'Ṭayr-Bulut İlişkisi ve Fil Sûresinin Anlamı' Adlı Makaleye Dair Bazı Tespit ve Eleştiriler

Çağdaş bazı Kur’an yorumcuları Fil sûresinde geçen ṭayr kelimesinin mütabâdir manası olan “kuşlar” anlamında olmadığını; bu anlamın yanlış bir algı sonucu kaynaklara dâhil olduğunu ve günümüze kadar bu yanlış algının devam edegeldiğini iddia etmektedir. Bu bilim adamlarına göre esasen Fil Vakası olarak bilinen hadise, sıradan bir doğa olayı sonucunda meydana gelmiş, daha sonra mucizevi bir mahiyete büründürülmüştür. Bu iddia sahiplerinden biri de Hamîdüddîn Ferâhî’dir (1863-1930). Ferâhî’ye göre “Ebrehe ordusuyla Mekke’ye yaklaşınca Mekke halkı dağa çıkıp onun askerlerini taşlamış; tam bu sırada ilahi bir yardımın eseri olarak kum-taş-toprak fırtınası çıkmış, bu fırtına sonucunda Ebrehe’nin askerlerinin bir kısmı helak olmuştur. Daha sonra yırtıcı kuşlar gelip cesetleri yemek suretiyle mıntıkayı temizlemiştir. Olayı görenlerin kuşlarla taşları aynı anda havada görmeleri ya da rivayetlerde kuşlarla taşların bir arada zikredilmiş olması, hem tanıkların hem de dinleyenlerin bu taşları kuşların attığı vehmine kapılmalarına sebep olmuştur. İnsanların büyük çoğunluğu bu gizemli anlatımlar karşısında sessiz kalmışlar; bu olayla ilgili rivayetleri araştırıp en güvenilir olanını almayı takvaya aykırı bir durum olarak görmüşlerdir.” Bu konuda detaylı bir araştırma yapan Mehmet Apaydın, ilk dönem kaynaklarından derlediği şiir ve anlatımlardan yola çıkarak Fil Olayı’nın gerçek mahiyetini ve Fil sûresinde geçen ṭayr kelimesinin ne anlama geldiğini ortaya koymak maksadıyla “Ṭayr-Bulut İlişkisi ve Fil Sûresinin Anlamı” adıyla uzunca bir makale kaleme almıştır. Apaydın, Fil Olayı’nın günümüzdeki kavrayışa uygun tarzda oluşmasından sonra kaynaklara girdiği ve bu nedenle söz konusu kaynaklara başvurmanın anlamsız olduğu kanaatindedir. Oysa lehte ve aleyhte her konunun konuşulduğu, rivayetlere girdiği ve kaynaklara dâhil olduğu bir ortamda böyle önemli bir olayın en azından ana hatlarıyla açıklığa kavuşturulmayıp gizli kalması mümkün değildir. Ayrıca Mekke gibi önemli bir coğrafyada pek çok insanın gündüz vakti gözleriyle gördükleri mühim bir olayı naklederken yalan ve yanlış bir algı üzerinde ittifak etmeleri tarihte benzeri olmayan bir vakıadır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Fil Sûresi, Mucize, Ṭayr, Bulut

Some Observations and Criticisms on the Article 'Ṭayr-Cloud Relationship and the Meaning of Surah Elephant'

Some contemporary mufassirs of the Qurʾān claim that the word ṭayr in the surat al-Fīl does not mean “birds”; rather, it is claimed that this meaning is included in the sources as a result of a wrong perception and it continues until today. According to these scholars, the event, known as the Elephant Incident, occurred as a result of an ordinary natural event and was later transformed into a miraculous nature. One of these claimants is Farāhi (1863-1930). According to him, “When Abraha approached Mecca with his army, the people of Mecca went to the mountain and stoned his soldiers. Just at this time, a sand-stone-soil storm broke out as a result of divine help and as a result of this, some of Abraha's soldiers were destroyed. Later, birds of prey came and cleaned the area by eating the corpses. The fact that those who witnessed the event saw birds and stones in the air at the same time, or that birds and stones were mentioned together in the narrations, caused both the witnesses and the listeners to fall into the delusion that these stones were thrown by the birds. The vast majority of people remained silent in the face of these mysterious accounts; they considered it as a violation of taqwā to research the narrations about this event and to take the most reliable one.”

Keywords:

Tafsīr, Sūrat al-Fīl, Miracle, Ṭayr, Cloud.,

PDF

___

Akdemir, Hikmet. Belâgat. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2016.
Apaydın, Mehmet. “Ṭayr-Bulut İlişkisi ve Fil Sûresinin Anlamı”. Hitit İlahiyat Dergisi 20/2 (2021), 475-516.
Aras, M. Özgü. “Cemre”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. Ḥuseyn b. ʿAlî Ḫusrevcirdî. Delâʾilü’n-nübüvve. nşr. ʿAbdu’lmuʿṭî Ḳalʿacî. 7 Cilt. Beyrût: b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1408/1988.
Câḥıẓ, Ebû ʿOŝmân ʿAmr b. Baḥr b. Maḥbûb Kinânî Leyŝî. el-Ḥayevân. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
Demîrî, Ebü’l-Beḳā Muḥammed b. Mûsā b. İsā. Ḥayātü’l-ḥayāvāni’l-kübrā. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1424.
Dindi, Emrah. “Kur’ân’ı Teosentrik ve Tarihî Okuma Denemesi: Ashâbu’l-Fîl Örneği”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (2017), 49-81.
Doğangül, Ömer Faruk. Câhiliyye Döneminde Fil Olayı ve Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Ezherî, Ebû Manṡûr Muḥammed b. Aḥmed b. Herevî. Tehẑîbu’l-luġa. nşr. Muḥammed ʿAvḍ Merʿab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 2001.
Ebû Nuʿaym, Aḥmed b. ʿAbdullâh b. Aḥmed Iṡbehânî. Delâʾilu’n-nübüvve. nşr. Muḥammed Ravâs Ḳalʿacî, ʿAbdulberr ʿAbbâs. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâʾis, 1406/1986.
Ebussuʻûd el-ʻİmâdî, Muḥammed b. Muḥammed b. Muṣtafa. İrşâdü’l-aḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm/Tefsîru Ebissuʻûd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, t.y.
el-Fettenȋ, Cemȃlüddin Muḥammed Ṭȃhir b. ʻAli. Mecmaʻu’l-biḥȃri’l-envȃr fȋ ġarȃibi’t-tenzȋl ve leṭȃifi’l-aḫbȃr. 5 Cilt. Haydarabad: Maṭbaʻatü Meclisi Dȃireti’l-Maʻȃrifi’l-ʻUsmȃniyye, 1387/1967.
Ḥâkim, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh Nîsâbûrî. el-Müstedrek âle’s-Ṡaḥiḥayn. nşr. Muṣtafa ʻAbdülḳadir ʻAṭâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1411/1990.
Ḫalîl b. Aḥmed, Ebû ʿAbdurraḥman Ḫalîl b. Aḥmed Ferâhîdî. Kitâbu’l-ʿayn. nşr. Mehdî
el-Maḫzûmî, İbrahim Sâmirrâʾî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, t.y.
İbn Dureyd, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Ḥasen b. Dureyd el-Ezdî. Cemheretu’l-luġa. nşr. Remzî Munîr Baʿlebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1408/1987.
İbn Ḥabîb, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Ḥabîb el-Baġdâdî. el-Munemmaḳ fî aḫbâri Ḳureyş. nşr. Ḫurşîd Aḥmed Fârûḳ. Beyrut: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1405/1985.
İbn Hişâm, Ebû Muḥammed ʿAbdulmelik b. Hişâm Ḥimyerî. es-Sîretu’n-nebeviyye. nşr. Muṡṭafâ Saḳḳâ vd. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu Muṡṭafâ Bâbî’l-Ḥalebî, 1375/1955.
İbn İsḥâḳ, Ebû ‘Abdullâh Muḥammed b. İsḥâḳ b. Yesâr Muṭṭalibî. es-Sîre (Kitâbu’s-Siyer ve’l-Meġâzî). nşr. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398/1978.
İbn Manẓûr, Ebü’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr Ruveyfiʿî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Ṡâdir, 1414/1993.
İbnu’l-Eŝîr, Ebü’s-Seʻȃdȃt Mecdüddȋn el-Mübȃrek b. Esȋrüddȋn eş-Şeybȃnȋ el-Cezerȋ. en-Nihȃye fȋ ġarȋbi’l-ḥadȋŝi ve’l-eŝer. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʻİlmiyye, 1399/1979. Kaçar, Halil İbrahim. “Arapça’da Meânî (Semantik) Açısından Atıf (Bağlama) Edatları”. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2012), 163-191.
Ḳurṭubî, Ebû ʻAbdullah Muḥammed b. Aḥmed. el-Câmiʻ li-aḥkâmi’l-Kur’an. nşr. Aḥmed el-Berdûnî-İbrahim el-ʻIṭfiyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1384/1964.
Maḳrîzî, Ebu’l-ʿAbbâs Aḥmed b. ʿAlî Ḥuseynî. İmtâʿu’l-esmâʿ. nşr. Muḥammed ʿAbdulḥamîd Nemîsî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1420/1999.
Mâverdî, Ebü’l-Ḥasen ʻAli b. Muḥammed. en-Nüket ve’l-ʻuyûn. 6 Cilt. Beyrut: : Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2019.
Meydânî, Ebü’l-Faḍl Aḥmed b. Muḥammed b. İbrâhîm. Mecmaʻu’l-emŝâl, nşr. Muḥammed Muḥyiddîn ʻAbdülḥamîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, t.y.
Muḳâtil b. Süleymân, Ebû’l-Ḥasen Muḳâtil b. Süleymân Belḫî. Tefsîru Muḳâtil b. Süleymân. nşr. ʿAbdullâh Maḥmûd Şeḥâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1423/2002.
Mütercim Âsım Efendi. el-Oḳyânûsü’l-basîṭ fî tercemeti’l-Ḳāmûsi’l-muḥîṭ. Yayına Hazırlayan: Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2003.
Nuʿmân b. Muḥammed, Ebû Ḥanîfe et-Temîmî el-Maġribî. el-Menâḳıb ve’l-Meŝâlib. nşr.
Mâcid b. Aḥmed ʿAṭıyye, Beyrut: Muʾessesetu’l-Aʿlamî, 1423/2002.
Râzî, Faḫreddîn Ebû ʻAbdullah Muḥammed b. ʻUmer. Mefâtiḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1420.
Ŝaʿlebî, Ebû İsḥâḳ Aḥmed b. Muḥammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-Beyân. nşr. İmam Muḥammed b. ʻÂşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 1422/2002.
Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd Âmilî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. nşr. Ahmed Muḥammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
Özdemir, Faruk. Kur’ân’ın Teosentrik ve Antroposentrik Yorumu. Ankara: Araştırma Yayınları, 2021.
Özel, Recep Orhan. “Fil Sûresi İle İlgili Modern Yorumların Kritiği”. Tefsir Araştırmalar Dergisi 4/2 (2020), 338-371.
Zemaḫşerî, Ebü’l-Ḳāsım Maḥmûd b. Ömer b. Aḥmed. el-Keşşâf ʻan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiḍi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, 1408.
Zevzenî, Ḥüseyn b. Aḥmed. Şerḥu muʻallaḳati’s-sebʻ. Beyrût: Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî,1423/2002.