CELSING KARDEŞLERİN ELÇİLİĞİ SÜRECİNDE OSMANLI-İSVEÇ DİPLOMATİK İLİŞKİLERİ (1768-1779)

Bu çalışma, İstanbul’daki İsveç elçileri Celsing kardeşlerin raporları ışığında 1768-1779 yılları arasındaki Osmanlı-İsveç diplomatik ilişkilerini incelemekte ve değerlendirmektedir. Çalışmada ağırlıklı olarak İsveç elçilerine ciddi bir diplomatik misyon yükleyen 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı, onların gözünden ele alınmıştır. Savaşın sona ermesinden sonraki süreç, Urlic Celsing’in elçilik görevinde bulunduğu 1774-1779 yılları arasındaki diplomatik faaliyetlerini kapsamaktadır. Celsing kardeşlerin raporlarını desteklemek üzere Osmanlı arşiv belgelerinden de istifade edilmiştir. Bu dönemde Stockholm’den aldığı talimatlara uygun bir şekilde hareket etmeye çalışan Celsing kardeşler, Bâb-ı Âli ile diplomatik ilişkilerin dostluk temelinde korunmasına çalışmışlardır. Bununla birlikte, Baltık’ta ve Akdeniz’de İsveç’i tehdit edici faaliyetlerde bulunan Rusya’yı kışkırtmama politikası izlemişlerdir. Böylece İsveç, Bâb-ı Âli ve Rus sarayına karşı ikili bir politika takip etmiştir. Bu politika dahilinde İsveçli kardeşlerin Osmanlı-İsveç diplomatik ilişkilerindeki rolleri ve etkileri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Celsing, Osmanlı, İsveç, Rusya, 18. Yüzyıl

Ottoman-Swedish Diplomatic Contacts during the Mission of the Celsing Brothers (1768-1779)

This paper analyses and evaluates the Ottoman-Swedish diplomatic contacts between 1768-1779 in the light of the reports of the Swedish diplomats in Istanbul, the Celsing brothers. The Ottoman-Russian War of 1768-1774, which caused the Swedish diplomats to take on a serious diplomatic mission, is analysed from their perspective. The period after the end of the war covers the diplomatic activities of Urlic Celsing between 1774-1779, when he served as ambassador. Ottoman archival documents were also utilised to support the Celsing brothers' reports. During this period, the Celsing brothers, who tried to act in accordance with the instructions received from Stockholm, endeavoured to maintain diplomatic relations with the Porte on the basis of amicability. In addition, they pursued a policy of not provoking Russia in the Baltic and the Mediterranean, which was threatening Sweden. Thus, Sweden pursued a dual policy towards the Porte and the Russian court. This paper argues that the role and influence of the Swedish brothers in Ottoman-Swedish diplomatic relations within the framework of this policy.

Keywords:

Celsing, Ottoman, Sweden, Russia, 18th century,

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Ali Emiri Sultan Mustafa III (AE.SMST.III) 299/23904.
Cevdet Askeriye (C.AS.) 1008/44142.
Cevdet Hariciye (C.HR.) 28/1386; 144/7157.
Düvel-i Ecnebiye Defterleri (DVNS.DVE.d.) 49/1 (İsveç Ahidnâme Defteri); 50/2 (İsveç Ahkâm Defteri). Hatt-ı Hümâyûn (HAT.) 1214/47559; 1571/22-12.
Nâme-i Hümâyûn Defterleri (DVNS.NMH.d.) 9; 17.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TSMA.e.) 331/10; 457/30; 516/34; 517/1; 519/32; 698/42; 730/31; 755/36; 899/56.
Riksarkivet (RA) [İsveç Devlet Arşivi]
Beskickningsarkivet från Biby (Biby), Övrig Korrespondens, 1; 2; 13; 20.
Biby, Korrespondens med konsulaten, 19.
Beskickningsarkiv Konstantinopel (BK), E 1 A: Korrespondens, Huvudserie, 31; 33; 36; 39; 41; 42.
Diplomatica Turcica (DT), 36; 44; 47; 48; 49; 50; 52; 53; 54; 55; 56; 57; 97; 98.
Frihetstidens Utskottshandlinga (FU), 15: Riksdagen 1769-1770, I: Sekreta utskottet, sekreta deputationen, mindre sekreta deputationen, 16.
FU, 16: Riksdagen 1771-1772, I, 26.
Kammarkollegiet Ämnessamlingar (KÄ), 16: Kammarkollegiet Likvidationsakter, 25: Diplomater efter 1680, 4. Originaltraktater med Främmande Makter (Traktater), 2: Ryssland, 28-A; 31-A. National Library of Sweden (NLS) [İsveç Kraliyet Kütüphanesi]
Manuscript Collection, C. C. Gjörwells Brevsamling, EpG 7 – Brev till C. C. Gjörwell, 7:6.
Uppsala University Library (UUL) [Uppsala Üniversitesi Kütüphanesi]
Manuscript Collection, 616 b; 812 b.
İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi
TY, 419, vr. 1b-10b (Ahmed Resmi Efendi’nin 1770 tarihli lâhiyası).
Ahmed Refik, Memalik-i Osmaniye’de Demirbaş Şarl, Haz: Bülent Arı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2016.
BJÖRNSTÅHL, Jacob Jonas, Resa till Frankrike, Italien, Sweitz, Tyskland, Holland, Ängland, Turkiet och Grekland, Ed: Carl Christof. Gjörwell, del. 3, Kungl. Biblioteket, Stockholm 1780-84.
C. Araştırma ve İncelemeler
AKTEPE, Münir, “Çeşme Vak’ası”, DİA, C. 8, İstanbul 1993, s. 288-289.
BERNER, Karin, Rätt man på rätt plats: En studie av den svenska legationen i Konstantinopel under 1700-talet, (Uppsala Universitet Historiska Institutionen, Masteruppsats i Historia), Uppsala 2015.
BEYDİLLİ, Kemal, “Ignatius Mouradgea D’ohsson (Muradcan Tosunyan): Ailesi hakkında kayıtlar, «Nizam-ı Cedid»e dair Layihası ve Osmanlı İmparatorluğundaki Siyasi Hayatı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 34, İstanbul 1984, s. 247-314.
BEYDİLLİ, Kemal, “III: Osmanlı-İsveç Münasebetleri”, DİA, C. 23, TDV Yayınları, İstanbul, 2001, s. 407-414.
BEYDİLLİ, Kemal, “Küçük Kaynarca Anlaşması”, DİA, C. 26, Ankara 2002, s. 524-527.
BEYDİLLİ, Kemal, “Denizler, Coğrafya ve Osmanlılar...”, Toplumsal Tarih, S. 139, Temmuz 2005, s. 38-52.
BODE, Andreas, Die Flottenpolitik Katharinas II und die Konflikte mit Schweden und der Türkei (1768-1792), Veröffentlichungen des Osteuropa-Institutes München, Wiesbaden 1979.
BOSTAN, İdris, “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması ve Osmanlı İmparatorluğu (1700-1787)”, BELLETEN, C. 59, S. 225, Ankara 1995, s. 353-394.
BOSTAN, İdris, Osmanlılar ve Deniz: Deniz Politikaları, Teşkilat, Gemiler, Küre Yayınları, İstanbul 2007.
CEVRİOĞLU, Mahmut Halef, “On Yedinci Asırda Osmanlı-İsveç Münâsebetlerine Bir Bakış”, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD), C. 6, S. 1, 2022, s. 163-188.
DEMİR, Uğur, 1768 Savaşı Öncesi Osmanlı Diplomasisi (1755-1768), (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2012.
FRITZ, Sven, Johan Liljencrant: Den fredsälskande reformivraren som blev Gustaf III:s och Sveriges förste finansminister, Linderoths Tryckeri AB, Vingåker 2022.
JOHANSON, Lars, “Turkic Studies in the Swedish Empire 1632-1718”, Turcologica Upsaliensia: An Illustrated Collection of Essays, Ed: Éva Á. Csatós etc., Brill Leiden, 2020, s. 34-46.
KÅBERG, Helena, “Svenska palaset i Konstantinopel”, Minnet av Konstantinopel: den osmansk-turkiska 1700-talssamlingen på Biby, Ed: Karin Ådahl et al., Stockholm 2003, s. 75-112.
KARAKOÇ, Birsel, “Tarihsel Boyutuyla İsveç’te Türk Dünyası Araştırmalarının Gelişimi ve Bugünkü Durumu”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 23, Bahar 2023, s. 135-174.
KARLSSON, Åsa, “Främling eller vän? Svenskar i Turkiet på 1700-talet”, Främlingar – ett historiskt perspektiv, Ed: Anders Florén, Åsa Karlsson, Opuscula Historica Upsaliensia, Uppsala 1998, s. 73-88.
KARLSSON, Åsa, “Familjen Celsing och de svensk-osmanska relationerna under 1700-talet”, Minnet av Konstantinopel: Den osmanskturkiska 1700-talssamlingen på Biby, Ed: Karin Ådahl et al. Stockholm, 2003, s. 35-74.
KÖSE, Osman, 1774 Küçük Kaynarca Anlaşması, TTK Yayınları, Ankara 2006.
KURAT, Akdes Nimet, İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kalışı ve Bu Sıralarda Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul Rıza Coşkun Matbaası, İstanbul 1943.
KÜÇÜK, Evren, “Türk Dış Politikası Araştırmalarında İsveç Arşivlerinin (RIKSARKIVET VE KRIGSARKIVET) Önemi”, Gazi Akademik Bakış, C. 10, S. 20, Yaz 2017, s. 197-220.
LAINE, Merit, “Audienstavlarna på Biby”, Minnet av Konstantinopel: den osmansk-turkiska 1700-talssamlingen på Biby, Ed: Karin Ådahl et al., Stockholm 2003, s. 113-146.
MANSEL, Philip, “Dost mu Düşman mı? II. Mehmed’den II. Wilhelm’e Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa”, Kesişen Dünyalar: Elçiler ve Ressamlar, Haz: R. Barış Kıbrıs, Pera Müzesi Yayınları, İstanbul 2014, s. 9-22.
MAYUZUMI, Akitsu, “The Establishment of the Russian Consulates in the Danubian Principalities in the 1780s and the Ottoman Empire”, Turkey & Romania: A History of Partnership and Collaboration in the Balkans, Ed: Florentina Nitu vd., Türk Dünyası Belediyeler Birliği (TDBB) Yayınları, İstanbul 2016, s. 287-296.
ROBERTS, Michael, The Age of Liberty: Sweden 1719-1772, Cambridge University Press, New York 2002.
SCOTT, Franklin D., Sweden: The Nation’s History, Enlarged Edition, Southern Illinois University Press, Illinois 1988.
TANSEL, Selahaddin, “1768 Seferi Hakkında Bir Araştırma”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 4, Ankara 1950, s. 475-536.
THEOLIN, Sture, The Swedish Palace in İstanbul: A Thousand Years of Cooperation Between Turkey and Sweden – İstanbul’da Bir İsveç Sarayı: İsveç ile Türkiye Arasında Bin Yıllık İşbirliği, Çev: Sevin Okyay, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2001.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. 4/1, TTK Yayınları, Ankara 1988.
D. Referans - İnternet Erişim Adresleri
https://riksarkivet.se
https://www.ub.uu.se
https://www.kb.se
Gustaf Celsing, https://sok.riksarkivet.se/sbl/artikel/14753, Svenskt biografiskt lexikon (art av B. Boëthius.), hämtad 2023-04-06.
Ulric Celsing, https://sok.riksarkivet.se/sbl/artikel/14755, Svenskt biografiskt lexikon (art av Herbert Lundh.), hämtad 2023-04-11.
Georg (Göran) Magnus Sprengtporten (Sprengtport), https://sok.riksarkivet.se/sbl/artikel/20013, Svenskt biografiskt lexikon (art av Stig Ramel), hämtad 2023-05-17.