Eğitimci ve Şair Kimliğiyle İbrahim Hakkı Eroğlu

İbrahim Hakkı Eroğlu, (öl. 1955) Niğde’nin yetiştirdiği önemli kültür simalarındandır. 1900 yılında başladığı öğretmenlik vazifesini farklı okullarda, muhtelif dersler okutmak suretiyle otuz üç yıl sonra tamamlamış ve 1933 yılında emekli olmuştur. Eroğlu’nun eğitim ve kültür hayatımıza sunduğu katkılar mesleği ile sınırlı kalmamıştır. Nasihatname türünün Fars edebiyatındaki önemli örneklerini Türkçeye aktaran Eroğlu, emekliliğinden sonra da yayınları ile toplumu irşat etmeye devam etmiştir. Sa‘dî-i Şîrâzî’nin (öl. 691/1292) Bostān ve Gülistān adlı eserlerine ve Ferîdüddîn Attâr’ın (öl. 618/1221) Pendnāme’sine yaptığı tercümeleri, mütercim henüz hayatta iken Niğde’de basılmıştır. Eroğlu, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin (öl. 672/1273) soyuna mensup bir anneden dünyaya gelen tarihçi ve mütercim Feridun Nafiz Uzluk’un (öl. 1974) isteği üzerine Sultan Veled’in (öl. 712/1312) Rebābnāme ve İntihānāme adlı, nasihatname türünün edebiyatımızdaki önemli örneklerinden olan Farsça eserlerini de Türkçeye tercüme etmiştir. Bu tercümeler ise mütercimin vefatından sonra Osmanlı alfabesinden günümüz alfabesine aktarılarak yayınlanmıştır. Eroğlu, mütercim kimliğinin yanı sıra modern şiirin inşa edildiği çağı yakından takip etmiş bir şairdir. Nāle isimli eserinde yer alan manzumeleri; sosyal ve siyasi hayatta meydana gelen değişim ve Batı ile etkileşimin neticesinde klasik şiirde gözlenen form ve muhteva yeniliğinin önemli örnekleridir. Ancak Eroğlu’nun şiirleri -bazı yerel yayınlarda neşredilen birkaç örneği dışında- henüz yayınlanmadığı gibi şair kimliği de akademik bir çalışmaya konu olmamıştır. İbrahim Hakkı Eroğlu’nun, farklı nazım şekilleriyle yazdığı üç yüz elli iki manzumesini ihtiva eden Nāle, torunları vasıtasıyla ulaştığımız el yazması defterinde, Tünel Eğlencesi adlı eseriyle art arda bulunmaktadır. Osmanlı alfabesi ile yazılmış olan bu iki eser, tarafımızdan yayına hazırlanmaktadır. Bu makalede Eroğlu’nun henüz yayınlanmamış olan Nāle isimli eserinden hareketle eğitimci ve şair kimliği ortaya konulmuş, 20. yüzyılın sosyal, siyasi ve kültürel manzarası eğitimci bir şairin şiirlerinden örneklerle okuyucunun dikkatine sunulmuştur. Çalışmamız iki bölüm hâlinde düzenlenmiştir. Birinci bölümde Eroğlu’nun hayatı hakkında bilgi verilmiş ve eserleri alt başlıklar hâlinde tanıtılmıştır. Bu bölüm hazırlanırken İbrahim Hakkı Eroğlu’na dair mevcut çalışmalardan istifade edildiği gibi torunları ile yapılan görüşmelerden elde edilen yeni bilgiler de literatüre eklenmiştir. İkinci bölümde Nāle’den örneklerle Eroğlu’nun eğitimci ve şair kimliği ele alınmış, şiirleri şekil ve muhteva itibarıyla incelenmiştir. Eğitimci kimliği değerlendirilirken Eroğlu’na ait söz konusu el yazması defterde yer alan mektup ve notların yanı sıra Niğde Halkevi tarafından neşredilen Akpınar dergisinin, 1940 yılındaki İbrahim Hakkı Eroğlu Özel Sayısından da istifade edilmiştir. Eroğlu’nun eğitimci kimliğinin şiir diline aksedişini ortaya koymak üzere şairin didaktik içerikli şiirleri de bu başlık altında değerlendirilmiştir. “Şair Kimliği ile İbrahim Hakkı Eroğlu” başlıklı bölümde edebî yönü incelenirken Niğde çevresinde İkinci Mehmed Âkif diye anılan Eroğlu’nun Mehmed Âkif’le (öl. 1936) münasebeti üzerinde ayrıca durulmuştur. Mehmed Âkif’in Eroğlu’na ve Eroğlu’nun da Âkif’e yazdığı övgü dolu mısralara yer verilmiştir. Eroğlu’nun şiirlerinin, içerik ve söyleyiş özelliği bakımından Âkif’in şiirlerine olan benzerliği, şiirlerinden seçilen örneklerle ortaya konulmuş ve Niğde halkı tarafından yapılan bu değerlendirmenin haksız bir tespit olmadığı da delillendirilmiştir. Eroğlu’nun yeni şiirin önemli temsilcilerinden Abdülhak Hâmid Tarhan (öl. 1937) hakkındaki övgüsü, Ziyâ Paşa’nın (öl. 1880) Terkib-i Bend’inden yaptığı tazmini ve Tevfik Fikret’in (öl. 1915) şiirine yönelttiği eleştirisi de -dönemin edebî manzarasına hâkimiyetini ortaya koymak üzere- çalışmamızda aktarılan şiirleri arasında yer almıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türk İslam Edebiyatı, İbrahim Hakkı Eroğlu, Nâle, Niğde, Mehmet Âkif Ersoy, Yeni Türk Şiiri, Milli Mücadele, Sone

İbrahim Hakkı Eroğlu as an Educator and Poet

İbrahim Hakkı Eroğlu (d. 1955) is one of the important cultural figures raised in Niğde. After teaching various courses in different schools for thirty-three years, in 1933, he ended his teaching career, which he started in 1900. The contributions of Eroğlu to our education and cultural life were not limited to his profession. Transferring the important examples of nasihatname genre in Persian literature into Turkish, Eroğlu also continued to enlighten the society with his publications after his retirement. His translations of Sa‘dî-i Şîrâzî's (d. 691/1292) Bostān and Gülistān and Ferîdüddin Attâr's (d. 618/1221) Pendnāme were published in Niğde before Eroğlu passed away. Upon the request of the historian and translator Feridun Nafiz Uzluk (d. 1974), who is relative to Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (d. 672/1273) from his maternal side, Eroğlu translated two nasihatname genre literary works of Sultan Veled (d. 712/1312) into Turkish from Persian. These two nasihatnames, Rebābnāme and İntihānāme, are important examples of their genre in our literature. These translations, written in the Ottoman alphabet, were published in the Latin alphabet after the death of the translator. Besides his identity as a translator, Eroğlu is a poet who closely followed the era in which modern poetry was built. His poems in his majmua of poetry, he named Nāle, are important examples of the changing of form and content observed in classical poetry as a result of the change in social and political life and interaction with the West. However, Eroğlu's poems -except for a few examples published in some local publications- have not been published yet and his poet identity has not been the subject of an academic study. The poetry majmua named Nāle, which contains three hundred and fifty-two poems written by İbrahim Hakkı Eroğlu in different verse forms, is found in succession with his treatise named Tünel Eğlencesi in the manuscript book that we reached through his grandchildren. We are preparing these two works, written in the Ottoman alphabet, for publication. In this article, based on Nāle, which is his unpublished majmua of poetry, his identity as an educator and poet is explored; and the social, political and cultural picture of the 20th century is presented to the attention of the reader with examples from the poems of an educator poet. This article is organized in two chapter. In the first chapter, information about Eroğlu's life is provided and his works are introduced under sub-titles. While composing this chapter, existing studies on İbrahim Hakkı Eroğlu have been used. New information, obtained from interviews with his grandchildren, has also been added to the literature. In the second chapter, Eroğlu's educator and poet identity was discussed with examples from the poetry majmua named Nāle, and his poems were examined in terms of form and content. While evaluating his educator identity, besides the letters and notes in Eroğlu’s handwritten notebook, İbrahim Hakkı Eroğlu Special Issue (1940) of the magazine named Akpınar (published by Niğde Community Center), was also used. To examine the reflection of Eroğlu's educator identity on his poems' language, his didactic poems are also evaluated under this topic. In the section titled " İbrahim Hakkı Eroğlu by his Poet Identity", the relationship of Eroğlu, who is known as Second Mehmed Âkif around Niğde, with Mehmed Akif (d. 1936) is also emphasized, while his literary aspect is being examined. The similarity of Eroğlu's poems to Akif's in terms of content has been demonstrated with examples selected from his poems, and it has been proven that this appellation given by the people of Niğde is not an unfair. In order to reveal his dominance in the literary landscape of the period, Eroğlu's praise of Abdülhak Hamid Tarhan (d. 1937), one of the important representatives of the new poetry, the compensation from Ziya Paşa's (d. 1880) Terkib-i Bend, and the criticism of Tevfik Fikret's (d. 1915) poem are among the poems cited in our study.

Keywords:

Turkish-Islamic Literature, İbrahim Hakkı Eroğlu, Nâle, Niğde, Mehmet Âkif Ersoy, Modern Turkish Poetry, The National Struggle, Sonnet,

PDF

___

el-Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs. thk. eş-Şeyh Muhammed Abdülaziz el-Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1351.
Aktaş, Şerif. Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi I-II. Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
Akyüz, Kenan. Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923. İstanbul: İnkılâp Kitâbevi, 2020.
Andı, Fatih. Şiirin Ufku Hz. Peygamber’i Şiirle Sevmek. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
Andı, M. Fatih. “Türkçe’de Rubâiyyât-ı Hayyam Tercümeleri”. İlmî Araştırmalar 7 (1999), 9-29.
Andı, M. Fatih. Edebiyat Araştırmaları I. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2000.
Avcıoğlu, Gamze Gizem. Sa‘di-yi Şîrâzî’nin Hayatı, Eserleri ve Türk Edebiyatındaki Yeri. (İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
Bilgin, Azmi - Çiçekeler, Mustafa. Gül Suyu Gülistan Tercümesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2000.
Büyük, Ünal. Şiir ile Hikāyenin Kesiştiği Ortak Noktada -Tanzimat’tan Cumhuriyet’e- Manzum Hikâye. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
Büyükkarcı Yılmaz, Fatma. “Sadî’nin Bostân’ının Türk Edebiyatındaki Yeniden Çevirileri ve Çeviri Stratejileri”. Turkish Studies 12/22 (Yaz 2017), 183-198.
Çantay, Hasan Basri. kifname. İstanbul: Ahmed Sait Matbaası, 1966.
Ecer, Mehmet Naci. “İbrahim Hakkı Eroğlu”. Akpınar Niğde Halkevi Dergisi 4/47 (Ekim 1940), 1-5.
Enginün, İnci. Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). İstanbul: Dergâh Yayınları, 7. Basım, 2013.
Eroğlu, İbrahim Hakkı. Rebabnâme. nşr. Amber Güneysel. Konya: T.C. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2011.
Eroğlu, İbrahim Hakkı. Tercüme-i İntihânâme-i Sultan Veled. nşr. Hülya Küçük. Konya: Aybil Yayınları, 2. Basım, 2012.
Eroğlu, Niğdeli Hakkı. Çiçek Bahçesi Bustan Tercümesi. Niğde: Vilâyet Basımevi, 1945.
Eroğlu, Niğdeli Hakkı. Gül Suyu Gülistan Tercemesi. Niğde: Vilâyet Matbaası, 1944.
Eroğlu, Niğdeli Hakkı. Sözün Özü Pend-i Attar Tercümesi. Niğde: İl Basımevi, 1948.
Ersoy, Mehmet kif. Safahat. İstanbul: Ravza Yayınları, 2009.
Göçgün, Önder. Ziya Paşa’nın Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Bütün Şiirleri ve Eserlerinden Açıklamalı Seçmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001.
Gökçetin, Ziya. “İbrahim Hakkı Eroğlu -Bir Ömrün Zaferi-”. Akpınar Niğde Halkevi Dergisi 4/47 (Ekim 1940), 11-14.
Güngör, Zülfikar. “Türk-İslâm Edebiyatı’nın Kaynağı Olarak Hadisler”. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu. 201-211. Çorum: İslâmi İlimler Dergisi Yayınları, 2007.
Güngör, Zülfikar. “Türk-İslâm Edebiyatının Kaynağı Olarak Kur’an-ı Kerîm”. İslâmî İlimler Dergisi 1. Kur’an Sempozyumu. 178-188. Çorum: İslâmî İlimler Dergisi Yayınları, 2007.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri. 4 Cilt. İstanbul: Millī Eğitim Basımevi, 1969.
Kaçalin, Mustafa Sinan. Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları, 2016.
Karaburgu, Oğuzhan. Abdülhak Hāmid Tarhan’ın Tiyatro Eserleri Üzerinde Bir Araştırma ve İnceleme. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
Keleş, Reyhan. Divan Şiirinde Ayet ve Hadis İktibasları. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2016.
Köni, Hasan. “Kurtuluş Savaşı Öncesi Azınlıklar Sorununa Bir Bakış”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 9/27 (Kasım 1993), 479-484.
Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş -Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım. 2008.
Macit, Muhsin. “Münâcât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslām Ansiklopedisi. 31/562-564. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. Lübnan: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2011.
Okay, M. Orhan - Düzdağ, M. Ertuğrul. “Mehmed kif Ersoy”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/432-439. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Okay, M. Orhan. “Tanzimatçılar: Yenileşmenin Öncüleri (1860-1896)”. Türk Edebiyatı Tarihi. ed. Talât Sait Halman vd. 3/61-82. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
Okay, M. Orhan. Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
Okay, M. Orhan. Mehmed kif Bir Karakter Heykelinin Anatomisi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
Önal, Mehmet. “Modern Türk Edebiyatının Başlangıcı ve Tanzimat’ın İlānından Sonraki Türk Şiiri”. Türk Edebiyatı Tarihine Bir Bakış. ed. M. Kayahan Özgül. 2/2-40. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları, 2015.
Özçelik, Mustafa. “Mehmet Akif ve Bursa”. Bursa Günlüğü 3 (Eylül 2018), 16-21.
Özgül, Kayahan. Dīvan Yolundan Pera’ya Selāmetle Modern Türk Şiirine Doğru. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2022.
Özmel, İsmail. Dünden Bugüne Niğde’li Şair ve Yazarlar. Niğde: Niğde Valiliği Yayınları, 1990.
Özmen, Kemal. “Edebiyatta Etkilenme”. Türk Edebiyatı Tarihi. ed. Talāt Sait Halman vd. 3/43-49. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
Özönder, Hasan. “Feridun Nafiz Uzluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/257-258. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Saltık, Eylem. “Atatürk Dönemi Türk Şiirinde ‘Anadolu’ ve Millî Mücadele Manzarası”. Türkbilig 20 (2010), 294-324.
Sevindik, Hakan. Türk Edebiyatında Bostan ve Abdî’nin Manzum Bostan Tercümesi (İnceleme-Metin). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiʿ. thk. Hâlid Abdulganî Mahfûz. Lübnan: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2011.
Uçman, Abdullah. "Tevfik Fikret". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/9-13. Ankara: TDV Yay., 2012.
Uludağ, Süleyman. “Arbede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/347-348. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
Ulusoy, Hüseyin. “İbrahim Hakkı Eroğlu -Hayatı-”. Akpınar Niğde Halkevi Dergisi 4/47 (Ekim 1940), 6-11.
Yetiş, Kazım. Mehmet Akif’in Sanat-Edebiyat ve Fikir Dünyasından Çizgiler. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1992.
Yılmaz Orak, Kadriye – Moradı, Abolfazl. “Türk Eğitim Kurumlarında Farsçanın Öğretilmesinde Sa‘dî”. Turkish Studies 9/3 (Kış 2014), 1653-1670.