XVI. Yüzyıl İstanbul'unda Devlet ve Tarikatlar: Halvetî Tekkelerinin İnşasında Devlet İdarecilerinin Rolü

Bu çalışma XVI. yüzyıl İstanbul'unda Halveti tekke bâniliğini inceleyerek, bânilik üzerinden Halvetî tarikatının devletle ilişkilerini ortaya koymakta, Halvetilerin ehlisünnet dairesinde olmaları nedeniyle devlet idarecilerince desteklendiklerini ve böylelikle büyük tekkelere sahip olduklarını tespit etmektedir

State and Tariqas in the Sixteenth Century Istanbul: The Role of Ruling Elite in the Construction of Khalwatiyya Convents

This article examines the patronage of the Khalwatiyya convents in sixteenth century Istanbul and sheds lights on the relationships between the state and the Sufi order of Khalwatiyya. The article argues that because the Khalwatiyya order is a branch of mainstream Sunni Islam, many Khalwatiyya convents were constructed with the support of the ruling elite.

PDF

___

) Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
a-) Ali Emiri, Sultan Beyazıt I (AE.SBZT.I): 1/48.
b-) Evkaf-Vakfiyeler (EV.VKF): 4/34; 9/20.
) Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
a-) Defterler: 503, 570, 571, 572, 573, 576, 633, 747, 1489, 1592, 2113.
) Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA)
a-) Defterler: 6900, 6977.
) Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi (TSMK)
a-) Emanet Hazinesi: 3028.
) Süleymaniye Kütüphanesi a-) Esad Efendi: 3673, vr. 18b-23a.
) Kastamonu İlk Halk Kütüphanesi
a-) Menâkıb-ı Meşayih-i Zaviye-i Koruklu, Arşiv no: 37 Hk 1012/21, vr. 340b-342a;
Kitap ve Makaleler
Abdurrahman Câmî, Nefahatü'l-Üns, Evliya Menkıbeleri, Tercüme ve Şerh: Lâmî Çelebi, Hazırlayanlar: S. Uludağ, M. Kara, Marifet Yayınları, İstanbul 1998.
AKKUŞ, Mehmet "Hüsâmeddin Uşşâki", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. , İstanbul 1998, S. 515.
AYDIN, Bilgin "Divan-ı Hümayun Tercümanları, Osmanlı Kültür ve Diplomasisindeki Yerleri", Osmanlı Araştırmaları, XXIX, İstanbul, 2007, s. 49-53.
Ayvansarayi Hüseyin Efendi, Ali Sâtı Efendi, Süleyman Besin Efendi, Hadikat'ül Cevami (İstanbul Camileri ve Diğer Dini Sivil Mimari Yapılar), haz. Ahmet Nezih Galitekin, İşaret Yayınları, İstanbul 2001.
BALTACI, Cahit, XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İrfan Matbaası, İstanbul
CANATAR, Mehmet, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 1009(1600) Tarihli, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 2004.
BARKAN, Ömer Lütfi, E. Hakkı Ayverdi, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546)Tarihli, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1970.
CURRY, John J., "The Intersection of Past And Present in The Genesis of an Ottoman Sufi Order: The Life of Cemâl El-Halvetî (D. 900/1494 Or 905/1499) and The Origins of The Halvetî Tarîqa", Journal of Turkish Studies, vol 32/I, 2008, yay. C.
Kafadar, G. A. Tekin, in memoriam of Şinasi Tekin III, s. 121-141. ÇIKLA, Ayşe (Bölükbaşı), Architectural Patronage of Women in Early Ottoman Era, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2004.
EMECEN, Feridun, "Koca Mustafa Paşa", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. , Ankara, 2002, S. 131-133.
ESİN, Emel, "Merkez Efendi ile Şah Sultan Hakkında Bir Haşiye", Türkiyat Mecmuası, ,1980, s. 65-92.
Evliya Çelebi bin Derviş Muhammed Zilli, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Orhan Şaik Gökyay ve Hey"et, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 1996, c. I, s.
EYİCE, Semavi, "Beyazıt II Camii ve Külliyesi" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul 1992, S. 40-42.
EYİCE, Semavi, "Beyazıt II Camii ve Külliyesi" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul 1992, S. 42-45.
EYİCE, Semavi, "Beyazıt II Camii ve Külliyesi" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul 1992, S. 45-49.
Gelibolulu Mustafa Ali Efendi, Kitabü't Tarrih-i Künh'ül Ahbâr, I. cilt, II. kısım, hz. Ahmet Uğur, Mustafa Çuhadar, İbrahım Hakkı Çuhadar, Ahmet Gül, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 1997.
Hasan Beyzâde Ahmed Paşa, Hasan Bey-zâde Târîhi (926-1003/1520-1595), hz. Şevki
Nezihi Aykut, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2004, II c.
HALAÇOĞLU, Yusuf, "Cerrah Mehmed Paşa" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul 1993, S. 415.
İPŞİRLİ, Mehmet, "Lütfi Paşa", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara 2003, S. 234.
KISSLING, Hans Joachim, "Halvetiye Tarikatı I" Bilim ve Sanat Vakfı Bülteni, çev. M.S. Tayşi, 1993-1994; 5/32, s.28-42.
KONYALI, İ. Hakkı, Abideleri ve Kitabeleri ile Niğde Aksaray Tarihi, İstanbul 1975.
KUNTER, Halim Baki, "Mimar Ali Bey"in Bilinmeyen İki Vakfiyesi", V. Türk Tarih Kongresi, III. Seksiyon, Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1960, s.438-443.
Mahmud Cemaleddin Hulvi, Lemazat-ı Hulviyye ez Lemazat-ı Ulviyye, haz. M. Serhan Tayşi, Semerkand Yayınları, İstanbul 2013.
Mecdî Mehmed Efendi, Hadaiku'ş-Şakaik, neşreden: A. Özcan, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989.
NECİPOĞLU, Gülru, The Age of Sinan - Architectural Culture in The Ottoman Empire, London 2005.
Nev,,izade Atâî, Hadaiku'l- Hakaik fi Tekmileti'l-Şakaik, nşr. A. Özcan, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989.
OCAK, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15-17. Yüzyıllar), Tarih Vakfı, İstanbul 1998, s. 71-105.
OCAK, Ahmet Yaşar,"Bektaşilik" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.5, İstanbul 1992, s. 373-379.
ÖNGÖREN, Reşat, Osmanlılarda Tasavvuf, Anadolu'da Sufiler Devlet ve Ulema (16. Yüzyıl), İz Yayıncılık, İstanbul 2000.
Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, hz. Bekir Sıtkı Baykal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, C. II.
PEIRCE, Leslie P., Harem-i Hümayun, Osmanlı İmparatorluğu'nda Hükümranlık ve Kadınlar, Tarih Vakfı, İstanbul 1996.
TANMAN, M. Baha, İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri, Tipoloji Denemeleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1990, s. 263.
TANMAN, M. Baha, "Sinanilik", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.7, İstanbul ,s. 6-7.
TANMAN, M. Baha, "Ümmi Sinan Tekkesi", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.7, İstanbul 1994, s. 336-337.
TANMAN, M. Baha, "Durmuş Dede Tekkesi", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.3, İstanbul 1994, s. 106.
TANMAN, M. Baha, "Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları: Tekkeler" Osmanlı Uygarlığı I, haz. H. İnalcık, G. Renda, İstanbul 2003, s. 303.
TANMAN, M. Baha, "Piyale Paşa Külliyesi'nin Yerleşim Düzeni ve Mimarisi" Piyale Paşa Cami 2005-2007 Restorasyonu, İstanbul 2001, s. 99-131.
YAZICI, Tahsin "Fetihten Sonra İstanbul"da İlk Halvetî Şeyhleri: Çelebi Muhammed Cemaleddin, Sünbül Sinan ve Merkez Efendi" İstanbul Enstitü Dergisi, İstanbul , II, s. 57-113.
Yusuf Sinaneddin b. Yakup, Menâkıb-ı Şerif-i ve Tarikat-name-yi Piran ve Meşayih-i Tarikat-ı Aliyye-i Halvetiyye, İstanbul 1290.
Zâkir Şükrî Efendi, Mecmu'a-ı Tekaya, Hazırlayan: Mehmet Serhan Tayşi- Klaus Kreiser, Berlin 1980.