.), Geleneksel Türk Sanatında ve Edebiyatımızda Su (s.23-30) içinde. Aski Genel Müdürlüğü Yayınları.
Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. Kabalcı Yayınevi.
Durand, G. (1998). Sembolik İmgelem (A. Meral, Çev.). İnsan Yayınları.
Eliade, M. (2003). Dinlerdeki Sembollerin Araştırılması Konusunda Metodolojik Düşünceler. Dinler Tarihinde Metodoloji Denemeleri içinde. M. Eliade ve J. M. Kitagawa (Ed.), (M. Aydın, M. Şahin ve M. Soyhun, Çev.). TDV Yayınları.
Eliade, M. (2017). İmgeler ve Simgeler (M. A. Kılıçbay, Çev.), Doğu Batı Yayınları.
Erbaş, A. (2004). Muhtelif Dinlerde Su Motifi. EKEV Akademi Dergisi, (20), 241-258.
Erdoğan, E. ve Akarslan, F. (2020). Türk Mitoloji Kültürünün Sanatsal Açıdan İncelenmesi. Türk Kültürü ve Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 55-69.
Ergin, M. (1964). Dede Korkut Kitabı, Ankara Üniversitesi Basımevi.
Esin, O. (2018). İnanç Temelinde Suyun Yaradılış Düşüncesi ve Geleneksel Yapı Üzerindeki Etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11 (58), 61-69.
eş-Şerîf er-Radî. (1997). Nehcü’l Belâğa (A. Gölpınarlı, Haz.), Der Yayınları.
eş-Şerîf er-Radî. (2019). Nehcü’l Belâğa (A. Demircan, Haz.), Beyan Yayınları.
Fahruddin er-Razi. (1981). Tefsir-i Kebir XXXII, Dâru’l Fikri.
Gölpınarlı, A. (1987). Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik, Der Yayınları.
Güngör, E. (2003). Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, Ötüken Neşriyat.
Günşen, A. (2007). Gizli Dil Açısından Alevîlik-Bektâşîlik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakış. Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/ 2, 328-350.
Hacı Bektaş-ı Veli. (2015). Makâlât, (A. Yılmaz, M. Akkuş ve A. Öztürk, Haz.), T.D.V. Yayınları.
Hacı Bektâş-ı Velî. (2014). Velâyetnâme (H. Duran, Haz.), T.D.V. Yayınları. İmam Cafer-i Sadık. (2018). Buyruk (F. Bozkurt, Haz.), Salon Yayınları.
Kaplan, D. (2012). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kaya, D. (2019). Türklerin Yaratılış Destanı ile İslami Kaynaklardaki Müşterekliklere Sentezi Bir Yaklaşım. IX. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Ankara, Türkiye.
Kıyak, A. (2013). Geleneksel Türk İnanışlarındaki Su Kültü ve Elazığ’daki İzleri. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (4), 22-39.
Kızıl, H. (2018). Dinî Sembolizm Üzerine. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9 (20), 327-351.
Korkmaz, S. (2007). Nehcül’l Belağa’nın Müellifi ve Metni ile İlgili Problemler. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (23), 165-186.
Kumartaşlıoğlu, S. (2016). Mucizeden Keramete: Yerden Su Çıkarma Motifli Efsaneler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (25), 119-139.
Schimmel, A. (1954). Dinde Sembolün Fonksiyonu Nedir?. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (3), 67-73. Sepetçioğlu, M. N. (2000). Yaratılış ve Türeyiş, İrfan Yayıncılık.
Şenocak, B. (2004). Semboller. http://www.hermetics.org/Semboller.html adresinden 08.01.2021 tarihinde alınmıştır.
Tekin, T. (1998). Orhon Yazıtları, Simurg Yayınları.
Tillich, P. (1958). The Religious Symbol. Daedalus, Vol. 87, No. 3, pp. 3-21.
Tokat, L. (2012). Dinde Sembolizm, Ankara Okulu Yayınları.
Turan, M. (2006). Kur’an’ın Anlaşılmasında Sembolizm Tartışmaları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi.
Türkmen, F. (2013). Yer, yer değilken; su, su idi. Nurettin D (Ed.), Geleneksel Türk Sanatında ve Edebiyatımızda Su (s. 13-21) içinde. Aski Genel Müdürlüğü Yayınları.
Türkyılmaz, A. (2013). İslamiyet Öncesi Türklerde Su Kültü ve Günümüze Yansımaları, Bilim ve Kültür-Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, (4), 83-100.
Whitehead, N. A. (2009). Sembolizm (K. Yılmaz, Çev.), Şule Yayınları.