Çeltikdere'de Kapalı Yunan Haçı Planlı Bir Kilise

Bolu İli Seben İlçesi Çeltikdere Köyü'nde bulunan ve Orta Bizans Dönemi'ne tarihlendirilen bir Bizans kilisesinin tanıtıldığı bu çalışmanın amacı Çeltikdere Bizans Kilisesi'nin tarihlendirme sorunlarına değinmek ve plan-mimari özelliklerini belgelemektir. Bizans dönemindeki adı, inşa tarihi, yaptıranı bilinmeyen yapı günümüzde harap vaziyettedir. Bu kilise hakkında birçok çalışma yapılmasına karşın ne tarihçesi hakkında ne de mimari-plan özellikleri hakkında tutarlı bilgiler ortaya koyulmamıştır. Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet arşivlerinde yapılan araştırmalar sonucunda da kilise tarihi hakkında herhangi bir kayda rastlanmamıştır. Bilinmeyen bir tarihte üst katına ahşap bir cami inşa edilen kilise, 1952 yılına kadar cami olarak kullanılmıştır. Bulunduğu bölge ve çevresinde meydana gelen birtakım tarihi olaylardan, plan ve mimari özelliklerinden dolayı Çeltikdere Bizans Kilisesi'nin 10. yüzyıl sonu ile 11. yüzyıl ortaları arasındaki bir tarihte inşa edildiği tahmin edilmektedir. Hakkında yapılan daha önceki yıllara ait yayınlarda yer alan bilgiler ve alınan ölçüler doğrultusunda yapının Orta Bizans Dönemi dini mimarisine damgasını vuran kapalı Yunan haçı plan şemasında inşa edildiği anlaşılmaktadır. Yapının duvar işçiliğindeki kalite de dikkate değerdir. Detaylı bir literatür taraması ve arazi çalışması yapılan kilisenin ölçüleri alınarak planları çizilmiş, restitüsyon çalışması yapılmış, fotoğrafları çekilerek belgelenmiş ve Bizans sınırlarında, özellikle de Anadolu'da inşa edilen benzer plan ve mimari özelliklere sahip kiliselerle karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.

A Church Wıth Cross in Square Plan in Çeltikdere

The aim of this work, which was introduced to a Byzantine church in the Çeltikdere village of Bolu Province of Seben District of Bolu and which was dated to the Middle Byzantine Period, is to address the dating problems of the Çeltikdere Byzantine Church and to document its planarchitectural features. The name in the Byzantine period, the date of construction, the building which is unknown of the builder is ruined nowadays. Although many studies have been done on this church, neither consistent information about the history of the church nor the architectural-plan features has been revealed. As a result of the researches carried out in the Prime Ministry Ottoman and Republic archives, no records were found about the history of the church. Built a wooden mosque on the top floor at an unknown date, the church was used as a mosque until 1952. From some historical events that took place in the region and its surroundings, it is estimated that the Çeltikdere Byzantine Church was built sometime between the end of the 10th century and the middle of the 11th century due to its plan and architectural features. It is understood that in accordance with the information included in the publications of previous years about the building and the measurements taken were constructed in the plan of the cross in squared scheme, which struck the Middle Byzantine Period religious architecture. The quality of the stonemasonry of the building is also remarkable. Carried out a detailed literature search and land survey by taking measurements of the church, plans have been drawn and restitution studies have been done and documented by photographing and they have been evaluated by comparing them with the churches with similar plan and architectural features built on the Byzantine borders, especially in Anatolia.

PDF

___

AKURGAL, Ekrem, Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik Yayınlar AŞ, İstanbul, 2007.
ARI, Meltem, The Inscribed-Cross Churches in Göreme. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Ankara, 2004.
Aşıkpaşazâde, Aşıkpaşazâde Tarihi, Yay: Nihal Atsız, MEB Yayınları, İstanbul 1992.
BELKE, Von Klaus, Tabula Imperii Byzantini 9: Paphlogonien und Honorias, Verlag Der Österrichischen Akademie Der Wissenschaften, Wien, 1996.
ÇETİNKAYA, Haluk, İstanbul'da Orta Bizans Dini Mimarisi (843-1204), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. İstanbul, 2003.
DEMİREL, İsmail, BÜYÜKKIRLI, Uğur, KARADUMAN Fazıl, Bolu İl Turizm Envanteri, Devran Matbaacılık. Ankara,1997.
DUYURAN, Rüstem, 1952 Yılında Arkeolojik Çalışmalar, Arkitekt, C.1952 S. 253-254, 1952, s. 191-198.
EYİCE, Semavi, Son Devir Bizans Mimarisi: İstanbul'da Palailogoslar Devri Anıtları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul,1963.
EYİCE, Semavi, Tarihte Bolu. TTOKB, Yenilik Basımevi, ,47/326, İstanbul, 1975, s. 1- 20.
EYİCE, Semavi, İznik. TDVİA, 23, İslam Araştırmaları Merkezi, Ankara, 2001, s. 543- 545.
FREELY, John- ÇAKMAK, Ahmet, S., İstanbul'un Bizans Anıtları Çev: F. Gülru Tanman, YKY, İstanbul, 2004.
GREGORY, Timothy, E., Bizans Tarihi, Çev: Esra Ermert, YKY, İstanbul, 2016. http://bolu.gov.tr/bolu-tarihi (Erişim Tarihi 02.01.2017).
İbni Battuta, Seyahatname, Çev: A. Sait Aykut, YKY, İstanbul, 2016.
KAPPAS, Michael, H ????µ??? ??? ???????????? ???????µµ???? ??? ???? ??? ??? ?????? ????????? ???????. ?? ????????µ? ??? ?????
????????????/???????????, V. 2, No. 92, PhD, Aristotle University of Thessaloniki, Thessaloniki, 2009.
KARACAN, Eda, Bursa ve Çevresindeki Bizans Dini Mimarisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van, 2009.
KONRAPA, Zekai, , Bolu Tarihi, Vilayet Matbaası, Bolu, 1964.
KRAUTHEIMER, Richard, Early Christian and Byzantine Architecture, Yale University Press, New Heaven, 1986.
LENDERING, Jona, Büyük İskender, Çev: Burak Sengir, Kitap Yayınevi LTD, İstanbul, 2009.
TSIOUMI, Mavropoulou Chrysanthi, Byzantine Thessaloniki, Translated by: Deborah Whitehouse, Andrew Hendry, Rekod Ltd, Thessaloniki, 1992.
MILLINGEN, Alexander Van, Byzantine Churches in Constantinople: Their History And Architecture, Macmillan And Co., Ltd, , London, 1912.
MILTIADOU, A., DELINIKOLA, E. and KOUMANTOS, A., Design of Structural Interventions to the Byzantine Church of Panagia Krina in Chios Island, Studies on Historical Heritage: Proceedings of the International Symposium September 17-21, 2007, Edited by: Görün Arun, Antalya, 2007, pp. 625-632.
NORWICH, John Julius, Bizans I: Erken Dönem (M.S. 323-802), Çev: Hamide Koyukan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2012.
NORWICH, John Julius, Bizans III: Gerileme ve Çöküş Dönemi (M.S. 1082-1453), Çev: Selen Hırçın Riegel, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2013.
ORHONLU, Cengiz, Bolu, TDVİA, 6, İslam Araştırmaları Merkezi, Ankara, 1992, s. 276- 278.
OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev: Fikret Işıltan, TTK Basımevi, Ankara, 2011.
OUSTERHOUT, Robert, Master Builders Of Byzantium, University of Pennsylvania Museum of Archaelogy and Anthropology, Philadelphia, 2008.
OUSTERHOUT, Robert, Bizans'ın Yapı Ustaları, Çev: Fügen Yavuz, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016.
ÖTÜKEN, Yıldız and OUSTERHOUT, Robert, The Byzantine Church at Çeltikdere, Studien Zur Byzantinischen Kunstgeschichte, Festschrift Für Horst Hallensleben Zum 65. Geburtstag, Verlag Adolf M. Hakkert, Amsterdam, 1995, s. 85-92.
PEKAK, M. Sacit, Trilye (Zeytinbağı) Fatih Camisi (Bizans Kapalı Yunan Haçı Planı), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2009.
PEKAK, M. Sacit ve SOYKAN, Ayşe Nazlı, Aksaray, Belisırma Köyü, Karagedik Kilise, Hacettepe Üniversitesi EFD, 30/1, 2013, s.199-225.
RAMSAY, William and GERTRUDE, Bell, The Thousand and One Churches, Hodder and Stoughton, London, 1909.
SEVİM, Ali ve MERÇİL, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilat ve Kültür, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1995.
SEVİN, Veli, Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası, 1, TTK Basımevi, Ankara, 2001.
STRIKER, Cecil Lee and KUBAN, Doğan, Work at Kalenderhane Camii in İstanbul: First Preliminary Report, Dumbarton Oaks Papers, 21, 1967, pp. 167-271.
STUTTARD, David, Sappho'dan Sokrates'e 50 Hayat Hikayesiyle Antik Yunan Tarihi, Çev: Erdem Gökyaran, YKY, İstanbul, 2016.
THEIS, Lioba, Die Flankenraume im mittelbyzantinischen Kirchenbau, Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden, 2005.
TRKULJA, Jelena, Aesthetics and Symbolism of Late Byzantine Church Façades, 1204- 1453, A Dissertation Presented to the Faculty of Princeton University in Candidacy For The Degree of Doctor of Philosophy, New Jersey, 2004.
TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye: Siyasi Tarih Alp Arslan'dan Osman Gazi'ye: (1071-1318), Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1971.
TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Yaylacık Matbaası, İstanbul, 2009.
WIEGAND, Theodor, Der Latmos, Milet: Ergebnisse Der Ausgrabungen und Untersuchungen Seid Dem Jahre 1899, B. III, H. I, Druck und Verlag Von Georg Reimer, Berlin, 1913.
WINFIELD, David and WAINWRIGHT, June, Some Byzantine Churches from the Pontus. Anatolian Studies, Vol. 12, BIAA, Ankara, 1962, pp. 131-161.
WOLFGANG, Müller Wiener, İstanbul'un Tarihsel Topografyası: 17. YY Başlarına Kadar Byzantion-Konstantinopolis-İstanbul, Çev: Ülker Sayın, YKY, İstanbul, 2001.