Yeminin iki yüzü: Vicdanı ve toplumsal kanaat arasında osmanlı bireyi

Bu makalede Osmanlı “birey”inin yeminine verilen kıymetin “rasyonel” nedenleri incelenerek, geleneksel Osmanlı “birey”i ve yeminini Trabzon şer‘iye sicillerinde karşılaşılan yeminden kaçınmaya dair örnek kayıtlar üzerinden “aklî” bir temelde değerlendirilmektedir. Makale Osmanlı’da yeminin, vicdan ile toplumsal kanaat arasındaki uyumu sağlayan bir kurucu unsur olduğunu tespit etmektedir. Osmanlı kadısı’nın yemini reddetmek noktasında herhangi bir takdir yetkisi yoktu. Bu da adalet konusunda birey ve yeminin önemine işaret etmekteydi. Dava sonucunu belirleyen bir başka delil de yeminden kaçınma (nükûl) hususu idi. Yemin etmekten kaçınan bir kısım “birey”lerin varlığı ise söz konusu “aklî” temellerin de Osmanlı mahkemelerinde yer bulduğunu göstermektedir.

Two sides of oath: Ottoman ındividual between conscience and public opinion

This article examines the “rational” reasons of the “individual” oath in the Ottoman Empire and evaluates the rational ground of “individual” oaths with examples of 'individuals' refraining from swearing in the Trabzon shari‘a court records. The article points out that the oath in the Ottoman Empire was a major factor to build the compatibility of conscience and public opinion. The Ottoman kadi or judge had no discretionary authority to reject the oath, which reflected the significance of an individual and an individual oath in the justice system. Another significant factor that determined the outcome of the court decision was refraining from taking an oath in the court. The very presence of individuals who refrained from taking an oath indicates the existence of 'rational' reasoning in the Ottoman courts.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Trabzon Şer‘iye Sicilleri, no: 1821, 1821-4, 1824, 1825, 1826, 1827, 1828, 1830, 1831.
Telif Eserler
AÇIK, Turan, Gelenek ve Modernlik Arasında Bir Osmanlı Şehri: 17. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon’da Siyaset, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Trabzon, 2012.
AKDAĞ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
Aristoteles, Politika, (Çev. Mete Tunçay), İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 2010.
AYDIN, M. Akif, Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: Hars Yayınları, 2005.
BAYINDIR, Abdülaziz, İslam Muhakeme Hukuku, (Osmanlı Devri Uygulaması), İstanbul: İslâmî İlimler Araştırma Vakfı Yayınları, 1986.
BERMAN, Marshall, Özgünlüğün Politikası: Radikal Bireycilik ve Modern Toplumun Ortaya Çıkışı, (Çev. Nursel Yıldız), İstanbul: Sel Yayıncılık, 2010.
BİLGİN, Vejdi, Fakih ve Toplum: Osmanlı’da Sosyal Yapı ve Fıkıh, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
BURKE, Peter, Yeniçağ Başında Avrupa Halk Kültürü, (Çev. Göktuğ Aksan), Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1996.
CİN, Halil – AKGÜNDÜZ, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, C. 1, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1996.
CORCUFF, Philippe, Bireycilik Sorunu, Stirner, Marx, Durkheim, Proudhon, (Çev. Aziz Ufuk Kılıç), İstanbul: Versus Kitap, 2009.
DUMONT, Louis, “Bireycilik Üzerine Denemeler: Doğuş. XIII. Yüzyıldan Başlayarak Siyaset Kategorisi ve Devlet”, Devlet Kuramı, (Der. Cemal Baki Akal), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2000, s. 141-174.
ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, IV, İstanbul 1984, s. 69-78.
GENCER, Bedri, “Osmanlı Siyasi Felsefe ve Rejimi: Kuruluşun 700. Yıldönümü Münasebetiyle Bir İcmal”, Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 4-5, (2000), s. 103-151.
GENCER, Bedri, “Geleceğin Toplumuna Yolculuk,” Çerçeve, S. 47, (Ağustos 2008), 34-43.
GENCER, Bedri, “Hâl ve Muhâl: Sekülerlikten Sekülerizme,” EskiYeni, S. 13, (Bahar 2009), s. 14-21.
GENCER, Bedri, Hikmet Kavşağında Edmund Burke ile Ahmed Cevdet, İstanbul: Kapı Yayınları, 2011.
GÖKA, Erol, “Ahlâk: Geleneğin Yaratıcı Yenileyicisi ya da Muhafazakâr Devrimin Bekçisi”, Muhafazakâr Düşünce, S. 19-20, Ankara 2009, s. 109-130.
GÜRİZ, Adnan, Hukuk Felsefesi, Ankara: Siyasal Kitabevi, 2009.
HABERMAS, Jürgen, Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, (Çev. Tanıl Bora-Mithat Sancar), İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
HOBBES, Thomas, Leviathan, (Çev. Semih Lim), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
HORKHEIMER, Max, Akıl Tutulması, (Çev. Orhan Kocak), İstanbul: Metis Yayınları, 2010.
HÖKELEKLİ, Hayati, “Zübde-i Âlem”, Din ve Hayat, S. 1, (2009), s. 62-65.
İNALCIK, Halil, “Şikâyet Hakkı: ‘Arz-i Hâl ve ‘Arz-i Mahzar’lar”, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2000, s. 49-71. İzahlı Mülteka el Ebhur Tercümesi, C. I, (Çev. Mustafa Uysal), Konya 1980.
KAFADAR, Cemal, Kim var imiş biz burada yoğ iken, Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş ve Hatun, İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
KANT, Immanuel, Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi, (Çev. İoanna Kuçuradi), Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 1995.
KESKİOĞLU, Osman, Fıkıh Tarihi ve İslam Hukuku, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
KILIÇBAY, Mehmet Ali, Doğu’nun Devleti Batı’nın Cumhuriyeti, Ankara: İmge Kitabevi, 2001.
Kınalızâde Ali Çelebi, Ahlâk-ı Alâî, (Haz. Mustafa Koç), İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
ORTAYLI, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 1994.
ORTAYLI, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul: Pan Yayıncılık, 2002.
ÖĞÜN, Süleyman Seyfi, “Uçucu Kimliklerimiz”, Küreselleşmenin Yüzleri, (Haz. Filiz Başkan), İstanbul: Everest Yayınları, 2005, s. 123-144.
ÖĞÜN, Süleyman Seyfi, Politika ve Kültür, Bursa: Dora Yayınları, 2010.
ÖZ, Mehmet, Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumcuları, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
Şeyh Gâlip Divanı, (Haz. Muhsin Kalkışım), Ankara: Akçağ Yayınları, 1994.
Şükrüllah, Behcetü’t-Tevârîh, (Haz. Hasan Almaz), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2004.
TOK, Özen, “Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Şehrindeki Mahalleden İhraç Kararlarında Mahalle Ahalisinin Rolü”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 18, (2005/1), s. 155-173.
Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, (Haz. Mertol Tulum), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1977.
UĞUR, Yunus, “Mahkeme Kayıtları (Şer‘iye Sicilleri): Literatür Değerlendirmesi ve Bibliyografya”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi Türk İktisat Tarihi, C. 1, S. 1, (2003), s. 305-344.
YILMAZ, Fikret, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mahremiyetin Sınırlarına Dair”, Toplum ve Bilim, S. 83, (1999/2000), s. 92-109.