19.YÜZYIL OSMANLI SANAYİLEŞME POLİTİKASINDA SANAYİ MEKTEPLERİNİN İKTİSADİ FONKSİYONU

Sanayi Devrimi’nin yarattığı değişime uyum sağlamaya çalışan Osmanlı devleti sanayileşme hamlesini gerçekleştirmek için pek çok iktisadi politika uygulamıştır. Bunlardan ilki fabrikalaşma sürecidir. Tanzimat dönemi ile önem kazanan fabrikalaşma beraberinde yeni bir sorunu ortaya çıkarmıştır. Fabrika sayısının artışı karşısında istihdam edilecek kalifiye eleman bulunmak zorlaşmıştır. Devlet bu sorunu çözmek için mesleki ve teknik okulların açılmasını ve bu okullarda kalifiye eleman yetiştirilmesini amaçlamıştır. Ülkenin çeşitli bölgelerinde kısa süre içinde Islahhaneler, Sanayi Mektepleri, Kız Sanayi Mektepleri ve Ziraat Mektepleri açılmıştır. Bu mekteplerden beklenen yararın sağlanması için devlet önlemler almış, mekteplerin düzenli gelir elde etmelerini sağlamak amacıyla çeşitli düzenlemeler yapmıştır. Bu mekteplerin bazıları günümüzde ülkemizin köklü eğitim kurumlarının temeli sayılmaktadır. Çalışmada Osmanlı Devleti’nde kritik bir sorun olan nitelikli işgücü istihdamı sorununu çözmeye yönelik olarak açılan Sanayi Mektepleri’nin iktisadi katkıları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

SANAYİ DEVRİMİ, SANAYİLEŞME, SANAYİ MEKTEPLERİ, ISLAHHANELER

THE ECONOMIC FUNCTION OF INDUSTRIAL SCHOOLS IN 19TH CENTURY OTTOMAN INDUSTRIALIZATION POLICY

The industrial revolution that emerged in Europe, especially in England in the 18th century, led to a radical change in traditional production methods. The Ottoman tradesman organization, which could not respond to the mass production increase in Europe, started to lose importance over time. Change was essential for the Ottoman industry that cannot compete with Western products and does not have similar technology. The content of this change has created modern factories by following technological developments and to eliminate the deficit of qualified technical staff. The factory, which gained importance with the Tanzimat period, has created a new problem. It has become difficult to have qualified staff to be employed in the face of the increase in the number of factories. In order to solve this problem, the state aimed to open vocational and technical schools and to raise qualified personnel in these schools. Industrial schools were established for this purpose

Keywords:

INDUSTRIAL REVOLUTION, INDUSTRIALIZATION, INDUSTRIALSCHOOLS, REFORMATORY,

PDF

___

AKER, Elçin, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayileşme Sorunları ve Kapitülasyonlar,(Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1999.
AKŞİN, Sinan, Türkiye Tarihi 3, Cem Yayınları, İzmir 1997.
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1993’e), Kültür Koleji Yayınları, İstanbul 1994.
ASAN, Hakan, “ Diyarbakır İpekçiliği Üzerine Değerlendirme (1850-1914)” Osmanlıdan Günümüze Diyarbakır, Ed. İbrahim Özcoşar vd.,İstanbul 2018.
AYDENİZ, Tuğba, “ Bir Mesleki Mektep Mecmuasında Ahiliğin İzleri: Çırak Mektepleri Mecmuası”, Uluslararası Ahilikte İş ve Ticaret Ahlakı Sempozyumu, Sivas 2018.
BAŞAR, Erdoğan, Milli Eğitim Bakanlarının Faaliyetleri (1920-1960), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2004.
BAŞGÖZ, İlhan, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk. Başbakanlık Basımevi, Ankara 1995.
BEYDİLLİ, Kemal, “Mühendishane-i Bahri-i Hümayun”, DİA, 2020, C. 31, s. 513-514.
BEYDİLLİ, Kemal, “Mühendishane-i Berri Hümayun”, DİA, 2020, C. 31, s. 515-516.
BULUŞ, Abdülkadir, Osmanlı Tekstil Sanayii Hereke Fabrikasi, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2000.
BULUŞ, Abdülkadir, “Ann Binns’in Türkiye Günlüğü’nden Seçmeler : Dindar Bir Ingiliz Kadinin Gözlemleri Ve 19.Yüzyil Osmanli Sanayileşmesinden Manzaralar”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 12, 2012, s. 49-61.
CAN, Bilmez Bülent, Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
CAN, Sadık, Cumhuriyet Döneminde Adana’da Eğitim (1923-1950), (Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Mersin 2006.
CLARK, Edward, “Osmanlı Sanayi Devrimi”, Osmanlılar ve Batı Teknolojisi Ed: Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1992.
ÇANKAYA, Mete, “Osmanlıdan Cumhuriyete Sanayi, Bilim ve Teknoloji Yayıncılığı Örneği: Fen ve San’at Mecmuası”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 74, 2018, s. 5-34.
ÇELİK, Yüksel, “Sultan Abdülaziz Devrinde Gündelik Hayatta Değişim: Yeni Alışkanlıklar, Mekanlar ve İmkanlar”, Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu, TTK Yayınları, 12-13 Aralık Ankara 2014,s. 209-227.
ÇEŞME, Volkan, “Osmanlı’da Ziraati Modernleştirme Sürecinde Halkalı Ziraat Mektebi (1892-1928) Kuruluşu ve İdari Yapısı”,Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C. 15, S. 2, İstanbul 2014, s. 39-80.
ÇINAR, Ebubekir, XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Mesleki ve Teknik Eğitim, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2007.
DONALD Quataert. “19. Yüzyıla Genel Bakış Iskahatlar Devri 1812-1914”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt 2 (1600-1914), Çev: A. Berktay-S. Andıç-S. Alper, Ed: H. İnalcık-D. Quataert, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004, s. 887-1051.
DUMAN, Tayip, “Mesleki Ve Teknik Eğitimin Gelişimi”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
DÜZGÜN, İsmail Cahit, “Osmanlı Modernleşme Sürecinde Selanik Sanayi Mektebi”, (Artvin Çoruh Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Artvin 2018.
ELDEM, Vedat, Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1970.
EREN, İsmail, “Kosova Sanayi Mektebi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 18, 1969, s. 34-38.
ERGİN, Osman Nuri, Türk Maarif Tarihi, C. 1-2, Eser Matbaası, İstanbul 1977.
ERKEK, Mehmet Salih, “ II. Meşrutiyet Döneminde Mesleki Eğitimin Üç Sac Ayağı: Sanayi Ticaret ve Ziraat Mektepleri", Turkish History Education Journal, C. 7, S. 2, 2018, s. 443-465.
ERTÜRK, Nevra, 19.Yüzyıl Osmanlı Sanayi Hareketleri İçinde Fabrika-i Hümayunlar, (Yıldız Teknik Üniversitesi FBE Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2008.
FERLİBAŞ, Meral B.,“ Bir Sosyal Sorumluluk Projesi: Tuna Vilayeti Islahhaneleri”, Belleten, C. 77, S. 279, 2013, s.574-636.
GİZ, Adnan, “Islahı Sanayi Komisyonu”, İstanbul Sanayi Odası Dergisi, S. 33, 1968.
GÖÇ, Ebru, Tanzimat Dönemi Ve Sanayileşme, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2010.
GÜRAN, Tevfik, “Zirai Politika ve Ziraatte Gelişmeler 1839-1876”, 150.Yılında Tanzimat , Ed. Hakkı Dursun Yıldız, TTK, Ankara 1992. s.219-233.
HALİS, İsa, Tanzimat Dönemi Eğitim Sistemi, Serhat Kitabevi, Konya 2005.
HAYDAROĞLU, Armağan, “ Osmanlı Devletinde Çocuk ve Toplum Sağlığının Korunması Adına Girişilen Önemli Bir Sosyal Proje: Islahhaneler”, 38. Uluslararası Tıp Kogresi Bildiri Kitabı, TTK, Ankara 2005, s.1429-1432.
KELEŞ, Erdoğan, “II.Abdülhamid Devrinde Aydın Vilayetinde Sanat ve Meslek Okulları”, History Studies, A Tribute to Prof.Dr Halil İnalcık volume, 5/2, 2013, s.199-241.
KESKİN, Özkan, “Osmanlı İmparatorluğunda Modern Ziraat Eğitiminin Yaygınlaşması:Ankara Numune Tarlası ve Çoban Mektebi”,Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 28, s. 87-106.
KEYDER, Çağlar, “Osmanlı İmparatorluğunda XVIII. VE XIX.Yüzyıllarda İmalat Sanayii”, Osmanlı, C. 3, Ankara 1999, s.271-272.
KOÇ, Bekir, “ Osmanlı Islahhanelerinin İşlevlerine Ait Bazı Görüşler”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 2007, s.36-50.
KOÇER, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), MEB Yayınları, İstanbul 1991.
KODAMAN, Bayram, Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, TTK Yayınları, Ankara 1991.
KURT, Burcu, “Modernleşen Sanayiye Ayak Uydurmak: Osmanlı Irak’ında Kurulan Sanayi Mektepleri”, History Studies, C. 5, S. 3, 2013, s. 151-173.
MARDİN, Şerif, “ Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İktisadi Düşüncenin Gelişmesi (1839-1918)”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.3. İstanbul 1985.
MEMIŞOĞLU Hüseyin, Geçmişten Günümüze Bulgaristan’da Eğitim Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
Mustafa Kurt, Baki Çakır, Kemal Demir, “Türkiye’de Modern Yönetimin Erken Dönemleri : Geç Osmanlı Döneminde Fabrikalar, Sanayi Mektepleri ve Yabancı Uzmanlar”, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, S. 45, 2016, s. 154-165.
ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyili, Timaş Yayınları, İstanbul 2008.
ÖNSOY, Rıfat, “Tanzimat Dönemi Sanayileşme Politikası 1939-1876”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 2, 1984, s. 5-12.
ÖNSOY, Rıfat, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1988.
ÖZALP, Reşat, Milli Eğitimle İlgili Mevzuat (1857-1923), Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, İstanbul 1982.
ÖZDEMİR, Savaş, “II. Abdulhamid Devri Vilayet Sanayi Mektepleri”, (Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kilis 2015.
ÖZTÜRK, Cemil “ Islahhane”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 19, İstanbul 1999, s. 190-191.
ÖZTÜRK, Cemil, “Üsküdar Kız Sanayi mektebi (1890-1928)”, İstanbul II. Üsküdar Sempozyumu, (12-14 Mart 2004). SARIÇELİK, Kerim, “Osmanlı Devri Konya’sında Eğitim Öğretim 1869-1919”, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya 2009.
SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii (1839-1876), Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 28, S.46, 2009, s. 53-69.
TABAKOĞLU, Ahmet, Türk Iktisat Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul 2003.
TEKELİ, İlhan-Selim İlkin, Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
TEKİNSOY, Yunus Emre, “İngiliz Jeolog Warington Wilkinson Smyth’in Gözünden 1842 Yazında Tokat”, Journal Of Hıstory And Future, 6(4), s. 1518 - 1536, 2020.
TOPDEMİR, H. Gazi, Türk Düşünce Tarihi, Atatürk Kültür Yayınları Başkanlığı, Ankara 2001.
TURAN, Kemal, Mesleki Teknik Eğitimin Gelişmesi ve Mehmet Rüştü Uzel, MEB Yayınları, İstanbul 1992.
TÜMERDEM, Yasemin, II.Meşrutiyet’ten Cumhuriyete Kızların Eğitimi, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış doktora tezi), İstanbul 2007.
TÜRKMEN, İsmet, Doğu Kalkınması (1923-1946), Doğu İllerini Kalkındırmaya Yönelik Kamu Harcamaları ve Yatırımlar, Kömen Yayınları, Konya 2013.
UNAT, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Milli Eğitim Basım Evi, Ankara 1964.
Vilayetlerin İdare-İ Mahsusa Ve Nizamatının Suveri İcraiyesi Hakkında Talimat
YAŞAR, Semiz-Recai Kuş, “Osmanlıda Mesleki Teknik Eğitim İstanbul Sanayi Mektebi (1869-1930)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 15, 2004, s. 275-295.
YILDIRIM, Mehmet Ali, Tanzimat Dönemi Meslek Okulları, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), 2010 Ankara.
YILDIRIM, Mehmet Ali, “II.Meşrutiyet Devrinde Vilayet Sanayi Mekteplerini Yeniden Yapılandırma Girişimleri: Vilayat Sanayi Mektepleri Tertibatı”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.31, S. 52, 2012, s. 135-170.
YILDIRIM, Mehmet Ali, “II.Meşrutiyet Devrinde Vilayet Sanayi mekteplerini Yeniden Yapılandırma Girişimleri : Vilayat Sanayi Mektepleri Tertibatı”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.31, S. 52, 2012, s. 138.