FERMAN PADİŞAHINDIR: III. AHMED’İN SAKAL FERMANINA DAİR BİR TARİH MANZUMESİ

“Sakal” klasik Türk şiirinde “hat”, “lihye”, “rîş” ve “sakal” kelimeleriyle geçmektedir. Şiirlerde güzellik unsuru olarak ve dinî önemi dolayısıyla olumlu, güzelliği bozması sebebiyle de olumsuz çağrışımlarla kullanılan sakal kimi zaman başlı başına bir manzumeye de konu olabilmektedir. Bu tür manzumeler arasında ilk akla gelenler ise sakal tarihleridir. Şairlerin bir kimsenin, bir vesileyle, sakal bırakmasını ya da bir gencin sakalının çıkmasını tarih düşürmek suretiyle anlattığı bu manzumelere pek çok divanda rastlanmaktadır. Bu tarihler arasında Seyyid Vehbî’nin divanında yer alan bir manzume, yazılışına sebep olan olay ve bir kişinin değil, bir sınıfın sakal bırakmasını konu aldığı için dikkat çekicidir. Sultan III. Ahmed’in, ilmiye sınıfında birtakım imtiyazlara sahip, ulema çocuklarının sakal bırakmasına dair bir fermanı üzerine yazılan bu manzume hem tarihî bir belge niteliği taşımakta hem de Osmanlı sosyal hayatına dair bazı hususları ihtiva etmektedir. Bu çalışmada söz konusu manzume sakalın klasik Türk şiirinde kullanımı, manzumenin yazılışına sebep olan ferman ve Osmanlı sosyal hayatının yansımaları bağlamında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

ferman, sakal, III. Ahmed, Seyyid Vehbî

“Beard” is one of the recurring themes in classic Turkish poetry and in addition to the word sakal, its Turkish equivalent, it is referred to as hat (calligraphic piece), lihye, and rîş. In poetry, it might be considered a positive quality for being an element of beauty and for its religious significance, as well as being used with negative associations for spoiling the physical beauty. Sometimes it constitutes the entire theme of a piece of poetry or manzume. Among its examples, first to remember is the beard history. This type of poem can be found in many diwans and it depicts a person grow a beard on a certain occasion or the landmark when a young man grows a beard for the first time. Among these histories, a poem in the Seyyid Vehbî Diwan is considered most noteworthy with the occasion on which it was created and with the fact that it is centered on the growth of beard by a class of people and not by one person. Further to its quality as a poem, it documents a historical event, a ferman issued by Sultan Ahmed III requiring the children of ulema (learned men) who made up the privileged social class known as ilmiyyah grow a beard, not to mention the wealth of information it provides on Ottoman social life. In this study, this poem is examined within the context of “beard” as a theme in classic Turkish poetry, of the ferman providing the occasion for the creation of this poem, and its reflections on the social life in the Ottoman times.

Keywords:

Ferman, beard, Ahmed III, Seyyid Vehbî,

PDF

___

Abdülaziz Bey. (2002), Osmanlı Âdet ve Merasim ve Tabirleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Ahıshalı, Recep. (2008), “Ruûs” İslam Ansiklopedisi, c. 35, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
And, M. (2012), 16. Yüzyılda İstanbul, YKY, İstanbul.
Ayverdi, İlhan. (2008), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
Bassano, Luigi (2011), Kanunî Dönemi Osmanlı İmparatorluğu’nda Gündelik Hayat, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
Çağbayır, Yaşar. (2007), Ötüken Türkçe Sözlük, C. 4, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
Dalyan, Murat Gökhan. (2019). “Medreselerdeki Beşik Ulemasından Üniversitelerdeki Modern Ulemalara”, Akademi Adıyaman Üniversitesi Bilim Kültür Dergisi, S. 21, s. 98-101.
Dernschwam, Hans (1992), İstanbul Ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü (Çev. Yaşar Önen), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Dikmen, Hamit. (1991), Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Ankara Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
D’ohsson, M. (t.y.). 18. Yüzyıl Türkiye’sinde Örf ve Âdetler (Çev. Zerhan Yüksel). Kervan Yayıncılık-Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul.
Düzlü, Özlem. (2018). Seyyid Vehbî Divanı’na Göre 18. Asırda Osmanlılarda Sosyal Hayat, Sakarya Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya.
Ekinci, Ekrem Buğra. (2017), Osmanlı Hukuku.Adalet ve Mülk, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul.
İnalcık, Halil (2008). “Doğu Batı Makaleler II”, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
Mendeş, Fehmi. (2014), Sünnete Sarılmanın Gereği ve Fazileti (644 Sünnet), Furkan Yayınevi, İstanbul.
Pakalın, Mehmet Zeki (1983), “İrsal-i Lihye”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 2., Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, s. 81.
Pala, İskender. (1999), Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
Redhouse, S.J.W. (1863), Lûgat-i Osmâniyye, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
Serrano, Manuel. (t.y.), Türkiye’nin Dört Yılı 1552-1556 (Çev. A. Kurutluoğlu), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul.
Şahin, Kürşat Şamil (2012), “Klasik Türk Edebiyatında Sevgilinin Ayva Tüyü/Hat”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 5, S. 23, s. 386-408.
Şemseddin Sâmî (2006), Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul,
Şen, Mesut. (2004), “Tarihî Metinlerde Saç ve Sakal Kültürü”, Saç Kitabı (Editör: Emine Gürsoy Naskali), Kitabevi Yayınları, İstanbul, s. 12-44.
Tanyeri, M. Ali . (1999), Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Akçağ Yayınları, Ankara.
Tavernier, Jean-Baptiste. (2006), Tavernier Seyahatnamesi, Kitap Yayınevi.
Thévenot, Jean. (1978), 1655-1656’da Türkiye (Çev. Nuray Yıldız), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul.
Tournefort Joseph. (2013), Tournefort Seyahatnamesi (Ed. S. Yerasimos), Kitapyayınevi, İstanbul.
Tökel, Dursun Ali. (2002), “Bir Divan Şâiri Sakal Tıraşını Nasıl Anlatır”, E-Aylık Edebiyat ve Kültür Dergisi, S. 37, s. 20-23.
Tulum, Mertol. (2011), 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, TDK Yayınları, Ankara.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1988), Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1988), Osmanlı Tarihi, C. 1, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.