Osmanlı Müelliflerinin Çalışmalarında Zeyd-Zeyneb Hadisesi Bağlamında Voltaire’in “Fanatizm veya Peygamber Muhammed’in Bağnazlığı” Adlı Tiyatro Eseri Üzerine Değerlendirmeler

İslamiyet, tarih sahnesine çıkışından kısa bir süre sonra bu yeni dini kendilerine en büyük rakip olarak gören diğer din mensubu çevrelerin hedefi haline gelmeye başlamıştır. Kısa süre içerisinde İslam’ın Arap Yarımadası’ndan Çin’e ve Ortadoğu’dan Avrupa içlerine kadar yayılması neticesinde başta Hıristiyanlık olmak üzere gayrimüslim dünya İslam’a karşı bir mücadele içerisine girmişlerdir. Girişilen bu mücadele siyasi ve askeri alanda olduğu gibi, ilmî ve kültürel alanda da kendisini göstermeye başlamış ve yalnızca dinin kendisine karşı değil onu tebliğ eden peygamberine yani Hz. Muhammed’e karşı da yürütülmüştür. İslam’ın Doğu’da ve Batı’da kısa zaman içerisinde hızlı bir ilerleyiş sağlaması, Batı toplumunun dikkatlerini bu yeni din üzerine çekti ve onları İslam ve İslâmî ilimler üzerinde birtakım araştırmalara sevk etti. Ancak Avrupalıların bu ilgisi İslam’a olan hayranlıklarından değil, onu yakından tanımak suretiyle hem İslam’a hem de Müslümanlara zarar vermek istemelerinden ileri gelmekteydi. İşte bu doğrultuda Batı dünyası, İslam peygamberi Hz. Muhammed’i küçük düşürmek için haksız ithamlarla karalamaya çalışmışlar ve bu yönde çok sayıda eser yazmışlardır. Bu noktada en çok kullandıkları konu ise Hz. Peygamber’in aile hayatı olmuştur. Hz. Peygamber’in çok eşliliği ve özellikle de evlatlığı Zeyd b. Hârise’nin boşamış olduğu hanımı Zeyneb bint Cahş ile gerçekleştirdiği evlilik, Batılı yazarlar tarafından Hz. Peygamber’i ve onun özelinde de İslamiyet’i eleştiri ve hatta İslam’a saldırı amacıyla kullanılmıştır. İşte bu şekilde Hz. Peygamber ve İslamiyet hakkında tarihî gerçekleri çarpıtarak bir eser ortaya koyanlardan birisi de Fransız yazar Voltaire olmuştur. Voltaire’in kaleme aldığı ve birkaç kez Avrupa tiyatrolarında da sahnelenen Le Fanatisme ou Mahomet le Prophete Tragedie / Fanatizm veya Peygamber Muhammed’in Bağnazlığı adlı piyesi başta Osmanlı kamuoyu olmak üzere İslam toplumunda büyük bir infial uyandırmıştır. Bu araştırmamızda konuyla ilgili rivayetler ve yorumlar üzerinden Osmanlı’nın son döneminde yazılmış veya bu dönemde yetişmiş müelliflerin Cumhuriyet döneminde kaleme almış olduğu eserlerde konuya nasıl yaklaşıldığı tespit edilmeye çalışılacak ve onların bir değerlendirmesi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, Hz Muhammed, Zeyneb bnt. Cahş, Hz Muhammed ve Fanatizm, Voltaire

In The Works of The Ottoman Authors Some Evaluations on Voltaire’s Theatrical Work “Mahomet The Prophet or Fanaticism” in The Context of Zayd-Zaynab Issue

Abstract As it is known, shortly after its appearance on the stage of Islam, Islam has become the target of other religious circles, who regard this new religion as their greatest rival. As a result of the spread of Islam from the Arabian Peninsula to China and from the Middle East to Europe, the non-Muslim world, especially Christianity, entered into a struggle against Islam. This struggle began to manifest itself in the scientific and cultural spheres as well as in the political and military spheres, and not only against the religion itself, but also against the Prophet Muhammad. The rapid progress of Islam in the East and the West in a short period of time drew the attention of Western society to this new religion and led them to research on Islam and Islamic sciences. However, this interest of Europeans was not due to their admiration of Islam, but because they wanted to harm both Islam and Muslims by getting to know the religion closely. In this direction, the Western world tried to defame the Prophet Muhammad with unfair accusations and wrote many works for this. The subject they used most was the family life of the Prophet Muhammad. The polygamy of the Prophet Muhammad and especially his marriage with Zaynab bint Jahsh, who had been divorced by his adopted son Zayd b. Harithah, was described by Western writers and it was used to criticize Muhammad and Islam and even to attack Islam. In this way, one of the authors who distorted the truth about the Prophet Muhammad and Islam is the French writer Voltaire. Voltaire’s play Le Fanatisme ou Mahomet le Prophete Tragedie / Mahomet the Prophet or Fanaticism, which has been staged several times in European theaters, has aroused great indignation in Islamic society, especially in the Ottoman public. In this research, the rumors and comments about the subject were tried to be evaluated. Summary Shortly after its appearance on the World stage, Islam became the target of other religious circles, who regarded this new religion as their greatest rival. As a result of the spread of Islam from the Arabian Peninsula to China and from the Middle East to Europe, the non-Muslim world, especially Christianity, entered into a struggle against Islam. This struggle began to manifest itself in the scientific and cultural spheres as well as in the political and military spheres and was targeted not only against the religion itself but also against the Prophet Muhammad. The rapid progress of Islam in the East and the West in a short period of time drew the attention of Western society to this new religion and led them to research Islam and Islamic sciences. However, this interest of the Europeans was not due to their admiration of Islam, but it was because they wanted to harm both Islam and Muslims by getting to know the religion closely. This way, the Western world tried to defame the Prophet Mohammad with unfair accusations and produced many works on this subject. The subject they used most was the family life of the Prophet Muhammad. The polygamy of the Prophet Muhammad and especially his marriage with Zaynab bint Jahsh, who had been divorced by his adopted son Zayd b. Harithah was described by Western writers and it was used to criticize Muhammad and Islam and even to attack Islam. One of the authors who distorted the truth about Muhammad and Islam in this regard is the French writer Voltaire. Voltaire’s play Le Fanatisme ou Mahomet le Prophete Tragedie / Mahomet the Prophet or Fanaticism, which has been staged several times in European theaters, has aroused great indignation in Islamic society, especially in the Ottoman public. Zaynab bint Jahsh is the daughter of Prophet Muhammad’s aunt. Whereas Zayd b. Harithah is Mohammed’s freed slave. After his release from slavery, Mohammed adopted him. Prophet Muhammad married Zayd to Zaynab. But this marriage didn’t last long and Zayd and Zaynab got divorced. A few months later, Prophet Muhammad received a revelation from Allah that ordered him to marry Zaynab. In this verse, the Quran aims to eliminate the situation which it is forbidden to marry the adopted son’s divorced wife in ancient Arab traditions. Muhammad married Zaynab after Allah’s command and this Arabic tradition has disappeared. The marriage of Mohammed and Zaynab was to be much discussed by the orientalists in the following centuries. Orientalists manipulated this issue to attack Islam. It was often claimed that the permission to marry an adopted son’s divorced wife was only declared because Muhammad wanted to marry Zaynab. But this is a definite slander of the orientalists. Because, if Muhammad’s real wish was to marry Zaynab he would have done this a long time ago. Many orientalists made false claims about Muhammad’s marriage to Zaynab. The French writer Voltaire also wrote a play about this event. Voltaire wrote this theater play about Prophet Muhammad, his adopted son Zayd and Zayd’s divorced wife Zaynab who married the Prophet Muhammad after being divorced by Zayd. It was written based on the marriage of the Prophet and Zaynab. This work of Voltaire, which continued to be discussed both in his own period and in the later years, in set in an exotic land, with false identities, that describes an illegal play of love, long-lost fathers and children find each other and all are described as a complex tale that leads to murder or suicide. In this work, Voltaire described Muhammad in very humiliating terms. In the West, the idea of Prophet Muhammad was already negative. Voltaire’s play seems to have increased the negativity of Muhammad’s perception much further. Therefore, there have been great reactions and objections to this theater play in Islamic society.

Keywords:

History of Islam, Muhammad, Zaynab bint Jahsh, Prophet Muhammad and Fanaticism, Voltaire,

PDF

___

Ahmed Midhat. Musâhabât-ı Leyliyye – Sekizinci ve Dokuzuncu Musahabe – Voltaire. İstanbul: y.y., 1304/1887.
Apaydın Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
Armstrong, Karen. Hz. Muhammed. Trc. Selim Yeniçeri, İstanbul: Koridor Yayınları, 2017.
Ateş, Ali Osman. “Hz. Peygamber’in Zeyneb bint Cahş İle Evlenmesi Hakkındaki Bazı Rivayet ve Görüşlerin Değerlendirilmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7, (1992): 161-180.
Ateş, Ali Osman. Oryantalistlerin Hz. Peygamber İle İlgili İddialarına Cevaplar. İstanbul: Umut Matbaacılık, 1996.
Barış, Mustafa Necati. “Zeyneb bint Cahş ve Hz. Peygamber’le Evliliği”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10/2 (Temmuz-Aralık 2010): 177-192.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Arşivi Hariciye Nezareti Maruzatı (Y.PRK. HR.) 12/77.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF. MKT.) 159/120.
Belâzurî. Ensabü’l-Eşrâf, Thk. Süheyl Zekkâr, 1. Baskı, 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
Beşir Fuad, Voltaire, İstanbul: Şirket-i Mürettebiye Matbaası, 1304/1886-87.
Bodley, R. V. C. Tanrı Elçisi Hz. Muhammed. Trc. Semih Yazıcıoğlu. İstanbul: Nebioğlu Yayınevi, t.y.
Caetani, Leone. İslâm Tarihi. Trc. Hüseyin Câhid. 10 Cilt. İstanbul: Yeni Matbaa, 1925.
Celal Nuri [İleri]. Hâtemü’l-Enbiya. İstanbul: Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütübhanesi, 1332/1913.
Cresson, Andre. Voltaire: Hayatı-Felsefesi Eserlerinden Seçmeler. Trc. Suat Erginer, İstanbul: Ataç Kitabevi, 1962.
Çağatay, Neşet. “Zeyd b. Hârise”. İslam Ansiklopedisi (İ.A.). 13: 547-548. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1986.
Çağatay, Neşet. “Zeyneb bint Cahş”. İslam Ansiklopedisi (İ.A.). 13: 553-554. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1986.
Çağatay, Neşet. İslam’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Mars Matbaa, 1957.
Davidson, Ian. Voltaire – A Life. Newyork: Pegasus Books, 2010.
Dermenghem, Emile. Hazreti Muhammed’in Hayatı. Trc. Reşat Nuri Güntekin. İstanbul: Alkım Yayınları, 2006.
Doğrul, Ömer Rıza. Tanrı Buyruğu-Kur’an’ı Kerim’in Tercüme Tefsir-i Şerifi. 2 Cilt. İstanbul: Ahmet Halit Yaşaroğlu Kitapçılık, 1955.
Dozy, Reinhart. Târîh-i İslâmiyet. Trc. Abdullah Cevdet. 2 Cilt. Mısır: Matbaa-i İctihâd, 1908.
Ertuğrul, İsmail Fennî. Kitâb-ı İzâle-i Şukûk-Dozy’nin Târîh-i İslâmiyet’i Üzerine Reddiyedir. İstanbul: Orhaniye Matbaası, 1928.
Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamber’i. Trc. Salih Tuğ. 2 Cilt. Ankara: İmaj Matbaa, 2003.
Heykel, Hüseyin. Hazret-i Muhammed Mustafa. Trc. Ömer Rıza Doğrul. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1972.
Hıdır, Özcan. Batı’da Hz. Muhammed İmajı, İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
İbn Habîb, Ebi Ca’fer Muhammed. Kitâbü’l-Muhabber. Beyrut: Dâru’l-Afaki’l-Cedîde, t.y.
İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah b. Abdurrahman et-Türkî. 6. Cilt. Cîze: Hicr li't-Tıbaa ve'n-Neşr, 1997. İbn Kesîr. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm, Thk. Sami b. Muhammed es-Selâme. 10 Cilt. Riyad: Dâru’t-Tayyibe, 1420/1999.
İbn Kesîr. Hadislerle Kur’ân-ı Kerîm Tefsîri. Trc. Bekir Karlığa- Bedrettin Çetiner. 16 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
İbn Sa’d. Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. Thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
İbnü’l-Esîr. el-kâmil fi’t-târîh, Thk. Ebül’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, 12 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
İzmirli İsmail Hakkı, Meânî-i Kur’ân – Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Tercümesi. 2. Cilt. İstanbul: Milli Matbaa, R.1343/M.1927.
Kalın, Mehmet Fatih. “Voltaire’in Dînî Hoşgörü Anlayışı ve İslâm’la İlgili Düşüncelerinin Değerlendirilmesi”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/7 (Ocak 2017): 31-51.
Karaman, Hayreddin – Çağrıcı, Mustafa – Dönmez, İbrahim Kâfi – Gümüş, Sadrettin. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
Konrapa, Zekai. Peygamberimiz-İslâm Dîni ve Aşere-i Mübeşşere. İstanbul: Enes Yayıncılık, t.y.
Köksal, M. Asım. İslam Tarihi. 8 Cilt. İstanbul: Köksal Yayıncılık, 2005.
Loroui, Abdullah. “İslam ve Aydınlanma”. Trc. Abdullah Gözel. Tezkire: Düşünce, Siyaset, Sosyal Bilim 11/26 (2002): 176-196.
Mahmut Çınar, “Hz. Peygamber’in Zeyneb bint Cahş İle Evliliği Etrafındaki Şüpheler”, Diyanet İlmi Dergi, 43/1, (Ocak, Şubat, Mart 2007): 31-50.
Mevlânâ Şiblî Nûmânî. Asr-ı Saadet. Trc. Ömer Rıza Doğrul. 9 Cilt. İstanbul: Âmedî Matbaası, 1346/1927.
Mourois, Andreas. Voltaire, Trc. Cenap Yazansoy, İstanbul: Kastaş Yayınları, 2001.
Myers, Robert L. Mahomet The Prophet or Fanaticism. New York: Frederick Ungar Publishing Co, 1964.
Namık Kemal, Renan Müdafaanamesi. Hazırlayan Abdurrahman Küçük. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
Nedvî, Süleyman. Asr-ı Saadet (İslâm Tarihi-Hz. Âişe). Trc. Ömer Rıza Doğrul. 5 Cilt. İstanbul: Gündoğdu Matbaa, 1346/1928.
Öztürk, Mustafa. “Toplumsal Cinsiyet Meselesine Kur’an Zaviyesinden Genel Bir Bakış”, Din ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet 1, 165-191. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
Rodinson, Maxime. Muhammed-Yeni Bir Dünyanın ve Peygamber’in Doğuşu-. Trc. Atilla Tokatlı. İstanbul: Doruk Yayınları, 2008.
Sağman, Ali Rıza. Atlas Okyanusundan Çin Seddine Kadar İslâm Fütûhâtı. y.y.: Sakarya Yayınları, 1965.
Sâmi, Şemseddin. Kâmusu’l-A’lâm-Tarih ve Coğrafya Lügati. 6 Cilt. İstanbul: Mihrân Matbaa, 1311/1894.
Sarıçam, İbrahim- Özdemir, Mehmet – Erşahin, Seyfettin. İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2011.
Seydişehrî, Mahmud Es’ad İbn Emîn, Târîh-i Dîn-i İslâm. 4 Cilt. Dersaâdet (İstanbul): Matbaa-i Hayriye, 1328/1911.
Sprenger, Aloys. Das Leben Und Die Lehre Des Mohammad. 2 Cilt. Berlin: Nicolai’sche Verlagsbuchhandlung, 1861.
Suyûtî, Celâleddîn. Lübâbü’n-nukûl fî esbâbi’n-nüzûl, İstanbul: Yasin Yayınevi, 2009.
Şehbenderzâde, Filibeli Ahmed Hilmi. Târîh-i İslâm. 2 Cilt. Konstantiniyye (İstanbul): Hikmet Matbaa, 1326/1908.
Şerefüddîn [Yaltkaya]. “Zeyd ve Zeyneb Mes’elesi”. Sırât-ı Müstakîm 3/56 (15 Ramazan 1327/30 Eylül 1909): 55-57.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, 26 Cilt. Kâhire: Dâru Hicr, ty.
Tural, Secaattin. “19. Yüzyıl Türk Aydınında Voltaire İlgisi”, Türk Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2/4, (Kasım 2013): 147-156.
Voltaire, M. De. Le Fanatisme ou Mahomet le Prophete Tragedie. Amsterdam: Jacques Derbordes, 1743.
Voltaire, M. De. Türkler/Müslümanlar/Ötekiler. Der. Cengiz Orhan. İstanbul: İgüs Yayınları, 2008.
Voltaire, Fanaticism or Mahomet the Prophet. Translated by: Hanna Burton, Sacramento/California: Litwin Books, LLC, 2013.
Voltaire, Felsefe Sözlüğü, Trc. Lütfi Ay. 2 Cilt. İstanbul: MEB Yayınları, 1995.
Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Medine’de. Trc. Süleyman Kalkan. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2016.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili-Yeni Mealli Türkçe Tefsir. 9 Cilt, İstanbul: Matbaai Ebuzziya, 1936.
Yörükan, Yusuf Ziya. İslam Dini Tarihi – Hz. Muhammed’in Doğumundan Ölümüne Kadar. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2006.
Yusuf Suad [Düzceli]. Mir’âtü’ş-Şuûn. 2. Cilt. İstanbul: Asır Matbaası, 1318/1900.
Yusuf Ziya [Yozgadî]. Mir’ât-ı Muhammediye ve Menâkıb-ı Ahmediye. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1313/1897.
Zemahşerî, Tefsîru’l- Keşşâf. Thk. Muhammed Abdusselam Şahin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2015.