19. YÜZYILDA İNGİLTERE’DEN OSMANLI DEVLETİNE SEYAHAT ETMENİN ALTIN KURALLARI

Tarihin her döneminde, insanın var olduğu her yerde farklı toplum ve kültürleri tanıma yönünde bir merak söz konusu olmuştur. Kuşkusuz bu merakı gidermenin en etkili yöntemi de seyahat etmektir. Ancak ziyaret edilecek ülke hakkında bilgi sahibi olmadan atılacak adımlar telafisi zor neticeler üretebilecektir. Önceden fikir edinmek ise daha rahat hareket etme imkânı sağlayacak, tedbir almayı kolaylaştıracaktır. Bu sayede muhtemel sıkıntılar asgari düzeye indirilebilecektir. Özellikle de günümüze kıyasla teknolojik imkânların yetersiz, toplumsal iletişimin daha alt seviyede olduğu geçmiş dönemlerde bu husus daha fazla önem arz etmektedir. Erişilebilirliğin dolayısıyla da bilgi edinmenin hayli güç olduğu dönemlerde farklı toplumlar hakkında malumat sahibi olmanın en etkili yöntemlerinden birisi geçmiş tecrübelerden istifade etmektir. Geçmiş tecrübelere ise sadece sözlü değil, yazılı kaynaklar vasıtasıyla da ulaşılabilmektedir. Her ne kadar seyahatnameler, biyografi türündeki çalışmalar ve farklı türden eserler yazılı literatür kapsamında değerlendirilebilecekse de bu çalışmada yazılı kaynak olarak bir el kitabı üzerinde durulacaktır. Zira tıpkı günümüzde olduğu gibi geçmiş dönemlerde de seyahate çıkacaklara yardımcı olacak bu türden rehber kitaplar mevcuttur. Kılavuz eser niteliğindeki bu el kitapları ziyaret edilecek coğrafyayla ilgili her türden bilgiyi içermektedir. Bu çalışmada da Avrupalıların işini kolaylaştırmak ve onlara yol göstermek maksadıyla 1854 yılında İngiltere’de kaleme alınan bir el kitabı göz önüne alınarak Osmanlı Devleti’ne yönelik seyahatlerde dikkat edilmesi gereken hususların neler olduğuna değinilecektir.

Anahtar Kelimeler:

El kitabı, Murray Yayınları, seyahat, Osmanlı Devleti

The Golden Rules of Traveling from England to the Ottoman State in the 19th Century

In every period of history, wherever people exist, there has been a curiosity to know different societies and cultures. Undoubtedly, the most effective way to satisfy this curiosity is to travel. However, the steps to be taken without knowing about the country to be visited can produce results that are difficult to compensate. Having an idea beforehand will provide the opportunity to act more comfortably and make it easier to take precautions. In this way, possible problems will be minimized. As compared to today this issue is more important especially in the past periods when technological opportunities were insufficient and social communication was at a lower level. One of the most effective methods of obtaining information about different societies in times when accessibility and thus obtaining information is very difficult is to take advantage of past experiences. Past experiences can be reached not only orally but also through written sources. Although travel books, biographies and different kinds of works can be evaluated within the scope of written literature, in this study a handbook will be emphasized as a written source. Because, just like today, in the past there were such guidebooks that would help those who would travel. These handbooks, which are as guide works, contain all kinds of information about the geography to be visited. In this study, it will be mentioned what should be considered in travels to the Ottoman Empire considering a handbook written in England in 1854 in order to facilitate the work of Europeans and to guide them.

Keywords:

Handbook, Murray Publications, travel, Ottoman State,

PDF

___

BCA, Cumhuriyet Halk Partisi “Halkevleri ve Halkodaları”.
BCA, Kararlar Daire Başkanlığı “Çeşitli İllerdeki Sıtma Mücadelesi”.
BCA, Kararlar Daire Başkanlığı “İstanbul Sıtma Mücadelesi”.
BCA, Kararlar Daire Başkanlığı “Kanun Tasarısı”.
BCA, Kararlar Daire Başkanlığı “Kinin Alımı”.
BCA, Muamelat Genel Müdürlüğü “Soru Önergesi”.
BOA, A. MTZ. GR., nr. 4/10.
BOA, C. İKTS., nr. 9/436,
BOA, DH. MKT., nr. 2346/30.
BOA, İ. MMS., nr. 65/3057.
BOA, Y. PRK. ZB., nr. 21/37.
BOA, ZB., nr. 370/94.
A Handbook for Travellers in Turkey: Describing Constantinople, European Turkey, Asia Minor, Armenia, and Mesopotamia, Ed. John Murray, John Murray Publications, London 1854.
ACAR, Sibel, “Konstantinopolis Nasıl Görülür? On Dokuzuncu Yüzyıl Seyahatnamelerinde ve Rehber Kitaplarında İstanbul”, İdealkent, C. 8, S. 22, Eylül 2017, s. 665-691.
AKBULUT, İlhan, “Devletin Kanunu, Padişahın Buyruğu: Osmanlı Fermanları ve Bir Yargıtay Kararı”, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 20, Ocak 1996, s. 177-180.
ÂLEMDAR, Korkmaz, “Seyahatnamelerde Ankara”, Ankara Ankara, Ed. Enis Batur, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1994, s. 245-253.
ALPARSLAN, Halil İbrahim, “20. Yüzyılın Başında Kemeraltı Kahvehaneleri”, Ege Mimarlık Dergisi, S. 62, Mart 2007, s. 24-27.
ARMSTRONG, John-David M. Williams, “The Steamboat and Popular Tourism”, The Journal of Transport History, C. 26, S. 1, Haziran 2005, s. 61-77.
BAĞDATLI, Özlem, “Bilgelik ve Felsefe İlişkisi”, Kesit Akademi Dergisi, C. 4, S. 16, Sonbahar 2018, s. 280-291.
BARANAYDIN, Fırat-Doğu Baranaydın, “Apokaliptik Kiliseler”, Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6, S. 17, Mayıs 2019, s. 213-228.
BENEDICTUS, Leo, “A Brief History of the Passport”, The Guardian, 17 Kasım 2006.
BRETTEL, Caroline B., “Nineteenth Century Travelers’ Accounts of the Mediterranean Peasant”, Ethnohistory, C. 33, S. 2, Bahar 1986, s. 159-173.
BRYCE, Trevor, The Kingdom of the Hittites, Oxford University Press, Oxford 2005.
BULUÇ, Gülçin, “Kervansarayların Türk Turizmine Zincir Konaklama İşletmeleri Olarak Kazandırılması”, Anatolia, C. 6, S. 1, Nisan 1995, s. 38-45.
CESERANI, Giovanna-Giorgio Caviglia-Nicole Coleman-Thea De Armond-Sarah Murray-Molly Taylor Poleskey, “British Travelers in Eighteenth-Century Italy: The Grand Tour and the Profession of Architecture”, The American Historical Review, C. 122, S. 2, Nisan 2017, s. 425-450.
CORNWALL, Sir James Marshall, “The Seven Churches of Asia”, History Today, 1 Ocak 1979.
ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat Döneminde Çıkarılan Men’i Mürûr ve Pasaport Nizâmnâmeleri”, Belgeler Türk Tarih Kurumu Dergisi, C. 15, S. 19, Ocak 1993, s. 169-181.
__________, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
ÇAKICIOĞLU, Raziye Oban, “Levanten Kavramı ve Levantenler Üzerine Bir İnceleme”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 22, Aralık 2007, s. 337-356.
ÇALIŞKAN, Bahar Budan-Ayper Somer, “Sıtma (Malarya) ve Tedavisi”, Klinik Tıp Pediatri Dergisi, C. 10, S. 6, Aralık 2018, s. 35-40.
ÇALLI, Didar Sarı, “Uluslararası Seyahatlerin Tarihi Gelişimi ve Son Seyahat Trendleri Doğrultusunda Türkiye’nin Konumu”, Turizm ve Araştırma Dergisi, C. 4, S. 1, Ocak 2015, s. 4-28.
ÇELEBİ, Kâtip, Mîzânü’l-Hakk Fî İhtiyâri’l-Ehakk/İhtilaf İçinde İtidal, Haz: Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 2018.
ÇELİK, Emre, Osmanlı’nın Ecnebî Misafirleri: Seyyah-Turist, Güzergâh ve Devlet”, (Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi,), Trabzon 2019.
___________, “Osmanlı Topraklarına Yeni Bir Gezi Türü: 19. ve 20. Yüzyılda Cruise Gezileri”, CTAD, C. 16, S. 32, Güz 2020, s. 399-430.
ÇELİK, Hüseyin, “Urquhart David”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul 2012, s. 180-181
ÇETİN, Emrah, “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’nde Otel ve Misafirhanelere Dair Düzenlemeler”, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, C. 29, s. 1, Bahar 2018, s. 1-14.
DANIS, Martin-Maxime Mouchet-Therese Giacomini-Pierre F. Guillet-Fabrice Legros-Miloud Belkaid, Médecine et Maladies Infectieuses, C. 26, S. 3, Nisan 1996, s. 393-396.
DOĞAN, Muhuttin, On Dokuzuncu Yüzyıl İngiliz Seyahat Edebiyatında Osmanlı’nın; Osmanlı Seyahat Edebiyatında da Avrupalıların Yansımaları (Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım), (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2016.
ENGİN, Vahdettin, Rumeli Demiryolları, Eren Yayınları, İstanbul 1993.
ERŞAHİN, Rukiye, “Bir Çay İçelim mi? Sosyokültürel Açıdan Çay”, Tourism and Recreation, C. 3, S. 1, Haziran 2021, s. 55-65.
GEDİKLER, Hülya Gölgesiz-Saadet Tekin, “Osmanlı’dan Günümüze İzmir Kahvehane Kültüründen Kesitler”, Ege Stratejik Araştırmaları Dergisi, C. 10, S. 2, Temmuz 2019, s. 55-82.
GOELDNER, Charles R.-J. R. Brent Ritchie, Tourism: Principles, Practices, Philosophies, Wiley, New Jersey 2006.
GOODWIN, Grainne-Gordon Johnston, “Guidebook Publishing in the Nineteenth Century: John Murray’s Handbooks for Travellers”, Studies in Travel Writing, C. 17, S. 1, Ocak 2013, s. 43-61.
GÖKÇEN, Salim-Abdülkadir Gül, “Kapitülasyonlar Kaldırıldıktan Sonra Osmanlı Devleti’ndeki Ecanibin Durumu (R.133/M.1917 Senesi Ecanib İstatistikleri), Tarihin Peşinde, S.3, Nisan 2010, s. 151-171.
GÜNAY, Vehbi, “İzmir’e Âit H. 1118 (M. 1706-7) Tarihli Bir Kahve Defteri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 14, S. 1, Haziran 1999, s. 190-192.
GÜNERGÜN, Feza-Şeref Etker, “From Quinaquina to ‘Quinine Law’: A Bitter Chapter in the Westernization of Turkish Medicine”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C. 14, S. 2, Haziran 2013, s. 41-68.
GÜRKAN, Tanju, “Bruner’in Öğretim Kuramı Üzerine Bazı Düşünceleri”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 13, S. 1, Eylül 2019, s. 207-222.
GÜRSOY, İlkay Taş, “Horse-Drawn Carriages: Sustainability at the Nexus of Human-Animal Interaction”, Journal of Sustainable Tourism, C. 28, S. 2, Ocak 2020, s. 204-221.
https://sozluk.gov.tr/ (E.T. 20.12.2022).
https://www.britannica.com/biography/Charles-Fellows (E.T. 27.12.2022).
HUNTER, F. Robert, “Tourism and Empire: The Thomas Cook & Son Enterprise on the Nile, 1868-1914”, Middle Eastern Studies, C. 40, S. 5, Eylül 2004, s. 28-54.
ILICA, Ali, “Çorum’da Tarihi Bir Yapı: Veliyyüddin Paşa (Veli Paşa) Hanı ve Vakfiyesi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 9, Ocak 2000, s. 1-19.
INGHOLT, Mathias Molbak, “Temperate Climate Malaria in 19th Century Denmark”, BMC Infectious Diseases, C. 22, S. 432, Mayıs 2022, s. 1-11.
IŞIK, Zekeriya, “Osmanlı’nın Son Zamanları Cumhuriyet’in İlk Çeyrek Asrında Sıtma Salgınına Karşı Verilen Mücadelenin Mahiyeti”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 51, Nisan 2021, s. 51-83.
KARACA, Mehmet, “Küresel Dünyada Kültürler Arası İletişim ve Değişen Medyanın Rolü”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 7, S. 13, Bahar 2015, s. 134-157.
KEEGAN, John, Savaş Sanatı Tarihi, Çev: Füsun Doruker, Bilgin Yayıncılık, İstanbul 1995.
KOÇER, Gülsemin, “Turizm Tarihini Keşfetmek: Modern Turizmin Doğuşu ve Doğu’nun Cazibesi”, Near East Historical Review, C. 10, S. 3, Temmuz 2020, s. 327-344.
KONAN, Belkıs, Osmanlı Devleti’nde Yabancıların Kapitülasyonlar Kapsamında Hukuki Durumu, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2006.
KUNT Sinem, “Seyahat Acentalarının Bakış Açısıyla Bir Niş Pazarın Profili: Somut Kültürel Miras Yaklaşımı ile Yedi Kiliseler”, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, C. 15, S. 1, Nisan 2018, s. 6-22.
KUNT, Sinem-Ali İsra Güngör, “Aziz Yuhanna’nın Kitabı Çerçevesinde Yedi Kiliseler ve Bu Kiliselerin Türkiye İnanç Turizmindeki Yeri”, Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, S. 1, Ocak 2017, s. 71-92.
KUZUCU, Kemalettin, Bin Yılın Çayı, Osmanlı’da Çay ve Çayhane Kültürü, Kapı Yayınları, İstanbul 2012.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat, S., Osmanlı Belgelerin Dili (Diplomatik), Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 1998.
____________, “Mürur Tezkiresi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul 2006, s. 60-61.
LARSON, Eugene, “Ionia”, Salem Press Encyclopedia, 2020, s. 1-3.
MURRAY, John, John Murray III 1808-1892, A Brief Memoir by John Murray IV, John Murray, London 1919.
MUSTAFAYEV, Söhrab, “Cumhuriyet Döneminde Sıtma ile Mücadele ve Yasal Düzenlemeler (1923-1946)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C. 6, S. 2, Temmuz 2019, s. 1112-1137.
ÖNAL, Muhsin, Cumhuriyetin Başkentinde ABD’li Misyonerler, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Ankara-İstanos-Muratça İstasyonları, Nobel Bilimsel, Ankara 2022.
PACK, Sasha D. “Tourism and the History of Travel”, Journal of Tourism History, C. 14, S. 1, Haziran 2022 s. 103-117.
PARTEN, Arzu, “Kent ve Sessizlik”, İstanbul Aydın Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 5, Haziran 2017, s. 1-12.
PRATT, Henry, “Pratt’s Improvements in Portmanteaus and Travelling Trunks”, English Patents of Inventions, Specifications: 1868, 1754-1835, Ed. George Edward Eyre ve William Spottiswoode, H.M. Stationery Office, Londra 1857, s. 1-4.
“Russian Caravan Tea”, Scientific American, C. 81, S. 10, Eylül 1899.
SCHIFFER, Reinhold, Oriental Panorama: British Travellers in 19th Century Turkey, Editions Rodopi B.V., Amsterdam & Atlanta 1999.
SERT, Gürkan-Emre Dölen, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Kinini”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C. 14, S. 2, Haziran 2013, s. 69-86.
SEZER, Hamiyet, “Osmanlı İmparatorluğunda Seyahat İzinleri (18-19. Yüzyıl)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 22, S. 33, Mayıs 2003, s. 105-124.
SOLMAZ, Seyit Ahmet, “Turizmin Doğuşu: Sosyolojik Bir Olgu Olarak Turizm Nasıl Ortaya Çıktı?”, Journal Of Social, Humanities and Administrative Sciences, C. 5, S. 19, Ekim 2019, s. 867-882.
SMITH, Albert, Customs and Habits of the Turks, Higgins & Bradley, Washington, 1856.
ŞAHİN, Şayan Ulusan, “Türk Kültüründe At Arabası (At Arabalarının Dili), Bilig, S. 32, Kış 2005, s. 165-178.
TOSKAY, Tunca, Turizm-Turizm Olayına Genel Yaklaşım, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1978.
TOURNEFORT, Joseph Pitton, Tournefort Seyahatnamesi, Çev. Ali Berktay-Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005.
TURAN, Şerafettin, “Levant”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 27, İstanbul 2003, s. 145-147.
URRY, John, Turist Bakışı, Çev: İbrahim Yıldız & Enis Tataroğlu, Bilgesu Yayıncılık, Ankara 2009.
UYSAL, Gürhan-Davut Ateş-İsa İpçioğlu, “Industrial Revolution: Impetus Behind the Globalization Process”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, C. 15, S. 2, Aralık 2008, s. 31-48.
VERGARA, Fernando-Tamara A. Tadich, “Effect of the Work Performed by Tourism Carriage Horses on Physiological and Blood Parameters”, Journal of Equine Veterinary Science, S. 35, Ocak 2015, s. 213-218.
YALÇINKAYA, Mehmet Alaaddin, “John Murray’ın Seyahat Rehberlerine Göre Trabzon’u İç Kısımlara Bağlayan Seyahat Güzergâhları”, Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye, Ed. M. Çağatay Özdemir ve Yunus Emre Tekinsoy, Türk Yurdu, Ankara 2016, s. 125-151.
YAŞAYANLAR, İsmail, “19 ve 20. Yüzyıllarda Kirmasti ve Mihaliç Kazalarında At Yetiştiriciliğine Dair Veriler”, OTAM, S. 37, Bahar 2015, s. 375-396.
YAZICI, Özgün Forlar, Osmanlı İmparatorluğu’nda Turizm (1850-1923), (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2022.
YILMAZ, İbrahim, “Osmanlı’da Turizmin Doğuşu ve Gelişimi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 23, S. 3, Eylül 2021, s. 1149-1158.