Salih KIŞ

Birinci Dünya Savaşı’nda Müşir Von Der Goltz Paşa’nın Ordu Komutanlıkları ve Ölümü

Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı-Alman askerî ilişkilerinde bir sondu. Almanya, Osmanlı kara ordusunun XIX. yüzyılda başlayan reorganizasyonunda en büyük paya sahip devletti. Sultan II. Abdülhamid döneminde ordunun modernizasyonu için o dönem Avrupa'nın süper gücü olan Almanya'dan askeri uzman talebiyle başlayan süreç, I. Dünya Savaşı'nın bitimine kadar devam etti Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin, Almanya'dan Goltz Paşa'nın Türk ordusunda görevlendirilmesiyle ilgili talebi, paşanın 12 Aralık 1914 tarihinde İstanbul'a gelerek önce askeri danışmanlık ve sonra da I. Ordu Komutanlık görevine atanmasıyla sonuçlanmıştır. Goltz Paşa bu dönemde I. Ordunun görev alanına giren başkentin ve Karadeniz Boğazı'nın savunulması ile ilgili çalışmalar yapmıştır. Fakat Liman Von Sanders Paşa'nın baskısıyla ve Almanya'nın oluruyla Osmanlı Genelkurmayı tarafından 14 Ekim 1915 tarihinde, İstanbul'dan uzaklaştırılmak istenmesinden dolayı, merkezi Bağdat'ta bulunan VI. Ordu Komutanlığına atanmıştır. Irak cephesinde İngiliz ve Rus kuvvetlerini durdurmakla ve İran iç siyasetini Almanya'nın menfaatlerine göre yönlendirmekle görevlendirilmiştir. Goltz Paşa, bu cephede İngiliz kuvvetlerinin teslim oluşunu göremeden 19 Nisan 1916 tarihinde Bağdat'ta ölmüştür. Birinci Dünya Savaşı devam ederken cenazesi, başta Enver Paşa olmak üzere protokolün katılım sağladığı, devlet töreniyle Tarabya Alman askeri mezarlığına defnedilmiştir. Bu çalışmada Goltz Paşa'nın 1914-1916 yılları arasında askeri danışman ve ordu komutanı olarak yaptığı hizmetleri ile savaş devam ederken Osmanlı vatandaşı olmadığı halde kendisi için düzenlenen özel cenaze töreninin ayrıntıları Türk-Alman arşiv belgeleri ışığında ortaya konulacaktır

PDF

___

ATASE, BDH, No.14-1-72
ATASE, BDH, No.20-96
ATASE, BDH, No.195-250-825
ATASE, BDH, No.195-814-824
ATASE, BDH, No.195-814-825
ATASE, BDH, No.198-834
ATASE, BDH, No.2090-11
ATASE, BDH, No.2512/22
ATASE, BDH, No.2565-7
ATASE, BDH, No.2663-123
B-Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, BEO, No.4349/326165
BOA, BEO, No.4414/330986
BOA, DH.EUM. 4.ŞB., No.4/5
BOA, DH.ŞFR, No.497/107
BOA, DH.ŞFR, No.503/15
BOA, HR. SYS, No.2315/5
BOA, HR.SYS, No.2338/91
BOA, HR.SYS, No.2339/10
BOA, HR.SYS, No.2419/89
BOA, HR.SYS, No.2419/101
BOA, HR.SYS, No.2419/126
BOA, HR.SYS, No.2420/9
BOA, İ.DUİT, No.12/63
BOA, İ.HB, No.63/30
BOA, İ.TAL, No.499/60-1
PA AA, Türkei 139, R13234, A4069
PA AA, Türkei 139, R13264, A13232
PA AA, Türkei 139, R13267, A30142
II-Süreli Yayınlar
Harp Mecmuası
Servet- Fünûn
Tanin,
Tercüman-ı Hakikat
III-Tetkik Eserler
ALKAN, Necmettin, “II. Abdülhamid Devrinde İstihdam Edilen İlk Alman Askeri Heyetinin Komutanı Otto Von Kaehler ve İki Tarafın Beklentileri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S.43, İstanbul 2007, s.135-165.
ALTIPARMAK, Sırrı, “Colmar Freiherr Von der Goltz Paşa’nın Biyografisi”, 20. Yüzyıl Başına Kadar Türk Askeri Eğitiminin Tarihi Gelişimi, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 1983, s.53-55.
AVCI, Orhan, “Irak’ta Türk Cephesi (1914-1918)”, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti, Ed. Ali Arslan-Mustafa Selçuk, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2015, s.207- 227.
BELENDİR, Güney, “Von der Goltz Paşa’nın Türk Ordusundaki Hizmetleri ve Yetişmesinde Katkısı Olduğu Şahsiyetler” 20. Yüzyıl Başına Kadar Türk Askeri Eğitiminin Tarihi Gelişimi, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 1983, s.63-70.
BEYDİLLİ, Kemal, “Colmar Von der Goltz Paşa’nın Gelişine Kadar Prusya-AlmanOsmanlı Siyasi ve Askeri Münasebetlerine Kısa Bir Bakış”, 20.Yüzyıl Başına Kadar Türk Askeri Eğitiminin Tarihi Gelişimi, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 1983, s.13-17.
ÇAKMAK, Fevzi, Büyük Harp’te Şark Cephesi Harekâtı, Şark Vilayetlerimizde, Kafkasya’da İran’da, Yay. Haz. Ahmet Tetik, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
DEMİRHAN, Pertev, Generalfeldmarschall Colmar Freiherr Von der Goltz, Das Lebensbild eines grossen Soldaten, Göttingen 1960.
DUMAN, Selçuk, II. Meşrutiyet’ten İngiliz Mandaterliğine Irak (1908-1922), Berikan Yayınları, Ankara 2010.
ERGİN, Osman Nuri, Türk Maarif Tarihi, C. III, Eser Neşriyat, İstanbul 1977.
ERICKSON Edward J., Size Ölmeyi Emrediyorum! I. Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, Kitap Yayınevi, İstanbul 2003.
ERICKSON Edward J., Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, Çanakkale, Kutü’lAmare ve Filistin Cephesi, Çev. Kerim Bağrıaçık, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
FALKENHEIN, Erich von, General Falkenhein’in Hatıratı, Haz. Faruk Yılmaz, Berikan Yayınları, Ankara 2002.
Genelkurmay Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri I. Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, C.X, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1985.
Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi III. Ordu Harekâtı, C.I, Ankara 1993.
GUHR, Hans, Anadolu’dan Filistin’e Türklerle Omuz Omuza, Çev. Eşref Bengi Özbilen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007.
Halil Paşa, İttihad ve Terakki’den Cumhuriyet’e Bitmeyen Savaş, Haz. Taylan Sorgun, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2007.
KRETHLOW, Carl Alexander, Generalfeldmarschall Colmar Freiherr Von der Goltz Pascha, Ferdinand Schöningh, Paderborn 2012.
KUTAY, Cemal, Türk-Alman Tarihi Kader Bağı, Ercan Holding Yayınları, İstanbul 1986.
LÜDKE, Tilman, “Baron Colmar von der Goltz Türkiye’de-Otuz Üç Sene Süren Bir Aşk Hikayesi”, Boğaziçi’ndeki Almanya, Yay. Matthias von Kummer, Ege Yayınları, İstanbul 2009, s.155-169.
MAYAKUŞU, Salih, Goltz Paşa’nın Hatıratı, Askeri Matbaa, İstanbul 1932.
MOLTKE, Helmuth von, Briefe über Zustaende und Begebenheiten in der Türkei aus den Jahren 1835 bis 1839, Berlin 1882.
MOLTKE, Helmuth von, Türkiye Mektupları, Çev. Hayrullah Örs, Remzi Kitabevi, İstanbul 1969.
MUDRO, General von, Goltz Paşanın Hatırası ve Hal Tercümesi, Çev. Pertev Demirhan, Kara Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, İstanbul 1953.
OĞUZ, Burhan, Yüzyıllar Boyunca Alman Gerçeği ve Türkler, Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları, İstanbul 2007.
ÖNSOY, Rifat, Türkiye’deki Almanya 1914-1918, Atlas Yayınları, Ankara 2004.
RATHMANN, Lothar, Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi, Çev. Ragıp Zarakolu, Belge Yayınları, İstanbul 2001.
ROHDE, Hans, Asya İçin Mücadele 1. Kitap Şark Meselesi, Çev. Binbaşı Nihat, İstanbul Askeri Matbaa, İstanbul 1932.
SABİS, Ali İhsan, Harp Hatıralarım Birinci Dünya Harbi, C.III, İstanbul 1991.
TESKE, Hermann, Von der Goltz: Ein Kaempfer für den militaerichen Fortschritt, Göttingen 1957.
TURAN, Oğuz, Von der Goltz Paşa’nın Stratejik Düşünceleri ve Eserleri”, 20. Yüzyıl Başına Kadar Türk Askeri Eğitiminin Tarihi Gelişimi, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 1983, s.27-34.
TÜRSAN, Nurettin, “General Feldmarschall Colmar Freiherr Von der Goltz’un Türkiye Yaşamı ve Hizmetleri”, 20. Yüzyıl Başına Kadar Türk Askeri Eğitiminin Tarihi Gelişimi, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 1983, s.35-52.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.IV, TTK Yayınları, Ankara 1983.
WALLACH, Jehuda L., Bir Askeri Yardımın Anatomisi, Çev. Fahri Çeliker, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1985.
YILMAZ, Faruk, İmparatorluk Döneminde Türk-Alman İlişkileri, Goltz Paşa’nın Hatıratı, Berikan Yayınları, Ankara 2004