Hurufat defterlerinin şehir tarihi araştırmalarındaki yeri

Bu makalenin ana amacı, hurûfât defterlerinin şehir tarihi araştırmalarındaki yerini ortaya koyabilmektir. Öncellikle hurûfât defterlerinin kökeni üzerinde durulmuş, bu defterlerin aslında kadıaskerlik kaleminde üretilen cihet ruznâmçelerinin bir devamı olduğu tespit edilmiş ve hurûfât defterlerinin üretim süreci, içeriği irdelenmiştir. Akabinde ise hurûfât defterlerinin üzerinden şehir tarihi yazımı yapılırken nasıl bilgi üretebileceği konusu araştırılmıştır. Defterlerin, vakıflar, vakıf kurumları, vakıf görevlileri, kaza yerleşim bölgeleri, idari yapı ve kent ile kırsalın mekânsal yapısının ortaya konulması noktasındaki yeterlik ve sınırlılıkları tartışılmıştır.

The importance of hurufat defters in the studies of urban history

The main aim of this article is to reveal the place of the hurûfât defters, charity registers, within city history. The article initially examines the origins of these defters and concludes that they were in fact the sequel of cihet ruznâmçes, books kept in the office of the kadiasker, military judge. Furthermore, the article covers the contents the hurûfât defters and the process by which they came about. The article also discusses the sufficiency and limitations of these hurûfât defters when undertaking research on the charities, charity officials, as well as the residences of urban and rural areas

PDF

___

A. Arşiv Kaynakları
Vakıflar Genel Müdürlüğü, Vakıf Kayıtları Arşivi, Hurûfât Defterleri: 539; 544; 546; 547; 548; 549; 550; 551; 566; 1088; 1089; 1091; 1094;1096; 1110; 1115; 1119; 1123; 1126; 1127;1129, 1134; 1139; 1188; 1197; 1223.
B. Kaynak Eserler
Fatih Sultan Mehmed Kanûnnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin), Haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Kitabevi, 2003.
“İlmiyye Kanûnnâmesi”, Süleymaniye Kütüphanesi, Âşir Efendi, Nr.1004.
Tevkii Abdurrahman Paşa, “Osmanlı Kanûnnâmeleri”, Milli Tetebbular Mecmuası, C. I, S. 3, İstanbul: 1331
C. Araştırma Eserler
Acun, Fatma. “Osmanlı Tarihi Araştırmalarının Genişleyen Sınırları: Defteroloji”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 1, (2000): 319-332.
Afyoncu, Erhan. “Türkiye‟de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar hakkında Bazı Görüşler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.I, S.1, (2003) : 267-286.
Akıncı, Halis. Hurûfât Defterlerine Göre Kır-ili Kazası, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.
Alkan, Mustafa. “Tanzimattan Sonra Vakıfların İdaresinde Yeniden Yapılanmaya Dair Bir Örnek: Adana Evkaf Müdürlüğü”, OTAM, 19, (2008) : 13-31.
Alkan, Mustafa. “Türk Vakıf Tarihi Araştırmaları Açısından Hurûfât Defterleri: Adana Örneği”, XV. Türk Tarih Kongresi (Ankara 11-15 Eylül 2006), Kongreye Sunulan Bildiriler, IV. Cilt, I. Kısım, Osmanlı Tarihi A, TTK Basımevi, (2010): 825- 842.
Arvas, Necibe. Hurûfât Defterlerine Göre Bursa (1695-1750), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2011 Aydın Bilgin- Yurdakul İlhami - Kurt İsmail, Bâb-ı Meşihat Şeyhülislamlık Arşivi Defter Kataloğu, İstanbul: İsam Yayınları, 2006.
Baykara, Tuncer. Osmanlı Taşra Teşkilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler (Anadolu), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1990.
Beyazıt, Yasemin, Osmanlı İlmiyye Tarikinde İstihdam ve Hareket: Rumeli Kadıaskerliği Ruznâmçeleri Üzerine Bir Tahlil Denemesi (XVI. Yüzyıl), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2009.
Beyazıt, Yasemin. “Hurûfât Defterlerine Göre Homa Kazası ve Vakıf Kurumları (XVIII.-XIX.Yüzyıllar)”, Eskiçağ‟dan Cumhuriyet‟e Homa (Gümüşsu) Tarihi, Ed..Mehmet Yaşar Ertaş-Süleyman Tüzün, (Isparta: Fakülte Kitabevi, 2009), 129-158.
Beyazıt, Yasemin. XVIII-XIX. Yüzyıllarda Şeyhlü Kazası ve Vakıf Kurumları”, Eumenia-Şeyhlü-Işıklı, Ege yay., Ed.Bilal Söğüt, (İstanbul: Ege Yayınları 2011), 299-322.
Ceyhan, Özlem, Hurûfât Defterlerine Işığında Göci-yi Kebir Kazası, Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2011.
Çal, Halit. “1192 Numaralı 1697 – 1716 Tarihli Hurûfât Defterine Göre Bulgaristan‟daki Türk Mimarisi”, Balkanlar’da Kültürel Etkileşim Ve Türk Mimarisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri ( 17-19 Mayıs 2000 Şumnu-Bulgaristan), 1. Cilt, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, (2001): 221- 286.
Çal, Halit. “Hurûfât Defterlerine Göre 19. Yüzyılda Küre Kazası”, Prof.Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları, Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları (2001): 125-166.
Çal, Halit. “Tapu Tahrir Ve Hurûfât Defterlerine Göre Ahlat‟da Türk Mimarisi”, Prof. Dr. Haluk Karamağaralı’ ya Armağan, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, (2002): 71-86.
Çınar, Zehra. Hurûfât Defterlerine Göre Seferihisar-ı Günyüzü Kazası, Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009 Selçuk Erdem, İlhan. “XII. Ve XIII. Yüzyıllarda Çivril ve Yöresi”, Dünden Bugüne Çivril Sempozyumu Bildiriler, Çivril 2001: 239-244.
Ergenç, Özer. “Osmanlı Şehrindeki „Mahalle‟nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, IV, 1984: 69-78.
Ergenç, Özer. Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı, 1995.
Ertaş, Mehmet Yaşar, “Avarız Defterlerine Göre XVII. Yüzyılda Şeyhlü (Işıklı) Kazası”, Eumeneıa, Ed.Bilal Söğüt, (İstanbul: Ege Yay., 2011), 253-293.
Eser, Mevlüt. Hurûfât Defterlerine Göre Ermenek, Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2011
Gökçe, Turan. “Osmanlı Nüfus ve İskan Tarihi Kaynaklarından “Mufassal- İcmal” Avarız Defterleri ve 1701-1709 Tarihli Gümülcine Kazası Örnekleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 20, S.1, Temmuz (2005): 71-134.
Gökçe, Turan. “XVI. Yüzyıl Sonları ve XVII. Yüzyıl Başlarında Osmanlı İdârî Taksimatında Görülen Kaza Sayısındaki Artışa Dair Bazı Tespitler”, Doğumunun 65.Yılında Prof. Dr. Tuncer Baykara’ya Armağan, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay, (2006): 237-266.
Gökçe, Turan. “XVI. Yüzyılda Şeyhlü Zaviyeleri Üzerine Bazı Tespitler”, Eumenia-Şeyhlü-Işıklı, Ege yay., Ed.Bilal Söğüt, (İstanbul: Ege Yayınları 2011), 213- 251.
Gökmen, Ertan. “Osmanlı Devleti‟nde Din Görevlilerinin Göreve Atanma ve Görevden Alınması: Manisa Demirci Örneği (1690-1830)”, Diyanet İlmi Dergi, C.42, S.4, (2006): 109-120.
İpşirli, Mehmet. “Anadolu Kadıaskeri Sinan Efendi Hakkında Yapılan Tahkikat ve Bunun İlmiyye Teşkilatı Bakımından Önemi”, İslam Tetkikleri Dergisi, C.VIII, S. 1-4, (1984), 205-218.
Karakaya, Derya. Hurûfât Defterleri Işığında Eski-il Kazası, Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2011.
Kütükoğlu, Mübahat S., Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, 1994.
Kütükoğlu, Mübahat XVI. Asırda Tavas Kazasının Sosyal ve İktisadi Yapısı, İstanbul: Ofset Hazırlık, 2002.
Kütükoğlu, Mübahat. XIX. Asır Ortalarında Tavas Kazası, İstanbul: 2007, Milenyum yayınları.
Öge, Ahmet. Hurûfât Defterlerinde Niğde Bor, Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2010;
Özdemir, Gazi. Hurûfât Defterleri Işığında Ilgın, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2005
Öztürk, Said. “Türkiye‟de Temettuat Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.I, Sayı 1, (2003): 287-304.
Parlak, Muharrem. Hurûfât Defterleri Işığında Seydişehir, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009
Şanlı, Ahmet. Hurûfât Defterlerine Göre Ayıntab Kazasındaki Vakıfların İşleyişi ve Yönetimi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale 2010.
Taç, Hadi, Hurûfât Defterlerine Göre Kosova Vilayeti: XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısı, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2012.
Temel, Eşref, Hurûfât Defterlerine Göre Aksaray Kenti Klasik Eğitim Kurumları (XVIII.-XIX. Yüzyıllar Arası), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008.
Temel, İsmet. Hurûfât Defterlerinde Karaman Ereğlisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008.
Uğur, Yunus. “Şehir Tarihi ve Türkiye‟de Şehir Tarihçiliği: Yaklaşımlar, Konular ve Kaynaklar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.3, S.6, (2005): 9- 26.
Uzunçarşılı, İ.Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiyye Teşkilatı, TTK, Ankara 1988.
Varlık, M.Çetin. “XVI. Yüzyıl Osmanlı İdârî Teşkilatında Kütahya”, Türklük Araştırmaları Dergisi, S.2, (1986): 201-239.
Yıldız, Pakize. Hurûfât Defterlerine Göre Maraş Kazası, Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2010.