DOĞUDA MÜSLÜMAN-HRİSTİYAN MÜNASEBETLERİ VE ERMENİ OLAYLARINA DAİR SATURNİNO XİMENEZ’İN DÜŞÜNCELERİ VE BATI BASININDA XİMENEZ TARTIŞMASI

Ermeni Meselesinin resmiyet kazandığı Berlin Antlaşmasından (1878) sonra Osmanlı idaresindeki Ermenilerin yaşadığı bölgelerde Batı ülkelerinden çeşitli vasıflarla farklı kişiler gezdi. Bunların büyük kısmı Ermeni Meselesinde Osmanlı Devleti ve ülkedeki Müslümanlar aleyhine fikirler beyan etti. Ancak 1894 yılında Osmanlı Devleti’nin davetlisi olarak zikredilen bölgeleri gezen İspanyol bilim adamı ve seyyah Saturnino Ximenez, öncekilerin aksine Osmanlı idaresi ve Müslüman-Hıristiyan ilişkileri hakkında olumlu kanaatler dile getirdi. Yine bu bağlamda Sason olaylarının bir katliam değil bastırılan bir isyan hareketi olduğunu ifade etti. Ximenez seyahatini bitirip döndükten sonra görüşlerini ihtiva eden bir kitapçık yayımladı ve Londra’da Reuters haber ajansına bu fikirlerini ifade eden bir demeç verdi. Ximenez’in demeci Batı basının önemli bir kısmında genişçe yer aldı ve bekleneceği gibi tepki ile karşılandı. Onun Osmanlı Devleti’nin tezlerini çıkar karşılığında savunduğu ifade edildi. Hatta bazı basın organlarında yer alan haberlerde Ximenez hayalperestlik, yalancılık ve daha ötesi sahtekârlıkla itham edildi. Bu çalışmada Ximenez’in yayımladığı kitapçıktaki fikirlerine, onun Batı basınında yer alan ve fikirlerini teyid eden sözlerine, yine bu basın kuruluşlarında Ximenez’e yönelik eleştirilere yer verilmiştir. Ayrıca her bölümün sonunda konuya dair bazı değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ximenez, Osmanlı, Ermeni, Kürt, Batı Basını

THE OPINIONS OF SATURNINO XIMENEZ ON MUSLIM-CHRISTIAN RELATIONS AND ARMENIAN EVENTS IN THE EAST AND THE XIMENEZ DISCUSSION IN THE WESTERN PRESS

After the Treaty of Berlin (1878), in which the Armenian Question became official, different people from Western countries with various qualifications traveled to the regions where Armenians lived under Ottoman rule. Most of them expressed their opinions against the Ottoman State and Muslims in the Armenian Question. However, the Spanish scientist and traveler Saturnino Ximenez, who visited the mentioned regions as the guest of the Ottoman Empire in 1894, expressed positive opinions about the Ottoman administration and Muslim-Christian relations, unlike the previous ones. Again in this context, he stated that the events of Sason were not a massacre but a suppressed rebellion. After Ximenez returned from his trip, he published a pamphlet containing his views and made a statement to the Reuters news agency in London expressing his views. Ximenez's statement was widely covered by a significant portion of the Western press and, as expected, it was reacted. It was stated that he defended the theses of the Ottoman Empire for profit. Even in the news in some press organs Ximenez was accused of dreamer, lying, and further fraud. In this study, Ximenez's ideas in the booklet he published, his words in the Western press confirming his ideas, and criticisms of Ximenez in these press organizations are included. In addition, at the end of each chapter, some evaluations were made on the subject.

Keywords:

Ximenez, Ottoman, Armenian, Kurd, Western Press,

PDF

___

A. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA. A. MKT. MHM. (Sadâret, Mektubi Kalemi Mühimme Evrakı), 642/2.
BOA, A. MKT. UM. (Sadâret, Mektubi Kalemi Umum Vilayet Evrakı), 494/92.
BOA. BEO. (Babıâli Evrak Odası), 3091/231789.
BOA. BEO. (Babıâli Evrak Odası), 2566/3.
BOA, Y. PRK. ASK. (Yıldız Perakende Askeri Evrakı), 153/36.
BOA, Y. PRK. ASK. (Yıldız Perakende Askeri Evrakı), 144/84.
ALLEN, H. M., “Xımenez as a Wıtness”, The New-York Daily Tribune, June 8, 1895.
“Defendıng The Turks”, The Daily Star, January 10, 1895.
SMİTH, Ballard, “All Doubt Hıs Story”, The Chicago Tribune, January 13, 1895.
“The Turks Defended”, The Times, Volume 9, Number 51, April 11, 1895.
“The Armenian Guestıon”, The Tablet, January 12, 1895.
C. Tetkik Eserler, Anı ve Seyahatnameler
ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Yayınevi, 6. baskı, İstanbul 2010.
ARVAS, Tarık Ziya, Sultan II. Abdülhamid Döneminde Van Vilayeti, Van Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Van 2018.
BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, YKY yayınları, 11. baskı, İstanbul 2007.
BULUT, Faik, Dar Üçgende Üç İsyan, Evrensel Basım-Yayın, İstanbul 2005.
BURBNABY, Fred, On Horseback Through Asia Minor, Vol II, London 1877.
CUİNET, Vital, La Turquie D’asie, Geographie, Administrative, Statistique, Descriptive et Raisonnee de Chaque Province de L’asie Mineure, II, Paris 1892.
ÇEKEN, M. Burak, "1894 Sason İsyanı’nın İngiliz Basınına Yansımaları", OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 51, 2022, ss. 75-98.
ÇELİK, Nihat, XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Sason Ermenileri ve Sason Ermeni İsyanları, (Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi), Batman 2016.
D BAYT, Surma Mar, Ninovanın Yakarışı, Çev: Meral Barış, Avesta Yayınları, İstanbul 1996.
FIRAT, M. Şerif, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, Kardeş Matbaası, Ankara 1970.
GROUSSET, René, Ermenilerin Tarihi, Aras Yayıncılık, İstanbul 2005.
GUEST, John S., Yezidilerin Tarihi, Avesta Yayınları, İstanbul 2012.
HEPWORTH, H. George, Through Armenian On Horseback, London 1898.
HONİGMANN, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, (Çev.: Fikret Işıltan), İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1970.
KARACAKAYA, Recep, Kaynakçalı Ermeni Meselesi Kronolojisi (1878-1923), Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, İstanbul 2001.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. VIII, TTK, Ankara 2011.
KLEİN, Janet, Hamidiye Alayları-İmparatorluğun Sınır Boyları ve Kürt Aşiretleri, Çev: Renan Akman, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
KIESER, Hans-Lukas Kıeser, Iskalanmış Barış-Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik Etnik Kimlik ve Devlet-1839-1938, Çev: Atilla Dirim, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
KOÇLAR, B. & BOZKURT, U. (2021). “I. ve II. Dünya Savașı Arası (1914-1945) Van'da Nüfus Hareketleri ve Demografik Yapı”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, s. 99-132, 2021.
MAYEWSKİ, Van ve Bitlis Vilayetleri İstatistikî, Rusçadan Ter: Mehmed Sadık, Matbaa-i Askeriye, İstanbul 1330.
MİLLİNGEN, F., Wild Life Among the Kurds, London 1870.
NOEL, E.W. Charles, Kürdistan 1919, Çev: Bülent Birer, Avesta Yayınları, İstanbul 2010.
ÖNEY, Celal, “Amerikan Board ve Sason Ermeni İsyanının Amerikada Propaganda Aracı Olarak Kullanılması”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, C. 1, S. 1, 2012, s. 207-224.
ÖRİKAĞASIZADE Hasan Sırrı, Sultan Abdülhamit Devri Hatıraları ve Saray İdaresi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2007.
PALMER, Alan, Osmanlı İmparatorluğu Bir Çöküşün Tarihi, Çev: Belkıs Çorakçı Diçbudak, Bilgin Yayıncılık, İstanbul 1995.
Sadettin Paşa’nın Anıları Ermeni-Kürt Olayları (Van, 1896), Haz: Sami Önal, Remzi Kitabevi, 2. Basım, İstanbul 2004.
SAİD, Edward, Oryantalizm, Çev: Nezih Uzel, İrfan Yayınları, İstanbul 1998.
SEZER, Ayten; “Osmanlı Döneminde Misyonerlik Faaliyetleri”, Osmanlı II, (Ed. Güler Eren), Ankara 1999, ss. 181-192.
SEZER, Hamiyet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Seyahat İzinleri (18-19.Yüzyıl)”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Bölümü Araştırmalar Dergisi, C. 22, Mayıs 2003. ss. 105-124.
SONYEL, Salahi, “Büyük Devletlerin Osmanlı İmparatorluğunu Parçalama Çabalarında Hıristiyan Azınlıkların Rolü”, Müdafaa-i Hukuk Dergisi, Ağustos 2004, ss. 647-656.
SOUTHGATE, Horatio, Narrative of a Tour Through Armenia Kurdistan Persia and Mesopotamia, Vol I, Newyork 1840.
SYKES, Mark, Dar-ul-İslam – A Record of a Journey Though Ten of the Asiatic Provinces of Turkey, London 1904.
__________, The Caliphs’ Last Heritage-A Short History of The Türkish Empire, London 1915;
YONAN, Gabriele, Asur Soykırımı, Çev: Erol Sever, Pencere Yayınları, İstanbul 1999.
WHİTMAN, Sidney, Turkish Memories, London 1914.
WİGRAM, W. A.-Wigram&Edgar T. A., İnsanlığın Beşiği-Kürdistan’da Yaşam, Çev: İbrahim Bingöl, Avesta Yayınları, İstanbul 2004.
XİMENEZ, Saturnino, Kurds and Armenians, The Dore Printing Company, London 1895.