Tümevarım Meselesi -İbn Sînâ Merkezli Yeni Bir Okuma-

Felsefenin amacı, insan mutluluğunu temin etmektir (tahsilu’s-saade). Mantık da bunu temin edecek felsefenin anahtarıdır. Mantık, tikelden tümele, bilinenden bilinmeyene yönelerek hüküm çıkarıp mutluluğu temin edecek bilgiyi rasyonel, tutarlı bir şekilde kazandıracaktır. Zira dil ile düşünce arasında ilişkinin tutarlı ve doğru bir şekilde kurulması akıl yürütmenin akıl ilkelerine (özdeşlik, çelişmezlik, üçüncü halin imkânsızlığı) uygun olması demektir. Bu nedenle mantık, felsefî düşüncede önemli bir işlev görmektedir. Yeniçağ felsefesinde modern bilim anlayışında tümevarım yöntemi Bacon ile ön plana çıkarıldı ama daha sonra Hume, günümüzde ise Popper ile birlikte böyle bir yöntemin olmadığı gündeme getirildi. Tümevarım yönteminin bir efsane olduğu söyleminin tutarlığını Muallim-i evvel olan Aristoteles’ten etkilenen İbn Sînâ açısından inceleyip sorunu yeniden müzakereye açmak istedik. Çünkü Bacon’dan önce tümevarım yöntemini inceleyen, onu bilimsel araştırmalarda kullanılacak bir yöntem olarak geliştiren İbn Sînâ’dır. Bilimde ilk ve temel ilkeler olarak tümellerin işlevsel olması, gözlem ve deneyimle desteklenen tümevarımın mutlak ilkeler vermemesinin bilim için gerekli, zorunlu bazı temel ilkeleri verebileceğine engel olup olmadığını araştıracağız. Böylece Hume ve Popper ile birlikte zirveye ulaşan tümevarım sorununun açmazlarının giderilebilme ihtimalini müzakereye açacağız.

Anahtar Kelimeler:

Felsefe, mantık, tümevarım, tutarlılık, İbn Sina, Hume, Popper.

The Problem of Induction - Rereading from the point of Avicenna -

The purpose of philosophy is to achieve happiness. Logic is just like a key leading man towards this joy in philosophy. Logic helps us to reach knowledge on a standart of rationality and coherence by following the path of the individual to the universal and the known through the unknown. An exact correspondence between thoughts and words occur only with correct principles of reasoning. Therefore, logic plays a great role in philosophy. The scientific method ‘induction’ in the new age philosophy was brought to agenda by Bacon but later it was refuted by many philosophers like Hume and Popper. Before Bacon, the philosopher was İbni Sina who developed "the induction" as a method of scientific researches. In this paper, Ibn Sina’s view of induction is discussed. I begin with a brief look at the Aristotelian induction and its critique. I present Ibn Sina’s view of induction with a support of experimentation (tacruba). I analysed how induction and experimentation would be the conditional as opposed to absolute principles of natural sciences. To sum up, Ibn-i Sina developed a method of induction and experimentation as a means for scientific inquiry. He thought that the natural scientist could use experimentation to discover “conditional” principles. The study concludes with some brief comments about the refutation of induction by some thinkers in the history of science and philosophy.

Keywords:

Philosophy, logic, induction, coherence, Avicenna, Hume, Popper.,

PDF

___

Akyol, Aygün, Şehristânî’nin Filozoflarla Mücadelesi, Araştırma Yay., Ankara 2011.
-------, Şehrezûrî Metafiziği, Araştırma Yay., Ankara 2011.
-------, “İbn Haldun’un İlim Anlayışında Felsefe ve Tarih Tasavvuru”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011/2, c. 10, sayı: 20.
Aristoteles, Organon III: Birinci Analitikler, çev.: H. Ragıp Atademir, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1996.
-------, Organon IV: İkinci Analitikler, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1996.
-------, Nikomakhos’a Etik, çev.: Saffet Babür, Ankara 1997.
Günaltay, agm, s. 19.
Günaltay, agm, s. 20.
Günaltay, agm, ss. 20-21.
Arslan, Ahmet, “Aristoteles”, İlkçağ Felsefesi Tarihi 3, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2007.
Aydın, M.S, “İbn Sînâ’da Ahlak ve İnsanın Mutluluğu”, İbn Sînâ Kongresi Tebliğleri, Erciyes Üniver- sitesi Matbaası, Kayseri 1984.
Bruhl, Levy, Önsöz, Hume, David, İnsan Zihni Üzerine Bir Araştırma içinde, çev.: Selmin Evrim, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul, 1986.
Chalmers, Alan, “Bilim Dedikleri”, Bilimin Doğası, Statüsü ve Yöntemleri Üzerine Bir Değerlendirme, çev.: H. Arslan, Vadi Yay., Ankara 1994.
Durusoy, Ali, “İbn Sînâ’nın Klasik Mantığa Katkıları”, İslam Felsefesinin Sorunları Sempozyumu Bildi- rileri, Ankara 2003.
-------, Metinlerle Mantığa Giriş, İstanbul 2006.
el-Gazzali, el-Mustasfa min ilmi’l-Usul, Daru İhya’il-Turasi’l-Arab, Beyrut, ts.
el-Fahuri, Hanna ve el-Cür, Halil, Tarihu’l-Felsefeti’l-Arabiyye, Beyrut 1982.
Fârâbî, “Kitabu’l-Burhan”, el-Mantık inde’l-Fârâbî, tahk.: Macit Fahri, Beyrut 1986.
-------, İhsâu’l-Ulûm/İlimlerin Sayımı, çev.: Ahmet Ateş, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1990.
Fazlur Rahman, “İbn Sînâ”; İslam Düşünce Tarihi, ed.: M. M. Şerif, İstanbul 1990.
Gutas, Dimitri, İbn Sînâ’nın Mirası, der.: ve çev.: M. Cüneyt Kaya, Klasik Yay., İstanbul 2004.
Günaltay, M. Şemseddin, “İbn Sînâ ve Mantık”, Büyük Türk Filozof ve Tıb Üstadı İbn Sînâ: Şahsiyeti ve Eserleri Hakkında Tetkikler (İbn Sînâ’nın 800 yıldönümü), İstanbul 1957.
Grünberg, Teo, Felsefe ve Felsefî Mantık Yazıları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
--------, “Mantık ve Gerçeklik”, Türkiye I. Felsefe Mantık Bilim Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Ankara 1991.
Grunberg, Teo ve David, Onart, Adnan, Turan, Halil, Mantık Terimleri Sözlüğü, METU, Ankara 2003.
Hume, David, İnsan Zihni Üzerine Bir Araştırma, çev.: Selmin Evrim, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1986.
-------, İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme, çev.: Aziz Yardımlı, İdea, Yay., İstanbul 1997.
Irzık, Gürol, “Yanlışlamacı Bilim Felsefesi: Genel Bir Değerlendirme”, Felsefe Tartışmaları, İstanbul 2001.
İbn Haldun, Mukaddime, tahk.: Ali Abdulvahid Vafi, Daru Nahdati Mısır, Mısır trs.
İbn Sînâ, “el-İlahiyat”, Kitâbu’ş-Şîfâ, tahk.: G. C. Kanavati, Said zayed, ts.
-------, Kitabu’n-Necat, haz.: Macid Fahuri, Beyrut 1985.
-------,”Mantığa Giriş”, Kitâbu’ş-Şîfâ, çev.: Ömer Türker, Litera, İstanbul 2006.
-------,”II Analitikler/Burhan”, Kitâbu’ş-Şîfâ, çev.: Ömer Türker, Litera, İstanbul 2006.
-------, İşaretler ve Tenbihler, çev. A. Durusoy, M. Macit, E. Demirli, İstanbul 2005.
---------”Uyunu’l-Hikme”, İbn Risaleleri, ed.: Hilmi Ziya Ülken, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fa- kültesi Yay., Ankara 1953.
-------, “Uyunu’l-Hikme”, Risaleler, çev.: A. Açıkgenç, H. Kırbaşoğlu, Kitabevi Yay., Ankara 2004.
-------, “el-Burhan/Mantık”, Kitabu’ş-Şifa, tahk.: Ebu’l-Ala Afifi, 1385.
İnati, Şemsi, “İbn Sînâ”, İslam Felsefesi Tarihi, ed.: S.H.Nasr ve O. Leaman, çev.: Ş. Öçal, H. T. Başoğ- lu, Açılım Kitap, İstanbul 2007.
Köz, İsmail, Mantık Felsefesi, Elis Yay., Ankara 2003.
Kulen, Nezahat, Mantık, Kulen Yay., İstanbul 1972.
Kuzgun, Şaban, “İbn Sînâ’nın Hayatı ve Milliyeti” İbn Sînâ Kongresi Tebliğleri, Kayseri 1984.
Lachelier, Jules, Tümevarımın Temeli Hakkında, çev.: H. Ragıp Atademir, İstanbul 1986.
Magee, Bryan, Karl Popper’in Bilim Felsefesi ve Siyaset Kuramı, çev.: Mete Tunçay, Remzi Yay., İstan- bul 1990.
Marmura, Michael E., “Avicenna”, The Encyclopedia of Philisophy, New York 1967.
Mene, Albert, Mantığa Giriş, çev.: Lokman Çilingir, Elis Yay., Ankara 2005.
Mengüşoğlu, Takiyettin, Felsefeye Giriş, Remzi Yay., İstanbul 1983.
Mcginnis, John, “Scientific Methodologies in Medieval Islam”, Journal of The History of Philosophy, sayı: 41, no: 3, Temmuz 2003.
Medkur, İbrahim, Takdim, “İbn Sînâ”, el-İlahiyat/Kitâbu’ş-Şîfâ içinde, tahk.: G. C. Kanavati, Said zayed, ts.
-------, “Fârâbî”, İslam Düşünce Tarihi içinde, çev.: Osman Bilen, İnsan Yay., İstanbul 1990.
Nesin, Ali, Önermeler Mantığı, Yay., İstanbul 2004.
Öner, Necati, Klasik Mantık, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara 1991.
Özlem, Doğan, Siyaset, Bilim ve Tarih Bilinci, İnkilap Yay., İstanbul 1999.
Popper, Karl R., Bilimsel Araştırmanın Mantığı, çev.: İlknur Aka, İbrahim Turan, YPK, İstanbul 1998.
-------, Açık Toplum ve Düşmanları, çev.: Harun Rızatepe, c. 2, İstanbul 1994.
Rescher, Nicholas, The Develepment of Arabic Logic, Pittsburgh, 1964.
Reichenbach, Hans , Bilimsel Felsefenin Doğuşu, çev.: Cemal Yıldırım, Remzi Kitabevi, İstanbul 1981.
Russel, Bernard, Felsefede İlmi Metod, çev.: Hamdi Akverdi, İstanbul 1940.
Street, Tony, “Mantık” İslam Felsefesine Giriş, ed.: P.Adamson, R.Taylor, çev.: Cüneyt Kaya, Küre Yay., İstanbul 2007.
Swinburne, Richard, “Tümevarımlı Kanıtlar” çev.: Turan Koç, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 8, Kayseri 1992.
Şehristânî, Filozoflarla Mücadele, çev.: Aygün Akyol, Aytekin Özel, Litera Yay., İstanbul 2010.
Taylan, Necip, Mantık, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.,İstanbul 1996.
Tusî, Nasiruddin, eş-Şerhu’l-İşarat ve’t-Tenbihat, tahk.: Süleyman Dünya, Beyrut 1992.
Ülken, H. Ziya, “İbn Sînâ”, İA, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1968.
-------, İslam Düşüncesi, İstanbul 1995.
Weber, Alfred, Felsefe Tarihi, çev.: H. Vehbi Eralp, Sosyal Yay., İstanbul 1998.
Wisnovsky, Robert, “İbn Sînâ ve İbn Sînâcı Gelenek” İslam Felsefesine Giriş (The Cambridge Compa- nion to Arabic Philosophy), ed.: Peter Adamson, Richard C. Taylor, çev.: M. C. Kaya, Küre Yay. İstanbul 2007.
Yaren, Tahir, İbn Sînâ Mantığına Giriş,Yay., Ankara 2003.