Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz?

Kamusal mekanlar geçmişten beri toplumsal yaşamın gelişmesinde ve sürdürülmesinde önemli roller üstlenmektedir. Sosyalleşme ve ticaret olanakları sunmaktan, kent kültürünü ve kimliğini korumaya, toplumun fiziksel ve ruhsal sağlığını geliştirmekten, hizmetlere ve bilgiye erişmeye kadar pek çok gereksinim kamusal mekanlar tarafından sağlanır. Bu durum kamusal mekanların fiziksel, sosyal ve ekonomik boyutlarıyla birlikte yönetimini gerektirir. Bütüncül bir bakış açısıyla yönetilmeyen kamusal mekanlar bakımsızlık, kalitesizlik, terkedilme, güvensizlik, özelleşme gibi pek çok sorunla karşı karşıya kalabilir. Bu sorunların önüne geçebilmek için bugün pek çok gelişmiş ülkede kamusal mekanları tasarlamaya ve geliştirmeye yönelik kentsel tasarım araçları kullanılmaktadır. Ülkemizde ise kentsel tasarım araçları geliştirme konusundaki deneyimler henüz yetersiz olduğundan, bu çalışmada kamusal mekan kalitesinin arttırılmasında kentsel tasarım araçlarının rolünü araştırmak amaçlanmıştır. Çalışmada öncelikle literatür araştırması yapılarak kamusal mekan kalitesini oluşturan boyutlar, kriterler ve bileşenler tanımlanmıştır. Daha sonra yedi farklı kentten seçilmiş kentsel tasarım araçlarında kamusal mekanlarda kaliteyle ilgili hangi bileşenlerin ve tasarım ilkelerinin öne çıktığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak, Türkiye’de kamusal mekanların kalitesini arttırmak için geliştirilecek bir tasarım rehberinde yer alması önerilen kalite kriterleri ve bileşenleri tanımlanmış, bunların uygulanma alanları ve tasarım ilkeleri oluşturulmuştur. Yapılan çalışmanın Türkiye’deki kamusal mekanların geliştirilmesine yönelik tasarım rehberlerinin hazırlanmasında merkezi ve yerel yönetimlere yol göstereceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

kamusal mekan, kamusal mekan kalitesi, kentsel tasarım araçları,, tasarım rehberleri

How Can We Benefit From Urban Design Tools To Increase Public Space Quality?

Public spaces play important roles in developing and maintaining social life. Many benefits are offered by public spaces, from providing socialization and trade opportunities, protecting urban culture and identity, improving physical and mental health of the community, accessing services and information. Public spaces, which are not managed from a holistic point of view, may face many problems such as neglection, poor quality, abandonment, insecurity and privatization. To prevent these problems, various design tools are used in many countries to develop and design public spaces. As the practice of developing urban design tools is not enough in Turkey, this study aimed to investigate the role of urban design tools in increasing the quality of public spaces. In the study, public space quality dimensions, criteria and components were identified by making a literature research and seven urban design tools, especially design guidelines used in different cities were examined. As a result, public space design principles for the different elements of public space were identified to increase public space quality in Turkey. It is expected that central and local governments can benefit from this study in the preparation of design guidelines about public places in Turkey.

Keywords:

public space, public space quality, urban design tools, design guidelines,

Tam Metin

___

Bath & North East Somerset Council. (2015a). Pattern book volume 1: public realm framework. Erişim adresi: https://www.bathnes.gov.uk/sites/default/files/sitedocuments/Planning-and-Building-Control/Planning-Policy/Evidence-Base/Urban-Design-Landscape-and-Heritage/bath_pattern_book_part_1.pdf

Bath & North East Somerset Council. (2015b). Pattern book volume 2: technical and operational guidance. Erişim adresi: https://www.bathnes.gov.uk/sites/default/files/sitedocuments/Planning-and-Building-Control /Planning-Policy/Evidence-Base/Urban-Design-Landscape-and-Heritage/bath_pattern_book_part_2.pdf

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı. (2010). Bütünleşik kentsel gelişme stratejisi eylem planı (KENTGES 2010-2023). Erişim adresi: https://webdosya.csb.gov.tr/db/kentges/editordosya/kentges_tr.pdf

Blyth Valley Borough Council. (2008). Blyth urban design guide and public realm strategy. Erişim adresi: https://www.northumberland.gov.uk/NorthumberlandCountyCouncil/media/Planning-and-Building /Conservation/DG-Blyth-Urban-Design-and-Public-Realm.pdf

CABE. (2006). Preparing design codes: a practice manual. London: Riba Publishing. Erişim adresi: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/7623 /152675.pdf

Carmona, M., Heath, T., Oc, T. ve Tiesdell, S. (2003). Public places urban spaces, the dimensions of urban design. Oxford: Architectural Press.

Carmona, M. Magalhães, C. ve Hammond, L. (Der.) (2008). Public space: the management dimension. New York: Routledge.

Carmona, M. (2010a). Contemporary public space: critique and classification, part one: Critique. Journal of Urban Design, 15:(1), 123-148. doi: https://doi.org/10.1080/13574800903435651

Carmona, M. (2010b). Contemporary public space, part two: Classification, Journal of Urban Design, 15:(2), 157-173. doi: https://doi.org/10.1080/13574801003638111

Carmona, M. (2017). The formal and informal tools of design governance. Journal of Urban Design, 22 (1), 1-36. doi: https://doi.org/10.1080/13574809.2016.1234338

Carr, S., Francis, M., Rivlin, L.G. ve Stone., A. M. (1992). Public space. New York: Cambridge University Press.

Carter, P. (2013). Downtown urban design guidelines. Erişim adresi: https://www.cambridge.ca/en/build- invest-grow/resources/Downtown-Urban-Design-Guidelines.pdf

Congress for New Urbanism. (1993). Charter for the new urbanism. Erişim adresi: https://www.cnu.org/who- we-are/charter-new-urbanism

Council of Europe. (1992). Avrupa kentsel şartı. Erişim adresi: http://www.mimarlarodasiankara.org/?id=964

Crosby, P.B. (1996). Quality is still free: the art of making quality certain. Newyork: Mc Graw Hill.

Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği. (2014, 14 Haziran). Resmi gazete (Sayı 29030). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/06/20140614-2.htm

Çevre Şehircilik Bakanlığı. (2016a). Kentsel tasarım rehberleri cilt I. Ankara: İncekara Matbaacılık. Erişim adresi: https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/editordosya/file/Kentsel%20Tasarim /Kentsel%20Tasarim%20Rehberleri/KENTSEL%20TASARIM%20REHBERLERI_Cilt1.pdf

Çevre Şehircilik Bakanlığı. (2016b). Kentsel tasarım rehberleri cilt II. Ankara: İncekara Matbaacılık. Erişim adresi: https://webdosya.csb.gov.tr/csb/dokumanlar/mpgm0056.pdf

Çevre Şehircilik Bakanlığı. (2021). Kentsel tasarım rehberleri. Erişim adresi: https://mpgm.csb.gov.tr/kentsel- tasarim-rehberleri-i-82334

DETR ve CABE. (2000). By design. urban design in the planning system: towards better practice. Erişim adresi: https://www.designcouncil.org.uk/sites/default/files/asset/document/by-design_0.pdf

Demir Kahraman, M. (2014). İnsan ihtiyaçları ve mekânsal elverişlilik kavramları perspektifinde yaşanılırlık olgusu ve mekânsal kalite. Planlama. 24(2), 74-84. doi: https://dx.doi.org/10.5505/planlama.2014.29591

Devlet Planlama Teşkilatı. (2007). Dokuzuncu kalkınma planı (2007-2013). yerleşme- şehirleşme özel ihtisas komisyonu raporu. (Yayın no: DPT: 2708- ÖİK: 661). Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads /2018/11/09_YerlesmeveSehirlesme.pdf

Evans, D.R. (1994). Enhancing quality of life in the population at large. Social Indicators Research. 33, 47–88. doi: https://doi.org/10.1007/BF01078958

Gehl, J. (2001). Life between buildings (5th Edition), Copenhagen: Danish Architectural Press.

Government of South Australia (2019). Tonsley urban design protocol. Erişim adresi: https://tonsley.com.au /content/uploads/2020/07/2019.09-URBAN-DESIGN-PROTOCOL_ISSUE-02.pdf

Onuncu Kalkınma Planı (2013, 6 Temmuz). Resmi gazete (Sayı 28699 Mükerrer). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/07/20130706M1-1.htm

Kostoff, S. (1999). The city assembled, London: Thames and Hudson

Lynch, K. (1981). Good city form. Cambridge: MIT Press.

Madanipour, A. (1996). Design of urban space. New York: Wiley.

Marans, R. (2017). Kentsel yaşam kalitesinin ölçülmesi. Mimarlık. 335. Erişim adresi: http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=53&RecID=1326

Ministry for the Environment Manatü Mö Te Taiao. (2006). Urban design toolkit third edition. Erişim adresi: https://www.mfe.govt.nz/sites/default/files/media/Towns%20and%20cities/urban-design-toolkit-third- edition.pdf

Project for Public Spaces. (2000). How to turn a place around: a handbook for creating successful public spaces. Newyork: PPS

Punter, J. (1999). Aesthetic control/design control in the United Kingdom. Urban Design International, 4(1&2), 67-75.

Salihoğlu, T. ve Türkoğlu, H. (2019). Konut çevresi ve kentsel yaşam kalitesi. Megaron. 11(Ek 1), 203-217. doi: 10.5505/MEGARON.2018.06977

San Francisco Planning Department. (2018). San Francisco urban design guidelines. Erişim adresi: https://default.sfplanning.org/plans-and-programs/planning-for-the-city/Urban-Design-Guidelines /Urban_Design_Guidelines.pdf

Sennett, R. (2002). Kamusal insanın çöküşü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

The City of Edinburgh Council. (2020). Edinburgh design guidance. Erişim adresi: https://www.edinburgh.gov.uk /downloads/file/27602/edinburgh-design-guidance-january-2020

The Government of the Hong Kong Special Administative Region. (2020). Hong kong planning standards and guidelines. Erişim adresi: https://www.pland.gov.hk/pland_en/tech_doc/hkpsg/full/pdf/ch11.pdf

United Nations. (2015). Transforming our world: the 2030 agenda for sustainable development. Erişim adresi: https://sdgs.un.org/2030agenda

United Nations. (2017). New urban agenda. Erişim adresi: http://habitat3.org/wp-content/uploads/New-Urban- Agenda-GA-Adopted-68th-Plenary-N1646655-E.pdf

Urban Task Force. (1999). Towards an urban renaissance. London: Routledge.

Uzgören, G., Erdönmez, M.Y. (2017). Kamusal açık alanlarda mekân kalitesi ve kentsel mekân aktiviteleri ilişkisi üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. Megaron. 12(1), 41-56. doi: https://doi.org/10.5505/megaron.2016.42650

Whyte, W.H. (1980). The social life of small urban spaces. New York: Project for Public Places.

World Health Organization QoL Group. (1995). The world health organization quality of life assessment (WHOQOL), Position Paper from the World Health Organization, Social Science And Medicine, 41(10), 1403–1409.

Yeang, L. D. (2000) Urban design compendium. London: English Partnerships.

Yener Metin, S. N. (2020). Kamusal mekân kalitesinin sağlanmasında kentsel tasarım araçlarının rolü. (Yüksek Lisans Tezi) https://acikerisim.uludag.edu.tr/bitstream/11452/11766/1/625463.pdf veri tabanından erişildi.

___

Bibtex	@araştırma makalesi { idealkent880223, journal = {İDEALKENT}, issn = {1307-9905}, eissn = {2602-2133}, address = {Nasuh Akar Mahallesi 1403. Cad. 110/5 Balgat-Çankaya/Ankara}, publisher = {İdeal Kent Yayınları}, year = {2021}, volume = {}, pages = {115 - 145}, doi = {10.31198/idealkent.880223}, title = {Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz?}, key = {cite}, author = {Yener Metin, S. Nur and Polat, Sibel} }
APA	Yener Metin, S. N. & Polat, S. (2021). Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz? . İDEALKENT , COVID-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü , 115-145 . DOI: 10.31198/idealkent.880223
MLA	Yener Metin, S. N. , Polat, S. "Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz?" . İDEALKENT (2021 ): 115-145 <
Chicago	Yener Metin, S. N. , Polat, S. "Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz?". İDEALKENT (2021 ): 115-145
RIS	TY - JOUR T1 - Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz? AU - S. Nur Yener Metin , Sibel Polat Y1 - 2021 PY - 2021 N1 - doi: 10.31198/idealkent.880223 DO - 10.31198/idealkent.880223 T2 - İDEALKENT JF - Journal JO - JOR SP - 115 EP - 145 VL - IS - COVID-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü SN - 1307-9905-2602-2133 M3 - doi: 10.31198/idealkent.880223 UR - Y2 - 2021 ER -
EndNote	%0 İDEALKENT Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz? %A S. Nur Yener Metin , Sibel Polat %T Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz? %D 2021 %J İDEALKENT %P 1307-9905-2602-2133 %V %N COVID-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü %R doi: 10.31198/idealkent.880223 %U 10.31198/idealkent.880223
ISNAD	Yener Metin, S. Nur , Polat, Sibel . "Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz?". İDEALKENT / COVID-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü (Eylül 2021): 115-145 .
AMA	Yener Metin S. N. , Polat S. Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz?. İDEALKENT. 2021; (COVID-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü): 115-145.
Vancouver	Yener Metin S. N. , Polat S. Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz?. İDEALKENT. 2021; (COVID-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü): 115-145.
IEEE	S. N. Yener Metin ve S. Polat , "Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz?", İDEALKENT, sayı. COVID-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü, ss. 115-145, Eyl. 2021, doi:10.31198/idealkent.880223