A Politically Active Merchant family in 19th Century Ottoman Iraq: The Khudairizades

Osmanlı Devleti'nin iktisadi ve siyasi olarak zayıflaması birçok ayanın onsekizinci yüzyılda güçlenerek daha özerk hareket edebilmesini sağladı. Osmanlı Devleti'nin Tanzimat reformları ile zirvesine ulaşan ondokuzuncu yüzyıldaki merkezileşme çabaları siyasi gücü taşradan merkeze taşımayı hedefliyordu. Kısıtlı sayıda çalışma bu merkez ile taşra veya padişah ile ayanlar arasındaki münasebeti ve ayanların aşamalı olarak azalan siyasi etkisini incelemektedir. Bu makale Osmanlı merkezileşmesinin merkez-taşra münasebetlerine etkisini ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında Bağdad ve Basra eyaletlerinde aktif olan tüccar Hudeyrızade ailesi üzerindeki etkisi örneği ile incelemektedir. Makale merkez ile Hudeyrizade ailesi arasında gelişen münasebetin Hudeyrizade ailesinin resmi olarak muhatap alınması ile bölgedeki itibarının artmasına sebep olduğunu göstermektedir.

19. Yüzyıl Osmanlı Irak'ında Aktif Bir Tüccar Ailesi: Hudeyrizadeler

As the Ottoman Empire financially and politically weakened, many local landlords or ayans enjoyed broad political autonomy in the eighteenth century. Ottoman centralization efforts in the nineteenth century, which reached their peak with the Tanzimat reforms, aimed to transfer the power from periphery to center. Only few studies focus on the relations between center and periphery, namely the Sublime Porte and local notables, and the declining influence of local notables in this new era. This paper examines the evolution of the Khudairizadehs, a merchant family in the provinces of Baghdad and Basra during the second half of nineteenth century as a case study in light of this Ottoman centralization policy and presents how this center-periphery relationship affected the Khudairizadehs. The article shows that the relationship between Khudairizadehs and the center helped to elevate the regional status of the family as their position in the region was acknowledged by the Ottomans.

PDF

___

1. Archival Sources
A. The Ottoman Archives of the Prime Minister's Office (BOA)
1. Bâbıâli?Evrak Odası Collection
Bâbıâli Evrak Odası (BEO)
2. Dahiliye Collection
Dahiliye Nezareti Evrak Odası (DH.EO)
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT)
Dahiliye Nezareti Mütenevvia Kısmı (DH.MTV)
Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahval Komisyonu Defterleri (DH.SAİD)
Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR)
Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Muamelat Evrakı (DH.TMIK.M)
3. İrade Collection
İrade Dahiliye (İ.DH)
İrade Taltifat (İ.TAL)
4. Şura-yı Devlet Collection
Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD)
5. Yıldız Collection
Yıldız Perakende Arzuhal ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ)
Yıldız Perakende Maliye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.ML)
Yıldız Perakende Umum Vilayetler Tahrirat (Y.PRK.UM)
B. The National Archives (TNA)
Foreign Office (FO)
Confidential Print, Asiatic Turkey, 1908-1914.
2. Publications
Abbas Azzavi, Tarihü'l-Irak Beyne'l-İhtilaleyn, V.8, Baghdad: Sharika at-Tijara, 1956.
Arunç, Nevzat, "Osmanlı Devleti'nin Son Dönem Irak Politikasına Bir Örnek: Nazım Paşa'nın Bağdat Valiliği", Belleten, LXXIV/ 271, (2010), ss.333-370.
Beyoğlu, Süleyman, İki Devir Bir İnsan: Ahmet Faik Günday ve Hatıraları, İstanbul: Bengi Yayınları, 2011.
Çetinsaya, Gökhan, Ottoman Administration of Iraq: 1890-1908, London: Routledge, 2006.
Ekinci, İlhan, Fırat ve Dicle'de Osmanlı - İngiliz Rekabeti: Hamidiye Vapur İdaresi, Ankara: Asil Asil Yayın Dağıtım, 2007.
Hanna Batatu, The Old Social Classes and the Revolutionary Movements of Iraq: A Study of Iraq's Old Landed and Commercial Classes and of Its Communists, Bathists, and Free Officers, Princeton: Princeton University, 1978.
Jwaideh, Albertine, "The Saniyya Lands of Sultan Abdul Hamid II in Iraq", Arabic and Islamic Studies in Honor of Hamilton A. R. Gibb, (ed. George Makdisi), Leiden: E. J. Brill, 1965, ss.326-336.
Kurmuş, Orhan, Emperyalizmin Türkiye'ye Girişi, Ankara: Savaş Yayınları, 1982.
Kurşun, Zekeriya, Katar'da Osmanlılar, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2004.
_____, Necid ve Ahsa'da Osmanlı Hakimiyeti: Vehhabi Hareketi ve Suud Devleti'nin Ortaya Çıkışı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998.
Kurt, Burcu, Osmanlı Basra'sında Devlet ve Toplum (1908-1914), İstanbul: Küre Yayınları, 2015.
_____, Osmanlı Irak'ında İngiliz Nüfuzuna Tepkiler: Dicle ve Fırat'ta Seyr-i Sefain İmtiyazı Teşebbüsü (1909-1913), İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2009.
Mehdi Jawad Habib al-Bustani, "Bağdad'daki Kölemen Hakimiyetinin Tesisi ve Kaldırılması ile Ali Rıza Paşa'nın Valiliği" (1749-1842), Unpublished PhD Thesis, Istanbul University, 1979.
Mohammad Salman Hasan, "Foreign Trade in the Economic Development of Modern Iraq: 1869-1939", Unpublished PhD Thesis, University of Oxford St. Antony's College, 1958.
Nieuwenhuis, Tom, Politics and Society in Early Modern Iraq, The Hague: Martinus Nijhoff Publishers, 1981.
Süleyman Nazif, Yıkılan Müessese, İstanbul: İlhami Fevzi Matbaası, 1927.
Terzi, Arzu, Hazine-i Hassa Nezareti, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
Yılmazçelik, İbrahim, "Dersim Sancağının Kurulmasından Sonra Karşılaşılan Güçlükler ve Dersim Sancağı ile İlgili Bu Dönemde Yazılan Raporlar (1875-1918)", OTAM, 28 (2010), ss.163-214.