ŞİİRDEN TARİHİ OKUMAK: II. MAHMUD DÖNEMİNDEKİ ASKERİ YENİLENMENİN KLASİK TÜRK EDEBİYATINA YANSIMASI

Sultan II. Mahmud döneminde yapılan ıslahatlar, Tanzimat dönemine bir hazırlık niteliğindedir. Başta yeniçeri ocağının kaldırılması olmak üzere birçok askeri gelişmeler bu dönemde gerçekleşmiştir. Dönemin aydınları olan şairler, bu gelişmeleri şiirlerine yansıtmışlardır. Bu sebeple bu dönemde yazılan divanlar incelenmiş ve konuyla ilgili şiirler tespit edilerek yeniliklerin yansımaları kaydedilmiştir. Bu çalışmada önce Osmanlı Devleti’nin Avrupa ile olan ilişkisinin mahiyetine değinilmiş daha sonra bu ilişkinin hangi kavramla tanımlanması gerektiği üzerinde durulmuştur. Yeniçeriliğin kaldırılması, Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusunun kurulması; kışlalar, tabyalar, kaleler, tersane, tüfenghane, cephane gibi tamir veya inşa edilen yapılar, başlıklar halinde, şiire yansıdığı ölçüde, ele alınmıştır. Yapılan yeniliklerin arkasındaki coşku, heyecan, ümit, sevgi, nefret gibi duygulara şiir aracılığıyla ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu makalenin amacı söz konusu dönemdeki olayların gerisinde yer alan duygusal alana şiir vasıtasıyla temas etmektir.

Anahtar Kelimeler:

II. Mahmud, askeri yenilikler, yeniçeriler, Asakir-i Mansure-i Muhammediye, modernleşme, yenilenme, klasik Türk edebiyatı, İzzet Molla

STUDYING HISTORY THROUGH POETRY THE REFLECTION OF MILITARY INNOVATIONS OF MAHMUD II PERIOD ON CLASSICAL TURKISH LITERATURE

The reforms made during the reign of Sultan Mahmud ll. were preparations for the Tanzimat period. Many military developments, especially the abolition of the Janissaries Corps appeared in this period. The poets, who were the intellectuals of that era, reflected these developments in their poems. Therefore, the divans (poetical works) written in this period were studied carefully and the poems related to the subject were described and the reflections of the reformations were documented. In this study, firstly the nature of the relation between the Ottoman Empire and Europe is mentioned, and then it focuses on the definition of the terms of this alliance. For example,The elimination of the Janissaries, the establishment of the Asakir-i Mansure-i Muhammediye army, the construction or reconstruction of the the structures such as barracks, bastions, castles, shipyards, armory and arsenal ,are discussed in the form of titles to show how they have been projected in the poems. It is also possible to discover emotions such as enthusiasm, excitement, hope, love and hatred beneath these developments through poems. The purpose of this article is to discuss the emotional area behind historical events through poetry.

Keywords:

Mahmud II, military innovations, janissaries, Asakir-i Mansure-i Muhammediye, classical Turkish literature, İzzet Molla,

PDF

___

Ahmed Cevdet Paşa. (1991), Tezâkir 40- Tetimme. (Haz.) Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Ahmed Cevdet Paşa. (1993), Tarih-i Cevdet, (Haz.) Dündar Günday – Mümin Çevik, Üçdal Neşriyat, İstanbul.
Akgündüz, Ahmet. (2018), Osmanlı Tarih ve Hukûk Istılâhları Kâmûsu, Osmanlı Araştırmalar Vakfı, İstanbul.
Akkuş, Metin. (2006), Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası Edebi Türler ve Tarzlar, Fenomen Yayınları, Erzurum.
Arslan, Hülya. (2019), Son Bostancıbaşı Defterine Göre Boğaziçi ve Haliç Sahilleri, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Aslan, Taner. (2009), “Osmanlı Aydınlarının Gözüyle Batılılaşma”, Erdem, S 55, s. 1-32.
Aydemir, Yaşar, Çeltik, Halil (e-kitap), Meşhûrî Divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56155,meshuri-divanipdf.pdf?0
Berber, Oktay. (2017), “Çarlık Rusya ve Osmanlı Devleti’nin Askeri Modernleşmesi Üzerine Bir Karşılaştırma: Cevdet Paşa’nın Benzetmesi Ne Anlam İfade Ediyor?” Prof. Dr. Üçler Bulduk’a Armağan Türk Tarihine Dair Yazılar, s. 393-415.
Berges, Niyazi. (2003), Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, Ankara.
Bostan, İdris. (2011), “Tersâne-i Âmire”. DİA, C 40, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
Budak, Ali. (2015), “Osmanlı Modernleşmesi ve Edebiyat”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 18.
Câbî Ömer Efendi. (2003), Câbî Tarihi Tarih-i Sultan Selim-i Salis ve Mahmud-ı Sani, (Haz.) Mehmet Ali Beyhan, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
Çelik, Yüksel. (2018), “II. Mahmud Devrinde İdari-Askeri Bir Üs: Rami Kışlası”, Osmanlı Araştırmaları, S 52, s. 227-266.
Demirtaş, Barış. (2007), “Jön Türkler Bağlamında Osmanlı’da Batılılaşma Hareketleri”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 13, s. 389-408.
Devellioğlu, Ferit. (1997), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
Eyice, Semavi. (1992), “Baruthane”. DİA, C 5, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
Fazıl Enderûnî. (1842), Divan, Bulak Matbaası, Kahire.
Genç, İlhan. (2017), Edebiyat Bilimi, Kanyılmaz Matbaacılık, İzmir.
Gürel, Rahşan. (2019), Enderunlu Vasıf Divanı, Kitabevi, İstanbul.
Hatip, Salih Murad. (2013), Çanakkale Boğazı (Bahr-ı Sefîd Boğazı) Savunma Sistemi 1770-1918), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Işık, Zekeriya. (2017), “19. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Tarikatların Devlet Otoritesi Karşısındaki Tutumları”, Belleten, S 80, s. 191-226.
İnalcık, Halil. (2004), “Bürokrasi Batılılaşma Laikleşme”, TBB Dergisi, S 50, s. 61-71.
İnalcık, Halil. (2016), Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
İnalcık, Halil. (2020), Osmanlı ve Avrupa Osmanlı Devleti’nin Avrupa Tarihindeki Yeri, Kronik Yayınları, İstanbul.
İnce, Yunus. (2013), Osmanlı Barut Üretim Teknolojisinde Modernleşme: Azadlu Baruthanesi 1794-1878, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya.
Karaca, Ali. (2000), “Savunma Sisteminin Ana Unsuru İstihkâmlar Bakımından Çanakkale Boğazı Tahkimi (1655-1915)”, Yedinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri I 1763-1938 Yılları Arasında Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Ordu ve Toplum, s. 307-334, Ankara.
Karal, Enver Ziya. (2017), Osmanlı Tarihi Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara. Karpat, H. Kemal. (2006), Osmanlı’da Değişim Modernleşme ve Uluslaşma, İmge Yayınevi, Ankara.
Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, (2015), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
Lewis, Bernard. (1980), “Türkiye: Batılılaşma”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C 37, S 01, s. 153-177.
Mardin, Şerif. (2020), Türk Modernleşmesi, İletişim Yayınları, İstanbul.
Ortaylı, İlber. (2019), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Kronik Yayınları, İstanbul.
Özcan, Abdülkadir. (2011), “Hassa Ordusunun Temeli Muallem Bostaniyan-ı Hassa Ocağı”, Tarih Dergisi, C 0, S 34, s. 347-396.
Özen, Özlem. (2013), II. Mahmud Dönemi Askeri Islahat Sürecinde Ortaya Çıkan Kışla Yapıları ve Mimari Özellikleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Pala, İskender. (1999), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
Ramazanoğlu, M. Gözde. (2009), “Selimiye Kışlası”. DİA, C 36, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. Şahin, Ebubekir Sıddık. (2004), Keçecizade İzzet Molla’nın Divanları: Bahâr-ı Efkâr ve Hazân-ı Âsâr, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Şallı, Ayşe. (2017), “Modernlik, Gelenek ve Din İlişkisi: Bir Modernleşme Kuramı Eleştirisi”, Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi, S 4, s. 55-82.
Şenyurt, Oya. (2014), “II. Mahmud Dönemi Edirne Piyade Kışlası’nın Tamiri İçin Yapılan Çizimlerin Düşündürdükleri”, Tarih ve Uygarlık İstanbul Dergisi, S 6, s. 117-128.
Teke, Kasım Mehmet. (2007), Kuruluşundan Cumhuriyete Kuleli Askeri Lisesi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Topses, Mehmet Devrim. (2017), “18. Yüzyıl Sonrası Türk Modernleşmesinin Sınıfsal Temelleri”, Ulakbilge, C 5, S 17, s. 1857-1874.
Uyar, Mesut, Erickson J. Edward. (2020), Osmanlı Askeri Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1980), “Kaynarca Muahedesinden Sonraki Durum İcabı Karadeniz Boğazının Tahkimi”, Belleten, C 44, S 175, s. 511-533.
Yılmaz, Hüseyin. (2008), “Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma Öncesi Meşrutiyetçi Gelişmeler”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, (Çev.) Abdülhamit Kırmızı, C 13, S 24, s.1-30.