Hasan TANRIVERDİ

İbn Haldûn’a Göre Rasyonel Metafiziğin İmkânı Sorunu

İnsanın ruh ile bedenden meydana gelen bir varlık olduğu ve ruhunun orijin itibariyle duyulur üstü âlemden geldiği iddiası, düşünce tarihinde insanın bu âlemle ontolojik ve epistemolojik ilişkisi meselesini daima canlı tutmuştur. İnsanlığın epistemolojik ilgisinin duyulara konu olan görünen âleme yöneldiği kadar hakkında hiçbir duyusal algının mümkün olmadığı metafiziksel âleme de yönelmesi bundan dolayıdır. Bu da bilginin kaynağı, sınırı, metafiziksel âlemin bilgisinin imkânı, eğer mümkünse bunun hangi epistemolojik yetiler ile elde edilebileceği ve bu bilginin doğruluk değerinin ne olduğu gibi felsefî tartışmaları beraberinde getirmiştir. İslam felsefesi geleneğinde Meşşâî filozoflar olarak bilinen Kindî, Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd rasyonel metafiziğin en önemli temsilcileri olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü onlar başta Tanrı’nın varlığı ve sıfatları, peygamberlik, yaratma ve yeniden dirilme olmak üzere bu tür metafiziksel meseleleri akıl ile temellendirmeye çalışmışlardır. Onların bu aklî temellendirme teşebbüsleri, Gazzâlî başta olmak üzere birçok düşünür tarafından, metafiziksel meseleler aklın kavrama alanının dışında kaldığı gerekçesiyle eleştirilmiştir. Bu çalışmada, Meşşâî filozofları eleştiren düşünürlerden biri olan İbn Haldûn’un rasyonel metafizik hakkındaki görüşleri, metafiziğin temel meselelerinin akılla temellendirilmesinin mümkün olup olmadığı konusundaki fikirleri üzerinde durulacaktır.

PROBLEM OF POSSIBLE RATIONAL METAPHYSIS ACCORDING TO IBN KHALDUN

The claim which human is a being that comes to the soul and body and origin of the soul comesfrom the extrasensory universe, throughout the history of thought human always kept alive thesubject of ontological and epistemological relation with this world. Because of this is tending ofhuman epistemological interest metaphysical universe which there is no sensory perceptionabout it, as well as sensual world which subject to sense. This brings along with philosophicalarguments such as the source, the limit of knowledge, the possibility of knowledge of themetaphysical universe, if it is possible this can be achieved which epistemological capabilitiesand what is the truth value of this knowledge. al-Kındi, al-Farabi, Ibn Sînâ, and Ibn Rushdknown as Peripatetic Philosophers in the tradition of Islamic philosophy, appear to be as themost important representatives of rational metaphysics. Because they have tried to base suchmetaphysical matters on the reason, especially in the existence and attributes of God, prophecy,creation and resurrection. Their attempts of reasonal justification has been criticized, by manythinkers particularly the al-Gazzali, on the grounds that metaphysical issues are outside ofreason comprehension area. This work focuses on the views of Ibn Khaldun who one of thecritical thinkers of the Peripatetics Philosophers, rational metaphysics and to base by reasonwhether or not possible the basic issues of metaphysical.

PDF

___

Ardıç, Nurullah. “İbn Haldûn ve Weber’de Bilgi ve Bilim Sorunu”. Geçmişten Geleceğe İbn Haldûn Sempozyumu içinde. İstanbul: İsam Yayınları, 2006, 235-253.
Arslan, Ahmet. İbn Haldûn’un İlim ve Fikir Dünyası. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1987.
Arslan, Ahmet. İbn-i Haldun. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2014.
Aster, Emest Von. İlkçağ ve Ortaçağ Felsefe Tarihi. trans. Vural Okur. İstanbul: İm Yayınları, 1999.
Bedir, Murteza. “İbn Haldûn’un Gözüyle Nakli İlimler”. Geçmişten Geleceğe İbn Haldûn Sempozyumu içinde. İstanbul: İsam Yayınları, 2006, 219-233.
Canatan, Kadir. “İbn Haldûn’un Eğitim Sosyolojisi”, Eski Yeni 3 (2006), 57-65.
Cevizci, Ahmet. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2003.
Ebu Zeyd, Mina Ahmed. el-Fikru'l-kelamî inde İbn Haldûn. Beyrut: el-Müessesetü’l-Câmi‘a, 1997.
Ev, Hacer Âşık. “İbn Haldûn ile John Locke’un Epistemoloji ile İlgili Bazı Görüşlerinin Karşılaştırılması”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 43/2 (2010), 89- 122.
Fârâbî, Ebu Nasr. “Felsefenin Temel Meseleleri”. İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde. trans. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003.
Fârâbî, Ebu Nasr. Ârâu ehli'l medîneti’l fâdıla ve mutedâddâtihâ. tkd. Ali Bû Mulhim. Beyrût: Dâr ve mektebetu’l hilâl, 1995.
Ibn Haldûn. Ebu Zeyd Abdurrahman bin Muhammed. The Muqaddimah. enq. Abdüsselam eşŞeddâdî, b.y. Dâru’l-beydâ, 2005.
İbn Haldûn. Mukaddime. trans. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
İbn Haldûn. Mukaddime, trans. Zakir Kadiri Ugan. İstanbul: MEB Yayınları, 1997.
İbn Haldûn, Ebu Zeyd Abdurrahman bin Muhammed. Tasavvufun Mahiyeti (Şifâu’s-Sâil). trans. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1998.
İbn Rüşd, Ebu’l Velid Muhammed. Faslu’l-makâl fî mâ beyne’l-hikmeti ve’ş-şerî‘ati mine’l-ittisâl. enq. Muhammed Ammar. Kahire: Daru’l mea’rif, 1119.
İbn Sînâ, Ebu Ali Hüseyin b. Abdullah. Dânişnâme-i alâî-alâî hikmet. trans. Murat Demirkol. ed. Gürbüz Deniz. İstanbul: TC Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., 2013.
İbn Sînâ, Ebu Ali Hüseyin b. Abdullah. Necat. nşr. Muhyiddin Sabri Kurdî. Kahire: y.y. 1938.
İbn Sînâ, Ebu Ali Hüseyin b. Abdullah. De Anima. nşr. Fazlur Rahman. London: y.y. 1970.
Meçin, Mahmut. “İhvân-ı Safâ’da Bilgi, Bilim ve İlimlerin Sınıflandırılması”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2014): 427-458.
Sarıtaş, Kamil. “İbn Haldûn’da Bilgi Felsefesi”. Turkish Studies 9/8 (2014): 733-750.
Sarıtaş, Kamil. “Gazzâlî’nin Akıl Tasavvurunun İbn Haldûn’da Yansıması Sorunu”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 14/2 (2014): 43-62.
Şulul, Cevher. “Metafiziğin Tarihsel Evrimi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/5 (2003): 57-69.
Tanrıverdi, Hasan. “İbn Haldûn’un Vahiy Anlayışı”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/1 (2016): 66-85.
Öktem, Ülker, “İbn Haldûn’un Felsefe-Din İlişkisine Bakışı”. Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi 22 (2014): 65-74.
Uludağ, Süleyman. İbn Haldûn. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Ülken, Hilmi Ziya. İslam Düşüncesi. İstanbul: Ülken Yayınları, 2005.