Seyyit Fethi efendi’nin Şam defterdarlığı ve muhallefatının müsaderesi (1728-1746)

Bu makale Osmanlı Devleti’nde üst düzey bir devlet memuru olan Şam Eyaleti Defterdarı Seyyid Fethi Efendi’nin saraydaki koruyucusu Harem Ağası Hacı Beşir sayesinde giriştiği yolsuzluk örneğini incelemektedir. 1728 yılında Şam Defterdarı olan Seyyid Fethi Efendi kısa zaman içinde Şam Eyaleti'ndeki yönetime tamamen hakim olarak Şam Eyaleti'ndeki bütün kurumlara kendi adamlarını yerleştirmiş ve gayri meşru bir servetin sahibi olmuştur. Fethi Efendi’nin koruyucusu Beşir Ağa'nın 1746 yılında ölümünden sonra, Şam Valisi Esat Paşa Fethi Efendi’yi idam ettirmiş, Fethi Efendi ve adamlarının her türlü mal ve eşyası da müsadere edilmişti. Bu makalede bu yolsuzluğun gelişiminin yanı sıra nihayetinde bu yolsuzluğa devlet eliyle nasıl son verildiği anlatılarak açıklamalı tablolarla da müsadere edilen herşeyin listesi verilmiştir. Öncelikle Osmanlı arşiv belgelerine dayanarak yazılan bu makale Osmanlı Devleti’nde müsadere uygulamasını ayrıntılı olarak ortaya koymaktadır.

The damascus chief treasurer seyyit Fethi efendi and the confiscation of his property (1728-1746)

This article examines the corruption case of Seyyid Fethi Efendi, the chief treasurer of Damascus Province, abetted by Hacı Beşir, the head of Harem in the Ottoman palace. Seyyid Fethi Efendi became the chief treasurer of Damascus Province in 1728 and soon with the help of his trusted men in the key positions he dominated the province and accumulated an illegal fortune. Once his protector, Beşir Ağa, died in 1746, Damascus governor Esat Paşa not only got Fethi Efendi executed but also got his and his men’s belongings confiscated. This article first narrates the unfolding of the corruption and explains how it was brought to an end using tables, lists and explanations of the confiscated items. Written primarily based on Ottoman archival documents, this article illustrates the detailed practice of confiscation in the Ottoman Empire.

PDF

___

1-Başbakanlı Osmanlı Arşivi Kaynakları:
a-Defterler:
1-Bab-ı Defteri Muhallefat Defteri (D.BşM.MHF.d): 12571
2.Bab-ı Defteri şam Muhasebe Defteri (D.BşM.SMH.d): 16694, 16696
3-Mühimme Defteri (MD) 152
4-Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) 4979, 7832
5-İam-ı şerif Ahkam Defteri (A.DVNS.İM.d) 1
b-Belgeler:
1-Cevdet Maliye (C.ML):
9472, 10203, 18869, 21574, 21735, 28917, 29420,
2-A.E I.Mahmud:
6888, 14475, 18869, 19146
c. Dosya Tasnifi Belgeler
1-Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi (D.BİM):
3704/68, 3705/59, 3706/50, 3706/70, 3706/71, 3706/72, 3706/73, 3706/74, 3706/76, 3706/84, 3706/86, 3707/83, 3708/36, 3709/17, 3709/18, 3713/106, 3713/112, 3713/123, 3714/9, 3714/108, 3717/3, 3717/94, 3719/105, 3719/114, 3720/19,
2-Tarihi Kaynaklar
İem‟dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Târihi (Mür‟i‟T-Tevârih), I, Haz. Münir Aktepe, İstanbul 1976.
De Hammer, Histoire L’Empire Ottoman (1739-1757), XV, Paris 1839.
Johann Wilhelm Zinkeisen, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1669-1774), Çev. Nilüfer Epçeli, V, İstanbul 2011.
Muhammed Kürt Ali, Hıtatü’ş-Şam, Dımaşk (İam) 1925.
İzzi Efendi Süleyman Bin Halil, İzzi Tarihi, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Tarih Bölümü nr.414.
3-Araştırma ve İnceleme Kaynakları
ARIK, Fedâ İamil, “Türkiye Selçuklu Devleti‟nde Müsâdere”, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi İstanbul (23-28 Eylül 1985), İstanbul 1985, 47-64.
BARBİR, Karl K, Ottoman in Rule in Damascus (1708-1758), New Jersey 1980.
HARTMAN, R., “ İam”, İA, XI, Eskişehir 2001, s.306.
CEZAR, Yavuz, “Bir Ayanın Muhallefatı-Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmail-Oğlu Hüseyin (Müsadere Olayı ve Terekenin İncelenmesi), Belleten, XLI/161, Ankara 1977, s.41-78.
HINZ, Walter , „„ İslam‟da Ölçü Sistemleri‟‟, Çev. Acar Sevim, Türklük Araştırmaları Dergisi, 1989/5, İstanbul 1990, s.1-82.
İPŞİRLİ, Mehmet, “ Some Remarks on the Province of Damascus and İts Budget for 1578- March 1579, under Governorship of Sokulluzade Hasa Pasha”, Proceedings of the International Symposium (Damascus, 26-30 September 2005), İstanbul 2009, s.56-70.
KARATAŞ, Mehmet, “18-19.Yüzyıllarda Osmanlı Devleti‟nde Bazı Müsadere Uygulamaları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 19, Ankara 2006, s.219-233.
MASTERS, Bruce, “Ottoman Policies Toward Syria in the 17th and 18th Centuires”, The Syrıan Land ın The 18th and 19th Century (The Common and The specific in the Historical Experience, Ed. Thomas Phılıp, Stuttgart 1992, s.11-26.
MA‟OZ, Moshe, “Changes in the Position and Role of the Syrian Ulama in the 18th and 19th Centuries”, The Syrıan Land ın The 18th and 19th Century (The Common and The specific in the Historical Experience, Ed. Thomas Phılıp, Stuttgart 1992, s.109-122.
ÖRENÇ, Ali Fuat, “ XIX. Yüzyıl Başlarında Antakya‟nın Sosyal ve Ekonomik Tarihine Dair Bir Kaynak: Civelek Hacı Ebubekir Ağa‟nın Muhallefatı”, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Dergisi, IV/1, Elazığ 2006, s.51-90.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Hacı Beşir Ağa”, DİA, V, İstanbul 1992, s.555.
RAFEQ, Abdul-Karim, “The Province of Damascus in the Seventeenth Century: Provincial Challenge to Ottoman Authority”, Tax Farm Register of Damascus Province in the Seventeenth Century (Archival an Historical Studies), Tokyo 2006, s.15-22.
RAFEQ, Abdul-Karim, “Le mahmal en route pour La Mecque”, Damas ( Mıroır Brıse D’un Orıent Arabe), 65, Paris 1993, s.49-57.
ŞEŞEN, Ramazan, Salâhaddin Devrinde Eyyûbiler Devleti (569-589/1174-1193), İstanbul 1983, s.190-191.
TELCİ, Cahit, “Osmanlı Devleti‟nde 18.Yüzyılda Muhallefat ve Müsadere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII/2, 2007, s.145-166.
TOMOKİ, Okawara, “ The Importance of the Tax Farm Register fort he Study of Damascus City” Tax Farm Register of Damascus Province in the Seventeenth Century (Archival an Historical Studies), Tokyo 2006, s.53-62.
ULUÇAY, Çağatay, Harem, II, Ankara 1992.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara 1988.
ÜNAL, Mehmet Ali, “Osmanlı İmparatorluğunda Müsadere”, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler-Araştırmalar, Isparta 1999, s.1-16.
YASUHİSA, Shımızu, “ Description of the Tax Farm Register of Damascus Province”, Tax Farm Register of Damascus Province in the Seventeenth Century (Archival an Historical Studies), Tokyo 2006, s.7-14.