DİVAN ŞİİRİNDE SEB‘Ü’L-MESÂNÎ KAVRAMI VE ANLAM ÇERÇEVESİ

Divan şiirinin, birçok anlam katmanıyla değerlendirilmesine olanak sağlayan bir yapısı vardır. Bu durum kullanılan kelimelerin farklı anlam çağrışımlarını barındırabilmesi sayesinde gerçekleşmektedir. Böylece beyitler birden çok anlama gelecek şekilde yazılabilmekte, şairler sanat gücünü ortaya koyma fırsatı yakalayabilmektedir. Bu makalede, divan şiirinde kullanılan seb‘ü’l-mesânî kavramı ele alınmış, kavramın Türk şiirinde kazandığı farklı anlamlar değerlendirilmiştir. Öncelikle ifadenin yazımıyla ilgili yaklaşımlar ve bunların sebepleri üzerinde durulmuştur. Ardından seb‘ü’l-mesânînin Kur’an’daki anlatımı açıklanmıştır. Kavramın Kur’an’daki anlam çeşitliliği, farklı tefsir ve meâllerden hareketle incelenmeye, terkibi oluşturan kelimelerin anlam çerçevesi tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca seb‘ü’l-mesânînin Hz. Peygamber tarafından kullanımı da ele alınmıştır. Hurûfîlikte yedi sayısının ve seb‘ü’l-mesânînin ayrı bir önemi vardır. Öncelikle hurûfîlikte yedi sayısının ve seb‘ü’l-mesânînin kullanım şekli, kazandığı anlamlar ifade edilmiştir. On dördüncü yüzyıldan on dokuzuncu yüzyıla kadar yazılmış şiirlerde kavramın kullanımı incelenmiştir. Hurûfîlik inancına bağlı şairlerin kavrama yükledikleri anlamlar ile hurûfî olmayan şairlerin kullanımları mukayese edilerek benzer ve farklı yönler ortaya konulmaya çalışılmıştır. İncelenen örneklerde seb‘ü’l-mesânînin anlam katmanları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Divan şiiri, seb‘ü’l-mesânî

THE CONCEPT OF SEB‘Ü’L-MESÂNÎ IN OTTOMAN POETRY AND ITS FRAME OF MEANING

Ottoman poetry has a structure that allows it to be examined on multiple layers of meaning. This situation is possible through the used words having associations to various meanings. Thus, couplets can be written to purport multiple meanings, enabling poets to present the power of the art. In the study, the concept of seb‘ü’l-mesânî that is used in Ottoman poetry has been examined, and different meanings the concept gained in Turkish poetry have been evaluated. Primarily, it has been discussed the approaches on the dictation of the term and the reasons behind these. Then, the expression of seb‘ü’l-mesânî in Qur'an has been explained. It has been attempted to analyze the diversity in significance of the concept in Qur'an with the help of different tafsirs and meanings, and to determine the frame of meaning of the composing words. The use of seb‘ü’l-mesânî by the Prophet Muhammad has also been discussed. The number “7” and seb‘ü’l-mesânî have particular importance in Hurufism. Firstly, the use and the assigned meanings of the number “7” and seb‘ü’l-mesânî in Hurufism have been defined. The use of the concept has been examined in the poems written from 14th to 19th century. Similarities and differences have been tried to be exhibited by comparing the meanings attributed to the concept by Hurufi poets and the use of the concept by poets who weren't affiliated to Hurufism. It is attempted to determine the acquired meanings of seb‘ü’l-mesânî in the examples investigated.

Keywords:

Divan poetry, seb‘ü’l-mesânî,

PDF

___

Adak, Abdurrahman. (2006), Za‘fî-i Gülşenî Hayatı, Eserleri, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânının İncelenmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.Akkuş, Metin. (e-kitap), Nef‘î Divanı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 01.10.2018).Altuntaş, Halil, Şahin, Muzaffer. (2011), Kur’ân-ı Kerim Meâli, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.Arıkoğlu, İsmail. (2006), Ferişteoğlu’nun Cavidân-nâme Tercümesi: ‘Işk-Nâme (İnceleme-Metin), Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Van.Ayan, Hüseyin. (1981), Cevrî: Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum.Ayan, Hüseyin. (2014), Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni, TDK Yayınları, Ankara. Azar, Birol. (2005), Türâbî Divanı: İnceleme-Metin, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ.Bilgin, Azmi (e-kitap), Ümmî Sinan Divanı: İnceleme-Metin, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10657,immigirismetinpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 10.03.2017).Birışık, Abdülhamit. (2009), “es-Seb‘u’l-Mesânî”. DİA, C 36, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 261-262.Çavuşoğlu, Mehmet, Tanyeri, Mehmet Ali. (1987), Zatî Divanı: Edisyon Kritik ve Transkripsiyon Gazeller Kısmı III. Cild, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.Çiftci, Şaban. (2014), “‘Allah Âdem’i Kendi Sûretinde Yaratmıştır’ Hadisinin Tahric ve Değerlendirmesi”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/1. (Mart), s. 1-20.Dinç, Reyhan. (2010), XVIII. Yüzyıl Dîvân Şâiri Mehmed Sıdkî Esîf ve Dîvânı: İnceleme-Metin, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Doğan, Muhammet Nur. (2011), Eski Şiirin Bahçesinde, Yelkenli Yayınevi, İstanbul.Ergin, Muharrem. (1980), Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.Gedik, Nusret. (2016), Türk Edebiyatında Manzum Devriyye, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.Gölpınarlı, Abdülbaki. (1973), Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, TTK Yayınları, Ankara.Karaman, Hayrettin, Özek Ali, Dönmez İbrahim Kafi, Çağrıcı Mustafa, Gümüş Sadreddin, Turgut Ali. (1999), Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, TDV Yayınları, Ankara.Macit, Muhsin (e-kitap) Karakoyunlu Cihânşâh Hakîkî’nin Türkçe Şiirleri, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10621,karakoyunlu-cihansah-hakiki-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 11.03.2017).Mermer, Ahmet. (1991), Mezâkî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni, AKM Yayınları, Ankara. Öztürk, Mustafa. (2002), “Kur’an’da Seb‘-i Mesânî Kavramı”, Diyanet İlmî Dergi, C 38 (Ocak-Şubat-Mart), s. 103-127.Öztürk, Yaşar Nuri. (2013), Mâûn Suresi Böyle Buyurdu, Yeni Boyut Yayınları, İstanbul.Sarı, İbrahim. (2016), Dinler Tarihi, Net Medya Yayınları, Antalya.Sarı, Mehmet. (2007), Askerî Muhammed Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları, Afyon.Sofuoğlu, Mehmet. (1987-1990), Sahîh-i Buhari ve Tercemesi. C 1-16+İndeks, Ötüken Neşriyat, İstanbul.Şeylan, Ali. (2003), İbrâhim ibn Bâlî’nin Hikmet-Nâme’si II (149b-300a), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10692,metinpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 11.04.2017).Tarlan, Ali Nihad. (1968-1970), Zatî Divanı: Edisyon Kritik ve Transkripsiyon I-II, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.Tatcı, Mustafa, Yıldız, Musa. (2008), Aziz Mahmud Hüdayi, Divan-ı İlahiyat, H Yayınları, İstanbul.Toker, Birgül. (2015), Şemseddîn-i Sivâsî, Mir’âtü’l-Ahlâk, Sivas Belediyesi, Sivas.Usluer, Fatih. (2009), “Nesîmî Şiirlerinin Şerhlerinde Yapılan Yanlışlıklar”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4/2 (Winter), s. 1072-1091.Usluer, Fatih. (2009), Hurufilik İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren, Kabalcı Yayınları, İstanbul.Usluer, Fatih. (2014), Hurufi Metinleri I, Birleşik Yayınları, Ankara.Ülker, Selam. (2006), Trabzonlu Avni Divanı İnceleme-Transkripsiyonlu Metin-Sözlük, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.Ürkmez, Ertan. (2015), Türk-İslâm Mitolojisi Bağlamında Mi‘râç Motifi ve Türkiye Kültür Tarihine Yansımaları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Yazır, Elmalılı M. Hamdi. (1971), Hak Dîni Kur’ân Dili Türkçe Tefsir, C 1-9+Fihrist ve Lügat, Eser Kitabevi, İstanbul.