Osmanlı devleti’nin son dönem iç gümrük rejimi ve bunun taşradaki yansımaları: Erzurum örneği

Gümrükler kuruluş döneminden itibaren Osmanlı ekonomisinin önemli bir gelir kaynağı olmuştur. XIX. yüzyılın değişen dış ticari şartları ve ülke içerisindeki yeni üretimsel ve ticari metotlar, devletin gümrük politikasını gözden geçirmesine yol açmıştır. Bu doğrultuda Erzurum gümrüğü üzerinden yapılan değerlendirmelerde Osmanlı Devleti’nin Rusya ve İran ile olan ticareti de göz önünde bulundurularak o dönemdeki dış ve iç gümrük rejimleri sorgulanmıştır. Osmanlı Devleti’nin son döneminde, iç ticareti geliştirmek, yerli malı üretimini özendirmek ve sanayi üretimini geliştirerek ülkeye giren yabancı ürünler ile rekabet gücü elde edebilmek amacıyla iç gümrüklerin kaldırılması konusu gündeme gelmiştir. Bu çalışmada kaldırılması uzun bir süreç muvacehesinde gerçekleşen iç gümrükler ve meydana gelen bazı mağduriyetler ile Osmanlı’nın gümrük politikaları ortaya konmuştur.

Internal customs regime of the ottoman state and its provincial reflections: The example of Erzurum

Customs had been one of the most important revenue sources in the Ottoman economy since the early Ottoman rule. The changing foreign trading conditions of the nineteenth century, and the new production and commercial methods forced the Ottoman Empire to revise its customs policies. In this sense, through the case study of Erzurum customs, this article examines the foreign and internal customs policies of that period along with the Ottoman trade with Russia and Iran. In the last period of the Ottoman Empire, in order to improve the domestic trade, to encourage the domestic production of goods, and to improve the competitive power of local goods against the foreign products, and to develop industrial manufacturing, the Ottoman rulers considered the abolition of internal customs. This article covers the long painstaking process of the abolishment of internal customs, along with the problems this step caused in the Ottoman Empire.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
BOA, A. MKT. MHM. (Bab-ı Asafi, Mektubi Kalemi Mühimme Evrakı), Dosya Numarası/Gömlek Numarası, 439/79, 1285.Z.8.
BOA, A. MKT. MHM. (Bab-ı Asafi, Mektubi Kalemi Mühimme Evrakı), 721/14, 1313.L.30.
BOA, A. MKT. MHM. (Bab-ı Asafi, Mektubi Kalemi Mühimme Evrakı), 409/90, 1285.S.16.
BOA. BEO. (Babıali Evrak Odası Belgeleri), 29/2162, 1309.Z.16.
BOA. BEO. (Babıali Evrak Odası Belgeleri), 2909/218164, 1324.B.27.
BOA. BEO. (Babıali Evrak Odası Belgeleri), 1797/134755, 1319.Za.15.
BOA. BEO. (Babıali Evrak Odası Belgeleri), 3189/239119, 1325.L.15.
BOA. BEO. (Babıali Evrak Odası Belgeleri), 645/48327, 1313.M.2.
BOA. BEO. (Babıali Evrak Odası Belgeleri), 346/25901, 1311.B.13.
BOA. BEO. (Babıali Evrak Odası Belgeleri), 439/32881, 1312.M.18.
BOA. BEO. (Babıali Evrak Odası Belgeleri), 383/28702, 1311.L.5.
BOA. BEO. (Babıali Evrak Odası Belgeleri), 386/28908, 1311.L.11.
BOA. BEO. (Babıali Evrak Odası Belgeleri), 389/29165, 1311.L.17.
BOA. BEO. (Babıali Evrak Odası Belgeleri), 1481/111071, 1318.M.7.
BOA. DH. MKT. (Dahiliye Mektubi Kalemi Evrakı), 1161/170, 1325.Ra.7.
BOA. DH. MKT. (Dahiliye Mektubi Kalemi Evrakı), 2571/59, 1319.N.15.
BOA. DH. MKT. (Dahiliye Mektubi Kalemi Evrakı), 1571/69, 1306.R.1.
BOA. HR. MKT. (Hariciye Mektubi), 315/82, 1276.Ca.2.
BOA. HR. MKT. (Hariciye Mektubi), 318/52, 1276.Ca.22.
BOA. HR. TO. (Hariciye Tercüme Odası), 395/74, 1891.3.4.
BOA. İ. MMS. (İrade Meclis-i Mahsus), 51/2233, 1292.S.3.
BOA. İ. RSM. (İrade Rüsumat Emaneti), 1311.L.9.
BOA. İ. RSM. (İrade Rüsumat Emaneti), 1311.B.12.
BOA. İ. RSM. (İrade Rüsumat Emaneti), 1326.Za.7.
BOA. MF. MKT. (Maarif Mektubi), 654/37, 1320.Ca.16.
BOA. ŞD. (Şura-yı Devlet Evrakı), 1503/58, 1288.İ.4.
BOA. ŞD. (Şura-yı Devlet Evrakı), 525/18, 1312.B.7.
BOA. ŞD. DH. (Şura-yı Devlet Evrakı), 573/3, 1300.Za.10.
BOA. Y. EE. (Yıldız Esas Evrakı), 28/56, 1327.R.9. Araştırma, İnceleme Eserleri
Ahmed Raif (1331/1915), Zamanımızda Gümrükler ve Gümrüklerin Temas Ettiği Bazı Mesail- i Mühimme-i İktisadiye, İstanbul, Matbaa-i Amire.
ÇAKMAK, Diren (2011). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Evrimi, Societas Universitas Gerilimi, İstanbul: Libra Yayınları.
Düstûr, I. Tertib, İstanbul: C. 2-3.
GENÇ, Mehmet (1985). “Osmanlı Devleti’nde İç Gümrük Rejimi”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletiĢim Yayınları, C. III, ss. 786-790.
GENÇ, Mehmet (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
GÜRAN, Tevfik (1997). Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı, 1897, Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
GÜRAN, Tevfik (2003). Osmanlı Mali İstatistikleri, Bütçeler, Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat, S. (1996). “Gümrük”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 14, ss260-268.
ÖZTEL, Muharrem (2009). II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Said Paşa (1328/1912), Said Paşa’nın Hatıratı, İstanbul: C. 2. Salname-i Vilayet-i Erzurum, Erzurum: 1315.
TOZLU, Selahattin (2002). “Trabzon-Erzurum-Tebriz Yolu”, Türkler Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, C. 14, ss. 481-493.
TOZLU, Selahattin (2001). “XIX. Yüzyılda Trabzon Limanı”, Trabzon: Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, C. 1, ss. 381-397.