ÇOCUK EDEBİYATINDA ANLATICININ “SEN/SİZ” DİLİ VE CİNSİYETİ: MACERANI KENDİN SEÇ

Kurgusal metinlerde kişi, zaman ve mekânla birlikte anlatıcıya ihtiyaç vardır. Bir olay, olay örgüsüne dönüşürken olayı kimin, “hangi noktada durarak” anlattığı sorusu metnin anlatıcısıyla birlikte bakış açısını belirler. Her anlatımın içerdiği anlatıcı ya da anlatıcılar toplamı ile bunlara ait bakış açıları farklı olabilir. Dile ait gramer kuralları söz konusu ayrıntıları şekillendirir. Eserini ortaya çıkarırken onun dış özellikleri kadar katmanlar hâlindeki alt metnini de önemseyen yazar, anlatıcı modelini de uygun biçimde seçmek zorundadır. Ayrıca anlatıcıya sözü teslim edeceği için çoğu yerde onu ayrı ve müstakil bir şahıs olarak da düşünmelidir. Anlatıcının önemi beraberinde anlatıcı türlerini doğurur. Geleneksel metinlerden modern ve postmodern metinlere doğru gidildikçe üçüncü ve birinci kişili anlatıcı modellerinin imkânları gittikçe zorlanır ve yetmemeye başlar. Bu bağlamda yenilikçi kurguya bağlı olarak ikinci kişili anlatıcı modelinden söz etme ve kullanma sıklığı artar. 1950’li yıllarda “Yeni Roman” anlayışı ve Michel Butor’un Değişme (La Modification) adlı romanından itibaren ikinci kişili anlatıcı ve bakış açısıyla yazılmış kurguya dayalı metinler ile bu anlatıcı türüne dair akademik-bilimsel çalışmalar önem kazanır. Yüzyıllardır “o” ve “ben” zamirleriyle sınıflandırılan anlatıcılara interaktif bir yapıya sahip “sen/siz” katılır. Kurguda okura sürekli “sen/siz” diye seslenen bir anlatıcının varlığı beraberinde cinsiyete dayalı ayrıntıları doğurur. Seslenilen kişi ile okurun eril veya dişil hâlinin örtüşmesi özdeşleşmeyi kolaylaştırırken zıddı okuru, kısmen de olsa, olay örgüsünün dışında bırakan bir etki yaratır. Bu makalede “Choose Your Own Adventure” (Maceranı Kendin Seç) serisinden Türkçeye çevrilen altı kitaptan örneklerle çocuk edebiyatında ikinci kişili anlatıcının farklı bir uygulaması dikkatlere sunulacaktır. İlaveten söz konusu serinin ikinci kişi üzerinden şekillenen cinsiyetçi yaklaşımı değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

yenilikçi kurgu, ikinci kişili anlatıcı, bakış açısı

PDF

___

Clode, Daniel ve Shari Argent. (2016), “Choose Your Own Gender: An Interdisciplinary Approach to Studying Reader Assumptions in Second-Person Adventure Stories”, Poetics, V.55, p. 36-45.
Conde, Victor. (2019), Vampir Kampı (çev. Ceren Kıran Tatlı), Beyaz Balina, İstanbul.
Çer, Erkan. (2017), “Çocuk Edebiyatında Toplumsal Cinsiyetsiz Karakterler: Bir Araştırma Örneği”, Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, C 14-1, S 27, s. 389-408.
Delconte, Matt. (2003), “Why You Can’t Speak: Second-Person Narration, Voice, and a New Model for Understanding Narrative”, Style, V. 37.2, p. 204-219.
Demiryürek, Meral. (2013), “Kurgusal Metinlerde İkinci Kişili Anlatıcı ve Bakış Açısı”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S 2, s. 119-139.
Demiryürek, Meral. (2022), Anlatıcının “Sen/Siz” Hâli, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul.
Estrada, Pedro ve de la Morena, Raquel. (2019), Zamanda Kaybolanlar (çev. Bülent Uluçer), Beyaz Balina, İstanbul.
Gordon, Zachary M. (2013), “Hikâye Anlatan Su Oyunları.” (Yüksek Lisans Sanat Eseri Çalışma Raporu), Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Seramik Anasanat Dalı.
Gonzalez, Jose Angel Muriel. (2019), Kozmik Tılsım (çev. Ceren Kıran), Beyaz Balina, İstanbul.
Kraft, Scott. (10 October 1981), “He Chose His Own Adventure”, The Day, p. 6.
Kurt, Şule. (2019), “Sanatsal İşlevi Açısından Etkileşimli Sinema”, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 2/1, s. 177-214.
Nieto, Ivan Babiano. (2019), Hazine Avcıları (çev. Ceren Kıran), Beyaz Balina, İstanbul.
Nieto, Ivan Babiano. (2019), Korsan Adası (çev. Ceren Kıran), Beyaz Balina, İstanbul.
Nieto, Ivan Babiano. (2020), Oyun Labirenti (çev. Ceren Kıran), Beyaz Balina, İstanbul.
Uçar Kartoğlu, Neslihan, Guliyev, Ziyad, ve Özerden Kerim Emre. (2022), “Anlatıda İnteraktiflik Olgusu: Farklı Söylem Biçimlerinde ‘Gerçek (Actual) İnteraktivite’ ve ‘Algısal (Perceived) İnteraktivite’ Düzeylerinin Yansımaları”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C 15, S 39, s. 1010-1031.
Yücel Çetin, Derya ve Mangır Mediha. (2021), “Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Çocuk Kitaplarına Yansıması”, Ana Dili Eğitimi Dergisi, C 9, S 1, s. 166-187.