Rus Askeri Ajanı Emanuil Hristiyanoviç Kalnin’e Göre Boğazların İşgali Meselesi (1905)

Çalışmanın amacı Çarlık Rusya’nın, Japonya’ya yenilgisinden sonra (1905) uluslararası arenada siyasî otoritesini yeniden tesis etmek bağlamında Osmanlı Devleti’nin elinde bulunan Boğazları işgal etme girişimini, bir askerî ajan olan ve Odessa Askerî Bölge Karargâhı yöneticilerinden Emanuil Hristiyanoviç Kalnin’in bakış açısıyla değerlendirmektir. Çalışma, Kalnin’in resmi yazışmalarından ve konuyla ilgili yayınladığı makalesinden istifade edilerek hazırladı. Ayrıca, yardımcı kaynaklarla desteklenerek Boğazların işgali meselesi farklı bir bakış açısıyla ele alındı. Çarlık Rusya’nın tarihi bir misyon olarak görülen İstanbul ve Boğazları işgal etme amacının olmadığını savunan Kalnin, böyle düşünülmesinin sebebini Avrupalı devletlerin yönlendirmelerinden ve dönemin ırkçı yaklaşımlarından kaynaklandığını vurgulamaktadır. Gazete siyasetçilerinin ve stratejistlerinin telkinlerine göre hareket edilmesinin sakıncaları üzerinde duran Kalnin, Çarlık Rusya’nın, İstanbul ve Boğazları işgal etmesi durumunda zarar göreceğini gerekçeli olarak açıklamaktadır. Bu bağlamda İstanbul, Balkan halklarının kültürel mirası olmakla birlikte burada yaşayan halk, Çarlık Rusya’nın, dindaşı ve ırkdaşıdır. Çarlık Rusya tarafından İstanbul’a olası bir işgal girişimi, kendisine yönelik düşmanlıkların oluşmasına neden olabilecektir. Dolayısıyla, yapılması gereken, Slavların bağımsız devlet kurmalarını desteklemek ve Çarlık Rusya’ya herhangi bir fayda sağlamayacak olan İstanbul ve Boğazların işgali projesini durdurmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Çarlık Rusya, Boğazlar, İstanbul, Balkanlar, Emanuil Hristianoviç Kalnin

The Issue of The Occupation of The Straits According to Russian Military Agent Emanuel Hristianovich Kalnin (1905)

The aim of the study is to evaluate Tsarist Russia's attempt to occupy the Straits in the hands of the Ottoman Empire in the context of re-establishing its political authority in the international arena after its defeat to Japan (1905) from the perspective of Emanuil Hristiyanovich Kalnin, a military agent and one of the directors of the Odessa Military District Headquarters. The study is based on Kalnin's official correspondence and his published article on the subject. In addition, the issue of the occupation of the Straits was analysed from a different perspective, supported by auxiliary sources. Kalnin argues that Tsarist Russia's aim to occupy Istanbul and the Straits, which was seen as a historical mission, was not correct, and emphasizes that the reason for such an idea was due to the guidance of European states and He emphasises that it is due to the racist approaches of the period. Emphasizing the drawbacks of acting according to the suggestions of newspaper politicians and strategists, Kalnin reasoned that Tsarist Russia would suffer if it occupied Istanbul and the Straits. In this context, Istanbul is the cultural heritage of the Balkan peoples, and its inhabitants are the co-religionists and co-racists of Tsarist Russia. A possible invasion attempt by Tsarist Russia to Istanbul could lead to the formation of hostilities against it. Therefore, the issue is to support the Slavs to establish independent states and to stop the project of occupying Istanbul and the Straits, which would not benefit Tsarist Russia in any way.

Keywords:

Tsarist Russia, Straits, Istanbul, Balkans, Emanuil Hristiyanovich Kalnin,

PDF

___

Arşivler T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi
BOA, Hatt-ı Hümayun (HAT), 152-6416, 25 Şevval 1221 (5 Ocak 1807).
BOA, Yıldız Hususi Maruzat (Y.A.HUS.), 266/8, 26 Rebîülâhir 1310 (24 Ekim 1892).
BOA, Yıldız Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK.EŞA.), 16/54, 26 Rebîülâhir 1310 (17 Kasım 1892).
Yayımlanmış Belgeler Хвостов, В. (1931). Письмо посла в Константинополе А. И. Нелидова на имя упр. мин. иностр. дел Н. П. Шишкина от 6 (18) сентября 1896 г. Красный Архив (Исторический Журнал), Центральный архив РСФСР, Том: XLVII-XLVIII, 55-60.
Хвостов, В. (1931). Записка А. И. Нелидова от 18 (30) ноября 1896 г. Красный Архив (Исторический Журнал), Центральный архив РСФСР, Том: XLVII-XLVIII, 60-64.
Kitaplar Список генералам по старшинству. Част I, II и III, Составлен по 1-е июля 1909 года. (1909). Санкт-Петербург: Военная типография (в здании Главного Штаба).
Список генералам по старшинству. Составлен по 1-е января 1913 года, Част I, II, и III. (1913). Санкт-Петербург: Военная типография (в здании Главного Штаба).
Kurat, A. N. (1990). Türkiye ve Rusya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Sözlükler Басханов, М. К. (2005). Калнин Эммануил Христианович. Русские военные востоковеды до 1917 года- Биобиблиографический словарь, (101, 102 cc.), Восточная литература РАН.
Нелидов Александр Иванович (1835–1910), Дипломатический словарь (Том II, К-Р, 273, 274 сс.), Издательство «Наука». Потёмкин, Е. Л. (2017). Aleksandr Federoviç Geyden (Heiden). Биографический Словарь, Высшие чины Российской Империи (22.10.1721—2.03.1917). (Том I, А-З, c. 360). Потёмкин, Е. Л. (2017). Fedor Fedoroviç Palitsın. Биографический Словарь, Высшие чины Российской Империи (22.10.1721—2.03.1917). (Том II, И-П, c. 543).
Makaleler Alperen, A. (2018). Bağdat demiryolu: siyasal sonuçları olan bir Türk-Alman demiryolu projesi. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 7 (19), 1-22.
Bayur, Y. H. (1943). Boğazlar sorumunun bir evresi: (1906-1914). Belleten, (28 sayılı Belleten’den ayrıbasım), 89-217.
Beydilli, K. (1992). Boğazlar Meselesi. TDV İslam Ansiklopedisi, XVI, 266-269.
Beydilli, K. (2010). Şark Meselesi. TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVIII, 352-357.
Болдырев, А. В. (2018). Босфорская экспедиция в военно-морских планах России в начале xx века. Военно-исторический Журнал, 5, 80-82.
Çomak, İ. (2015). 19. yy. sonunda Rusya’nın Osmanlı Devleti politikası ve Rusya Karadeniz donanması kaptanı Lev Brusilov’un gözüyle Rusya’nın İstanbul büyükelçisi A. İ. Nelidov. Karadeniz Araştırmaları, 47, 39-52.
Doğan, Ş. (2017). Rusya’nın İstanbul’u ele geçirme planında ilginç bir teklif: idare-i mahsusa vapurlarını satın alma önerisi. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 3 (3), 103-116.
Фролов, И. А. (2014). Причины русско-японской войны 1904-1905 гг. Власть, 7, 173-176.
Gencer, F. (2015). Hünkâr iskelesi antlaşmasının Osmanlı-İngiliz ilişkilerine yansımaları, Tarih Araştırmaları Dergisi, 34 (58), 629-650.
Калнин Э.Х. (1906). Записка «наши задачи на ближнем востоке». Вестник Европы, Г. 41, 5, 571-585.
Kara, G. (2016). XIX. yüzyılın sonunda Rus Büyükelçisi A.N. Nelidov’un Boğazları işgal projesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (14), 404-414.
Keleş, E. (2008). Kırım Savaşı’nda (1853-1856) Karadeniz ve Boğazlar Meselesi. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), (23), 149-194.
Kış, S. (2015). Köprübaşlarını tutmak: Osmanlı Devleti’nin Akdeniz ve Karadeniz boğazlarını tahkim etme teşebbüsü. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (37), 363-375.
Köse, İ. (2022). Türk boğazlarında kaide-i kadim geçiş rejimi tartışmaları: 1841 Londra Sözleşmesi. Turcology Research, 75, 505-516.
Muâhedât Mecmuası, III, (1297). Ceride-i Askerîye, 259-260.
Muâhedât Mecmuası, IV, (1298). Ceride-i Askerîye, 74-76.
Özçelik, T. (2021). 18. yüzyıldan Cumhuriyet’e İstanbul Boğazı’nın güvenliği için alınan tedbirler. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 4(8), 419-444.
Шацилло, К. Ф. (2000). Взаимосвязь внешней политики с состоянием и развитием вооруженных сил. «Босфорская экспедиция» в 1907–1914 гг. От Портсмутского мира к Первой мировой войне. Генералы и политика. Российская политическая энциклопедия, (РОССПЭН), 57–82.