Nagihan EMİROĞLU, Fatmanur ALİBEKİROĞLU EREN

Mezhep Faktörünün Muhaddisler Üzerindeki Etkisi (Memlükler Dönemi-Hanefî-Şâfiî Bağlamında)

Yaklaşık üç asır hüküm süren (VII-X) ve bir Türk devleti olan Memlükler, her ilim dalında olduğu gibi hadis alanında da gerek âlimler gerekse ortaya konan eserler bakımından oldukça zengin bir dönemdir. Bu dönemde ilk defa dört mezhep için ayrı kadılkudatlar atanarak mezheplere karşı daha dengeli bir politika takip edilmiştir. Her ne kadar Şafii eğitim kurumları ve muhaddisler sayıca daha fazla olsa da bu dönemde bir mezhep olarak Hanefîlik ve Hanefî muhaddisler de oldukça dikkat çekici ve etkin konumdadır. İbn Balabân (ö. 739), İbnü’t-Türkmânî (ö. 750), Moğultay b. Kılıç (ö. 762), Abdullah b. Yusuf ez-Zeylâî (ö. 762), Aynî (ö. 855), İbn Kutluboğa (ö. 879) gibi Hanefî muhaddisler eserleri ve fikirleriyle İslâm düşüncesinin şekillenmesine önemli katkı sağlamışlardır. Hanefî muhaddisler, bazen mezhep taraftarlığı yaparak Şafii muhaddislerle rekabet halinde olurken bazen de birbirleriyle olumlu düzeyde bir ilişki içerisinde olmuşlardır. Bu makale söz konusu dönemde yetişen Hanefî muhaddisleri ve bu muhaddislerin Şafii meslektaşlarıyla olan olumlu-olumsuz münasebetlerini örneklerle göstermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türk (Bahrî) Memlükler, hadis, muhaddis, Hanefî, Şâfiî

The Effect of Sect Factor on Muhaddiths (The Mamluk Period-Hanafi-Shafii Context)

Mamluk State is a Turkish State and Mamalukes reigned three centruies (VII-X). Period of Mamalukes is rich term as in the field of all science branches also in the field of hadith with regard to scholars and written works. In this time, Qadilqudats (chief qadi) were assigned for the first time for other three Sects as well as Shafii Sect. Thus, balanced policy was provided for four sects. Even though Shafii Educational Institution and Shafii Muhaddiths were too much, Hanafism and Hanafi Muhaddiths were quite effective position. İbn Balabân (d. 739/1339), İbnü’t-Türkmânî (d. 750/1350), Moğultay b. Kılıç (d. 762/1361), Abdullah b. Yusuf ez-Zeylâî (d. 762/1361), Aynî (d. 855/1451) ve İbn Kutluboğa (d. 879/1474) of Hanafi Muhaddiths made a significant contribution for the shaping of Islamic thought with their works and opinions. This study aims to demonstrate positive-negative relationships between Hanafi and Shafii Muhaddiths.

Keywords:

Turkish (Bahri) Mamluks, hadith, muhaddith, Hanafi, Shafii,

PDF

___

Acar, Y. (2011), “Zeylaî’nin İbnü’t-Türkmânî ile Kuraşî Eleştirileri ve Üç Hadisçi Arasındaki İlişkiler”, Marife, (2), 77-99.
Ayaz, F. Y. (2015), Memlükler (1250-1517), İstanbul: İsam Yayınları.
Aynî (1989), ‘İkdü’l-cümân fî tarihi ehli’z-zaman, thk. Abdürrâzık el-Tantavî el-Karmut, Kahire: ez-Zehra li’l-İ’lami’l-Arabî.
Aynî (2009), ‘İkdü’l-cümân fî tarihi ehli’z-zaman, thk. Muhammed Muhammed Emin, Kahire: Darü’l-kütüb ve’l-vesâikü’l-kavmiyye.
Bardakoğlu, A. (1997), “Hanefî Mezhebi (Kuruluşu ve Yayılması, Doktrinin Gelişimi, Usulü, Genel Karakteristiği)”, DİA, İstanbul.
Broadbridge, A. F. (1999), “Academic Rivalry and the Patronage System in Fifteenth-Century Egypt: al-‘Aynî, al-Maqrîzî, and Ibn Hajar al-‘Asqalanî”, Mamluk Studies Review, (III).
Dölek, A. (1992), .İbnü’t-Türkmânî’nin Beyhakî ile Hadis Sahasındaki İlişkileri, Erciyes Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Kayseri.
Es-Seyyîd, E. F. (2003), “Makrîzî”, DİA, İstanbul.
Taceddîn es-Sübkî (1992), Tabakâtü’ş-Şafiiyyeti’l-kübrâ, thk. Mahmûd Muhammed Tanâhi, Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, y.y.: Hicr lit’taba‘a ve’n-neşr ve’t-tevzi‘.
Et-Tarsûsî, N. İ. A. (1992), Tuhfetü’t-Türk fîmâ yecibu en yu‘mele fi’l-mülk, thk. Rıdvan es-Seyyid, Beyrut: Dârü’t-Talîa.
İbn Fehd (ts.), Lafzu’l-elhâz bi zeyli Tabakâtü’l-huffâz, Dımaşk.
İbn Hacer (1993), ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l-mieti’s-sâmine, Beyrut: Darü’l-cil.
İbn Hacer (1993), el-İntikâdü’l-i‘tirâz fi’r-red ale’l-Aynî fî şerhi’l-Buhârî, thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefî, Subhi b. Câsim es-Sâmirâî, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
İbn Hacer (2002), Lisânü’l-Mîzân, thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Beyrut: Mektebü’l-Matbuati’l-İslâmiyye.
İbn Kesir (1998), el-Bidaye ve’n-nihaye, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin, Suudi Arabistan: Daru’l-hicr.
İbn Kutluboğa (1992), Tâcü’t-terâcim, thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf, Dımaşk: Dârü’l-Kalem.
İbn Rafi‘ (1982), el-Vefeyât, thk. Salih Mehdi Abbas, Beşşar Avvad Ma’ruf, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
İbn Tağriberdî (1984), el-Menhelü’s-sâfî ve’l-müstevfî ba‘de’l-vâfî, thk. Muhammed Muhammed Emin, Kahire.
İbn Tağriberdî (1992), en-Nücûmu’z-zahire fî mülûkî Mısır ve’l-Kahire, thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin, I-XVI, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye.
İbnü’l-Irâkî, V. (1989), ez-Zeyl ale’l-İber fi haberi men aber, Beyrut: Müessesetü’r-risâle.
İbnü’l-İmad (1992), Abdülhay b. Ahmed, Şezeratü’z-zeheb fî ahbari men zeheb, haz. Abdülkadir Arnaut-Mahmûd Arnaut, Beyrut: Dâru İbn Kesir.
Kandemir, M. Y. (1999), “İbn Hacer”, DİA, XIX, 528, İstanbul.
Kandemir, M. Y. (2005), “Moğultay b. Kılıç”, DİA, XXX, 229-231, İstanbul,
Kılıç, M. (2011), “Tarsûsî, Necmeddin”, DİA, XL, 114, İstanbul.
Kureşî (1993), el-Cevâhiru’l-mudiyye fi tabakâti’l-Hanefiyye, Daru Hicr.
Koçkuzu (1991), “Aynî, Bedreddin”, DİA, IV, 271-272, İstanbul.
Makrizî (1997), es-Sülûk li ma‘rifeti düveli’l-mülûk, thk. Muhammed Abdülkadir Atâ, Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye.
Nielsen, J. S. (1984), “Sultan Al-Zahir Baybars And The Appointment Of Four Chief Qadis, 663/1265”, Studia Islamica, No. 60
Özben, Z. (2016), “Hanefîler’in Mukaddime Temelli Hadis Usulü Literatürüne Katkısı”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 36, 1-31.
Polat, S. (2000), “İbnü’t-Türkmânî, Alaeddin”, DİA, XXI, 234-235, İstanbul.
Safedî (2000), el-Vâfî bi’l-vefeyât, thk. Ahmed el-Arnavut, Tezkî Mustafa, Beyrut: Daru İhyâi’t-türâsil-arabî.
Sakallı, T. (1996), Hadis Tartışmaları (İbn Hacer-Bedruddîn Aynî), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Sehâvî (ts.), ed-Dav’ü’l-Lâmi‘ li Ehli’l-Karni’t-Tâsi‘, I-XII, Beyrut: Darü’l-Cîl.
Sever, M. (2017), Bahrî Memlükler Dönemi Mezhep Hareketleri (1250-1382) (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, Samsun.
Sifil, E. (2013), “Zeylaî, Abdullah b. Yusuf”, DİA, İstanbul.
Süyûti (1965), Buğyetü’l-vuat fî tabakati’l-lugaviyyin ve’n-nühat, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim, Lübnan: Mektebetü’l-Asrıyye.
Süyûti (1967), Hüsnü’l-muhadara, Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, Dâru İhyai’l-kütübi’l-arabiyye.
Süyûti (1994), Tabakâtü’l-huffâz, Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye.
Şevkânî (t.s.), el-Bedrü’t-tali‘ bi-mehasin men ba‘de’l-karni’s-sabi‘, Kahire: Darü’l-kitabi’l-İslâmî.
Tozlu, İ. (2011), Moğultay b. Kılıç ve Hadis İlmindeki Yeri, Selçuk Üniversitesi SBE, Konya.
Tuğlu, N. (1996), Abdullah bin Yusuf ez-Zeyla’i (762/ 1360) ve Nasbu’r-Raye Adlı Eserindeki Hadisçiliği, Selçuk Üniversitesi SBE, Konya.
Yalçın, M. F. (2016), Bahrî Memlükler Döneminde Dımaşk Kâdılkudatları, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul.
Zehebî (1990), Mu‘cemü Şüyuh, thk. Ravhiyye Abdurrahman es-Suyûfî, Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye.