Endülüs Tefsîr Kültürü

Endülüs tefsir kültürünü ele almayı amaçladığımız bu makalede, bölgede oluşan tefsîr anlayışını genel hatlarıyla şu sorulara cevap arayarak ele almak istiyoruz: Endülüs’te tefsîr nasıl ve ne zaman başladı? Endülüs’te tefsîrin öncüleri kimlerdi? Endülüs’te tefsîrin kaynakları nelerdi? Bölge müfessirleri eserlerinde daha çok hangi Tefsîr kitaplarına başvuruyorlardı? Bölgede yaygın olan tefsîr usûlü nasıldı? Çeşitli tefsîr yönelişlerinden hangilerine daha çok ilgi duyuyorlardı? Bölge tefsîrinin özellikleri nelerdi? Endülüs’teki tefsîr anlayışı, diğer İslâm bölgelerinden farklılık arz ediyor muydu? Arz ediyor idiyse bunlar nelerdi? Ve son olarak Endülüs, bütün yönleriyle tefsîrde bir ekol oluşturabildi mi?

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân, tefsîr, Endülüs.

The Qur’an Exegesis Culture in Andalusia

In this article, that we aim to examine the Qur’an exegesis culture in Andalusia, we want to handle the perception of Qur’an exegesis by searching answers for the following questions in general terms: How and when the Qur’an exegesis started in Andalusia? Who were the pioneers of the exegesis in Andalusia? What were the references of the exegesis in Andalusia? Which tafsirs were the exegesis in the region referring to? What was the methodology of exegesis in the region? Which procedure were commentators interested in among the assorted commentary drifts? What were the characteristics of interpretation in the region? Was there any difference in understanding of the Qur’an exegesis in Andalusia by comparison with other Islamic regions? If it was so, what were they? And finally, could Andalus create a school in tafsir in every respect?

Keywords:

Qur’an, exegesis, Andalusia.,

PDF

___

Arînî, Yûsuf b. Ali b. İbrâhîm; el-Hayâtü’l-İlmiyye fi’l-Endülüs fî Asri’l-Muvahhidîn, Riyad 1995.
Atçeken, İsmail Hakkı; “Endülüs’ün fetih Süreciyle İlgili Farklı Görüşlere Eleştirel Bir Yaklaşım”, Selçuk Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergisi, sayı: 19, Konya 2005.
Atik, M. Kemal; “Endülüs ve Kur’an İlimlerindeki Yeri”, Erciyes Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergi- si., sayı: 2, Kayseri 1985.
Bardakçı, Necmettin; “İbnü’l-Arabî Öncesi Endülüs’te Tasavvuf”, Tasavvuf, sayı: 23, 2009.
Bayram, Abdullah; Kurtubî ve Fıkhî Tefsiri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Ünv. SBE, Bursa 2008.
Beşerî, Sa’d Abdullah Sâlih; el-Hayâtü’l-İlmiyye fî Asri Mülûki’t-Tavâif fi’l-Endelüs, Riyad, 1993.
-------, el-Hayâtü’l-İlmiyye fî Asri’l-Hılâfe fi’l-Endelüs, Mekke 1997.
Cerrahoğlu, İsmail; Tefsir Tarihi, Fecr Yay., Ankara, 1996.
Cornell, Vincent J.; “‘Ilm Al-Qur’an in Al-Andalus: The Tafsir Muharrar in The Works of Three Authors”, JUSUR, s. 2, 1986.
Dadan, Ali; “Endülüs Adının Kökeni Üzerine”, İSTEM, sayı: 14, Konya 2009.
Demirci, Muhsin; Tefsir Tarihi, İfav Yay., İstanbul 2003.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf (745/1344); el-Bahru’l-Muhît, tahk.: Adil Ahmed Abdülmevcûd, vd., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1993.
Ekin, Yunus; “Endülüs Tefsir Geleneği”, Sakarya Ünv. İlâhiyât Fak. Der., sayı: 3, Sakarya 2001.
Ferhat, Ahmed Hasan; Mekkî b. Ebî Tâlib Ve Tefsîru’l-Kur’ân, Dâru Imâr, Amman 1997.
Fierro, Maribel; “Endülüs’te Tasavvufa Muhalefet”, çev.: Semih Ceyhan, Uludağ Ünv. İlâhiyât Fak. Der., c. 18, s. 2, Bursa 2009.
Güneş, Arif; Kur’an-ı Kerim’in Okunmasında Harf-Kıraat-Yazı Kavramı İlişkileri, Yayınlanmamış Dok- tora Tezi, AÜ, SBE, Ankara 1992.
Hitti, Philip K.; Siyâsî Ve Kütürel İslam Tarihi, çev.: Salih Tuğ, Boğaziçi Yay., İstanbul 1980.
Hocaoğlu, Mustafa; Ahkâm Tefsirlerinin Usûl Açısından Mukayesesi: Cessâs, Herrâsî ve İbn Arabî Örnek- leri, Yayınlanmamış Doktora Tezi DEÜ SBE, İzmir.
İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr (543/1148); Ahkâmü’l-Kur’ân, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 1. bsk.
İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak el-Endelüsî (541/1147); el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l
Kitâbi’l-Azîz, tahk.: Abdüsselâm Abdüşşâfî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
İbn Haldun, Abdurrahmân (808/1405); Mukaddime, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Lübnan, trs.
İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebu’l-Fidâ İsmail İbn Ömer (774/1372); Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, tahk.: Mu- hammed İbrahim Bennâ ve Arkadaşları, Kahraman Yay., İstanbul 1984.
İbn Teymiye, Takıyüddîn Ahmed (728/1328); Mukaddime fî Usûli’t-Tefsîr, Dâru’ş-Şâmir li’t-Türâs, Beyrut, 1988.
İbnü’l-Cezerî, Muhammed (833/1429); Gâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, Mısır 1932.
İmamüddin, S. Muhammed; Endülüs Siyasi Tarihi, çev.: Yusuf Yazar, Rehber Yay., Ankara, 1990.
Îsâ, Muhammed Abdülhamîd; Târîhu’t-Ta’lîm fi’l-Endelüs, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, yy., 1982.
Kazancı, F. Asiye Şenat; “Endülüslü Kıraat Âlimi Dânî ve Teysîr’i”, Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, s. 10, 2010.
Kandemir, M. Yaşar; “Bakî b. Mahled”, DİA, (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi),İstanbul 1991.
Kenûnî, Abdüsselâm Ahmed; el-Medresetü’l-Kur’âniyye fi’l-Magrib, Mektebetü’l-Maârif, Rabat 1981.
Koç, Mehmet Akif; “Endülüs Tefsirciliği Üzerine Bir Giriş Denemesi”, İslâmiyât, sayı: 3, Ankara 2004.
Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed (671/1272); el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, tahk.: Hişâm Semîr el-Buhârî, Dâru İlmi’l-Kütüb, Riyad 2003.
Makkarî, Ahmed b. Muhammed (1041/1632); Nefhu’t-Tîb, tahk.: İhsan Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut 1968.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed (437/1045), el-Hidâye ilâ Bülûgı’n-Nihâye, tahk.: eş-Şâhid el- Buşeyhî, vd., Mecmûatü Buhûsi’l-Kitâbi ve’s-Sünne, Câmiatü’ş-Şârika, 2008.
-------, el-İbâne an Meâni’l-Kırâât, Dâru Nahdâh, tahk.: Abdülfettâh İsmâîl Şelebî, Mısır, ts..
Meşînî, Mustafa İbrâhîm Medresetü’t-Tefsîr fi’l-Endelüs, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1986.
Özdemir, Mehmet; “Endülüs”, DİA, (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi), İstanbul 1995.
-------, “IX. Yüzyıl Endülüs’ünde Zındıklık Suçlamaları”, Ankara Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergi- si, c. 38, Ankara, trs.
Rûmî, Fehd İbn Abdurrahmân İbn Süleymân; “Menhecü’l-Medreseti’l-Endelûsiyye fi’t-Tefsîr: Sıfâtüh ve Hasâisuh”, es-Sicillü’l-Ilmiyyü li Nedveti’l-Endelüs, haz.: Abdullah b. Ali ez-Zeydân, vd., Riyad 1996.
Şentürk, Mustafa; Kur’ân’ın Sünnî Ve Şîî Yorumu: İbn Atıyye Ve Tabresî Örneği, İnsan Yay., İstanbul 2010.
Uzunoğlu, M. Vecih; el-Bahru’l-Muhît’in Filolojik Açıdan İncelenmesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylülk Ü. Sosyal bilimler Enstitüsü, İzmir 2006.
Vâfî, İbrâhîm Ahmed; “et-Tefsîr Ve Ulûmu’l-Kur’âni bi’l-Garbi’l-İslâmiyyi mine’l-Karni’s-Sânî ile’l- Karni’s-Sâmini’l-Hicrî”, es-Sicillü’l-Ilmiyyü li Nedveti’l-Endelüs, haz.: Abdullah b. Ali ez- Zeydân, vd., Riyad 1996.
Yıldırım, Suat; Peygamberimizin Kur’anı Tefsiri, Kayıhan Yay., İstanbul 1998.
Zehebî, Muhammed Hüseyin (1399/1978); et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Kahire 1381/1961.