Osmanlı Devleti’nde Ecnebilerin Esnaflığı Meselesi

Bu çalışmada 1838'de yapılan Balta Limanı Antlaşması'ndan 1861'de imzalanan Kanlıca Antlaşmalarına kadar geçen süre içinde Osmanlı tebaasından olmayanların Osmanlı tebaasına ait olan esnaflık mesleğini yapmaları ve buna bağlı olarak yaşanan sorunlar incelenmektedir. Herhangi bir iş kolunun belirli bir alanında uzmanlaşmış meslek sahipleri olarak tanımlanan esnaflık Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan itibaren belirlenen kurallar çerçevesinde icra edilmiştir. 19. yüzyılın başından itibaren bağımsızlık hareketleri sonucunda Osmanlı Devleti'nden ayrılarak yeni devletler kuran fakat Osmanlı topraklarında yaşamaya devam edip ecnebi olmayı seçen eski Osmanlı ahalisi ile ulaşım imkânlarının artması sonucu Osmanlı topraklarına gelen yabancılar geçimlerini temin etmek için esnaflık yapmışlardır. Bu durum yeri geldiğinde kendilerini ecnebi olarak tanımlayan bu esnaf grubunun hem Osmanlı ekonomisine hem de yerli esnafa zarar vermesiyle yeni bir boyut kazanmıştır. Bu manada daha fazla faaliyet gösterebilmek için Osmanlı Devleti'ne yeni imtiyazlar vermesi yönünde baskılar yapılmıştır. Başta İngiltere, Fransa ve Rusya olmak üzere onların desteklediği ve sayıca Osmanlı ülkesinde dükkân açarak en fazla oranda esnaflık yapan Yunanlılar ve hatta İranlılar ülkenin birçok yerinde bu işe el atmışlardır. Yerel esnafın zarara uğradıklarına dair yapmış olduğu şikâyetler veya devletlerarası ilişkiler bağlamında Bâbıâli, zaman zaman ecnebilerin esnaflık yapmasını önlemeye bazen de devletlerarası ilişkilerde bir koz olarak kullanmaya çalışmıştır

The Trade Issue of the Foreigners in Ottoman Empire (1838-1861)

In this study it is aimed to investage the trade of the foreigners that they performed the businesses which the Ottoman people did in the Ottoman Empire between the periods 1838 Balta Port Agreement and 1861 Kanlıca Agreement and the problems they faced during the mentioned periods. The trade issues in those periods which were defined as the business that was performed by non-expert people were performed under certain rules beginning from the establishment of the Ottoman Empire. The immigrant foreigners started to perform different types of trades to lead their life in the Ottoman Empire after the transportation became easier compared to the past although they established new states beginnig from the independence movements started at the first part of the 19th century but, they prefered to live under the dominian of the Ottoman Empire. Such a new case gave some harm to the Ottoman businessmen and the economy of the Ottoman Empire. However, they started to urge Ottoman Empire to give them some further priviliges to increase the volume of their trade. English, French and Russian businessmen and the Greek even the Iranian businessmen supported by the England France and Russia started to open new shops in different cities of Ottoman Empire. Related to the complains of the native merchants and the international relations, Ottoman Empire took some precautions to prevent the business of the foreigners and sometimes the State used such a case as a trump in international relations

PDF

___

AKGÜNDÜZ, Ahmet, “Gedik” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.13, 1996, s. 541-543.
AKTEPE, M. Münir, “Ahmed III. Devrinde Şark Seferine İstirak Edecek Ordu Esnafı Hakkında Vesikalar”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakultesi Tarih Dergisi, VII / 10, İstanbul 1954, s. 51-30.
ARTAN, Tülay “Eyüp” , Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1995, C.12, s. 1-6.
BARKAN, Ömer Lütfü, “Osmanlı İmparatorluğunda Esnaf Cemiyetleri”, Ord. Prof. Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XLI, S.1-4, (1985), s. 40.
BİLGİN, Arif, “Üsküdar’da Gıda Maddesi Üreten/ Satan Esnaf”, Üsküdar Sempozyumu, C. 8, 2014, s. 299-325.
CEVDET PAŞA, Tezâkir, C.IV, Yay.: Cavid Baysun, TTK Yayınları. Ankara 1991.
CUMBUR, Müjgan, “Şeriyye Sicillerine Gore ‘Mudurnu Esnafı’”, I. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu (13-15 Ekim 1993-Ankara) Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları: 1798, Ankara 1996.
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK yayınları, Ankara 2013.
DEMİREL, Ömer, “XIX. Yüzyıl Osmanlı Şehir Ekonomisi (Sivas Örneği)”, Osmanlı, III (İktisat), Ed.: Güler Eren-Kemal Çiçek-Cem Oğuz, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s.504-527.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara 2008.
EMECEN, Feridun, XVI. Asırda Manisa Kazası, TTK yayınları, Ankara 2013, ERDİNÇ, Özgür, 003 ve 003M Numaralı Düvel-i Ecnebiyye Defterlerinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, (Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla 2015.
ERGENÇ, Özer, “Şehir Tarihi Araştırmaları Hakkında Bazı Düşünceler”, Belleten, LII / 203, 1988, s. 667-683.
ERGENÇ, Özer, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Sanayi ve Ticaret Hayatına İlişkin Bazı Bilgiler”, Belleten, LII / 203, 1988, s.501-533.
GÖKÇEN, Salim - Gül, Abdülkadir, “Kapitülasyonlar Kaldırıldıktan Sonra Osmanlı Devleti’ndeki Ecanibin Durumu (R.1333/M. 1917 Senesi Ecanib İstatistikleri)”. Tarihin Peşinde, S.3, 2010, s. 151-171.
GÜLER, İbrahim, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Esnaf ve Zanaatkârları Ve Sorunları Üzerine Gözlemler”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, C.1, S.2, Güz 2000 s.139.
GÜLER, İbrahim, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Sinop (İdari Taksimat ve Ekonomik Tarihi), (Marmara Üniversitesi Türkiyat Arastırmaları Enstitüsü Basılmamıs Doktora Tezi). İstanbul 1992.
GÜRSEL, Seyfettin, “1838 Osmanlı- İngiliz Ticaret Antlaşması”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.3 1985, s.688-690.
HALİL CEMALEDDİN - HRAND ASADUR, Ecanibin Memalik-i Osmaniye’de Haiz Oldukları İmtiyazat-ı Adliye, 1331, Hukuk Matbaası Dersaadet. S. 41-42.
İNALCIK, Halil, “Bursa-I. : XV. Asır Sanayi ve Ticaret Tarihine Dair Vesikalar”, Belleten, XXIV / 93, 1960, s. 45-66.
İSTANBUL TİCARET ODASI, Tacir-Esnaf Ayrımı, Nisan 2002, http://www.ito.org.tr/itoyayin/0022994.pdf.
KAL’A, Ahmet, “Esnaf”, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, C. 11, 1995, s. 423- 430.
KAZICI, Ziya, “Esnaf teşkilatı (Ahilik)”, Diyanet Dergisi C. XVII, S. 3, Mayıs-Haziran, 1978, s.250-255.
KEYDER, Çağlar, “Osmanlı Devleti ve Dünya Ekonomik Sistemi”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.3, 1985, s. 642-645.
KURDAKUL, Necdet, “Osmanlı Devletinde Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonlar”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.3, 1985, s.667-668.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “1009 Tarihli Narh Defterine Göre İstanbul’da Çeşitli Eşya ve Hizmet Fiyatları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 9, İstanbul 1978, s. 1-85.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Balta Limanı Muahedesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1992, C. 5, s. 38-40.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Osmanlı İktisadî Yapısı”, Osmanlı Devleti Tarihi, 2. Cilt, Editör: Ekmeleddin İhsanoğlu, IRCICA Yayını, İstanbul 1994.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Osmanlılarda Gümrük” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.14, 1996, s. 263-268
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Yabancıların İktisadi Faaliyetleri”, 150. Yılında Tanzimat, Ankara 1992.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580-1850), TTK Yayınları, Ankara 2013,
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlılar’da Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, İstanbul 1983.
FRAŞERLİ MEHDİ, Osmanlı Devleti’nde Kapitülasyonların Uygulanışı(İmtiyazat-ı Ecnebiyyenin Tatbikat-ı Hazırası), Yayına Haz: Fahrettin Tızlak, Fakülte Kitabevi, Isparta 2008.
MUAHEDAT MECMUASI, I, II, III, IV, V. Ciltler, Ankara 2008, Türk Tarih Kurumu yayınları.
ORTAYLI, İlber “Galata”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1996, C.13, s. 303-307.
ÖZDEMİR, Rifat, “Tokat Esnaf Teşkilatı (1771-1840)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (13-17 Ekim 1986), Samsun 1988, s.397-424.
PAMUK, Şevket, “19.yy’da Osmanlı Dış Ticareti”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.3, 1985.
QUATAERT, Donald, “19. Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C. 2, 1600-1914, İstanbul 2004, SASANİ, Han Melik, Payitahtın Son Yıllarında Bir Sefir, İstanbul 2006.
SERBESTOĞLU İbrahim, “Balkan Devletlerindeki Müslümanların Tabiiyeti (1830- 1920)”, Mübadele, Şen gittik Yaslı Döndük, Samsun 2011, s. 129-134.
SERBESTOĞLU, İbrahim, “Öteki Perspektifiyle Osmanlı Kadınının İranlılarla Evlenme Yasağı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/20, Kış 2012, s. 213-220.
SERBESTOĞLU, İbrahim, Osmanlı Kimdir? Osmanlı Devleti’nde Tabiiyet Sorunu, İstanbul 2014.
ŞAHİN, İlhan - Emecen, Feridun, “XV. Asrın İkinci Yarısında Tokat Esnafı”, Osmanlı Araştırmaları (The Journal Of Ottoman Studies), VII-VIII, İstanbul 1988, s. 287- 308
TABAKOĞLU, Ahmet, “Osmanlı Ekonomisinde Fiyat Denetimi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Prof. Dr. S. F. Ülgener’e Armağan, C. 43, İstanbul, 1987.
TURAN, Resul, 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Himâyecilik, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2013.
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Isparta 2014, Fakülte Yayınevi.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Osmanlı Toplumu”, Osmanlı Devleti Tarihi, C.1, Editör: Ekmeleddin İhsanoğlu, IRCICA Yayını, İstanbul 1994.
YILMAZÇELİK, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), Ankara 1995.