TÜRK EDEBİYATINI SEVENLER CEMİYETİ’NİN BERLİN’DE KURULUŞU, FAALİYETLERİ VE SAVAŞ YILLARINDA İSTANBUL’DA ŞUBE AÇMA GAYRETLERİ

1917 yılında Berlin’de faaliyete başlayan Türk Edebiyatını Sevenler Cemiyeti, Türkiye’de şubeleşebilmek amacıyla çeşitli girişimlerde bulunmuş ve netice olarak bu maksadını gerçekleştirmiştir. Bu cemiyetin temel hedefleri; Türk edebiyatı ve dilinin incelenmesi, Türk edebiyatının dünya edebiyatı içersinde hak ettiği yeri alması, İslam dininin Türk ve diğer Ortadoğu ülkeleri üzerindeki tesirinin tespiti ve incelenmesi, İstanbul'da Alman bilim adamlarının da kullanımına sunulabilecek bir Doğu eserleri kütüphanesinin kurulması, Alman oryantalistlerle Türk bilim insanlarının kişisel iletişimlerinin kolaylaştırılması ve işbirliği içerisinde bilimsel çalışmalar yapılabilmesi, gerekirse bu hususlarda Türk ve Alman devletlerinin siyasi ve mali desteklerinin alınması şeklindedir. Cemiyetin İstanbul şubesi, Birinci Dünya Savaşı’nın kaybedilmesine kadar Türkiye’deki faaliyetlerini sürdürmüştür. Bu çalışmada, İstanbul’da şubesi açılan Türk Edebiyatını Sevenler Cemiyeti’nin kuruluş öncesi girişimleri ve kurulduktan sonraki faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda Alman bilim çevrelerinin benzer cemiyetlerle ilgili amaçları, söz konusu cemiyetin Berlin’deki kuruluş süreci ve maksadı, Türk-Alman bilimsel yaşamına katkıları, İstanbul’daki Macar Bilim Enstitüsü ile olan iş birliği gibi hususlar; Türk, Alman, Macar ve diğer yabancı kaynaklardan istifade edilerek ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Edebiyat, Türk, Alman, Filoloji, Kültür

FOUNDATION OF THE FRIENDS OF TURKISH LITERATURE SOCIETY IN BERLIN AND EFFORT TO OPENING A BRANCH IN ISTANBUL DURING THE WAR YEARS

The Friends of Turkish Literature Association started its activities in Berlin in 1917, after which it made attempts to branch out in Turkey in line with its aims and was accepted as a result, Examining Turkish literature and language, Turkish literature taking the place it deserves in world literature, determining and examining the influence of Islam on Turkish and other Middle Eastern countries, It was aimed to establish a library of Oriental works in Istanbul that could be made available to German scientists, to facilitate the personal communication of German orientalists and Turkish scientists, to conduct scientific studies in cooperation, and to obtain political and financial support from the two states, if necessary. The Istanbul branch of the society continued its activities in Turkey until the loss of the First World War. In this study, the aims of the German scientific circles related to similar societies before the establishment of the Friends of Turkish Literature Association, whose branch was opened in Istanbul, the establishment process of the said society in Berlin, the purpose of its establishment, its contributions to the Turkish-German scientific life, its cooperation with the Hungarian Science Institute in Istanbul, German and Turkish archival sources as well as other foreign, Hungarian and Turkish sources have been used to produce works.

Keywords:

Literature, Turkish, German, Philology, Culture,

PDF

___

BOA. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi; Bab-ı Ali Evrak Odası, (BOA. BEO), 4466/334897, 001, 001.
Bab-ı Ali Evrak Odası, (BOA. BEO), 4466/334897, 002, 001.
Bab-ı Ali Evrak Odası, (BOA. BEO), 4466/334897, 003, 001.
Bab-ı Ali Evrak Odası, (BOA. BEO), 4466/334897, 004, 001.
Bab-ı Ali Evrak Odası, (BOA. BEO), 4486/336411, 001, 001.
Bab-ı Ali Evrak Odası, (BOA. BEO), 4486/336411, 002, 001.
Bab-ı Ali Evrak Odası, (BOA. BEO), 4486/336411, 003, 001.
Bab-ı Ali Evrak Odası, (BOA. BEO), 4486/336411, 006, 001.
Dahiliye, Hukuk Müşavirliği, (BOA. DH. HMŞ), 00004/4, 001, 002.
Hamburg Staatsarchiv Hochschulwessen; 361-5 II_A g 9, Vereinigung von Freunden Türkishen Literatur, Buchseite 1.
361-5 II_A g 9, Vereinigung von Freunden Türkishen Literatur, Buchseite 2.
361-5 II_A g 9, Vereinigung von Freunden Türkishen Literatur, Buchseite 3.
361-5 II_A g 9, Vereinigung von Freunden Türkishen Literatur, Buchseite 4.
361-5 II_A g 9, Vereinigung von Freunden Türkishen Literatur, Buchseite 5.
361-5 II_A g 9, Vereinigung von Freunden Türkishen Literatur, Buchseite 6.
B. Araştırma ve İncelemeler
A Konstantinapolyi Magyar Tudomanyos İntezetnek Szervezeti Szabalyzata, Az Athenaeum Irodalmı Es Nyomdai R.T. Nyomasa, Budapest 1916.
ALKAN, Necmettin, “Tschudi, Rudolf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.41, İstanbul 2012, s. 316.
AMMANN, Ludwig, Östliche Spiegel: Ansichten vom Orient im Zeitalter Seiner Entdeckung Durch den Deutschen Leser 1800-1850, Georg Olms AG, Hildesheim 1989.
AVCI, Remzi, “Martin Hartmann (1851-1918): A German Orientalist and His Discourse on the Young Turks”, Mukaddime, C.10, S.2, Kasım 2019, s. 470-485.
BİLİCİ, Faruk, “Sacy, Antonie Isaac Silvestre de”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.35, İstanbul 2008, s. 366-367.
BULUT, Yücel, “Oryantalizm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.33, İstanbul 2007, s. 428-437.
CENGİZ, Semran, “Martin Hartmann ve Şarkiyat Çalışmaları”, Turkish Studies, C.6, S.3, Yaz 2011, s. 1401-1413.
EULER, Friederich Wilhelm-Hanns Jager Walter, Neue Deutche-Biographie, Elfter Band, Dunker & Humbolt, Berlin 1977.
FÜCK, Johann, Die Arabischen Studien in Europa Bis in den Anfang des 20. Jahrhunderts, Harrassowitz, Leipzig 1955.
GENCER, Mustafa, Bildungspolitik, Modernisierung und Kultuelle Interaktion (Deutche-Türkische Beziehungen 1908-1918), Lit Verlag, Münster-Hamburg-London 2002.
HERZOG, Cristoph, “Almanca Konuşulan Ülkelerde Türkiyat ve Şarkiyat Çalışmalarının Gelişimi Üzerine Notlar”, Çev: Faruk Yaslıçimen, Türkiyat Araştırmaları Literatür Dergisi, C.8, S.15, Mayıs 2010, s. 77-148.
JÄSCHKE, Gotthard, “Kampffmeyer, Georg”, Neue Deutsche Biographie (NDB), Band 11, Duncker & Humblot, Berlin 1977.
JOHANSEN, Baber, “Şarkiyat Araştırmalarının Siyaset, Paradigma ve Gelişimi: Alman Şarkiyat Cemiyeti (Deutsche Morgenlandische Gesellschaft) 1845-1989”, Çev: Bilal Aybakan, Marmara İlahiyat Fakülesi Dergisi, S.29, 2005, s. 221-241.
KAHRAMAN, Kemal, “Giese, Wilheim Friedrich Carl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.14, 1996, s. 67-68.
KAMPFFMEYER, Georg, Die Welt Des Islams, Zeitschrift Der Deutschen Gesellschaft Für Islamkunde, Dietrich Reimer (Ernst Vohsen), Berlin 1917.
KANAR, Mehmet, “Kampffmeyer, Georg”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.24, İstanbul 2001, s. 286.
KANAR, Mehmet, “Littmann, Enno”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.27, Ankara 2003, s. 196.
KEİSER, Klaus, “Georg Jacob”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.23, İstanbul 2001, s. 567-568.
MANGOLD, Sabine, Eine “Weltbürgerliche Wissenschaft” Die Deutsche Orientalistik im 19. Jahrhundert, Franz Steiner, Stuttgart 2004.
MARCHAND, Suzanne, “German Orientalism and The Decline of The West”, Proceeding of The American Philosophical Society, Vol. 145, No. 4, December 2001, s. 465-473.
ORTAYLI, İlber, İkinci Abdülhamit Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1981.
OSTERHAMMEL, Jürgen, Die Entzauberung Asiens: Europa und die asiatischen Reiche im 18. Jahrhundert, C. H. Beck, München 2010.
PRİTSCH, Erich, Die Welt Des Islams, Brill (JSTOR), Leiden 1936.
REİNKOWSKİ, Maurus, “Ausweichstelle Zweites Standbein Außenstelle Zweigstelle Abteilung: die Wechselvolle Geschichte des Orient-Instituts in Istanbul”, İstanbuler Almanach 1, 1997, s. 73-93.
SCHWAB, Raymond, The Oriental Renaissance: Europe’s Discovery of India and the East 1680-1880, Çev: Gene Patterson-Black ve Victor Reinking, Columbia University Press, New York 1984.
ŞENLİK, Ahmet Şefik, Ana Hatlarıyla Almanya Türkolojisi, SAGE& RumeliYA, Ankara&Kırklareli 2021.
TAŞCI, Özcan, “Ritter, Helmut”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.35, İstanbul 2008, s. 133-134.
ÜNALMIŞ, Ahmet Nafiz, “Osmanlıdan Günümüze Siyasal Alanda Yaşanan Gelişmelerin STK’lar Üzerinde Etkisi”, Karadeniz Araştırmaları, C.13, S. 50, Haziran 2016, s. 139-152.
WOKOECK, Ursula, German Orientalism: The Study of The Middle East and Islam From 1800 to 1945, Routledge, New York etc. 2009.