SADULLAH PAŞA’NIN ON DOKUZUNCU ASIR MANZUMESİNDE LİBERALİZM ETKİSİ

Tanzimat dönemiyle birlikte Batı’nın yeniliklerine kayıtsız kalamayan Osmanlı aydınları arasında hiç şüphesiz adından en çok söz ettirenlerden biri Sadullah Paşa’dır. On dokuzuncu asır Osmanlı’sının iç ve dış siyasetinde aktif rol oynadığı memuriyet hayatı boyunca çeşitli görevleri yerine getirmekle kalmayan Sadullah Paşa, Berlin ve Viyana sefirliklerinde bulunur. Bilhassa bürokratik görevleri ve siyasi dehasıyla tanınmasına rağmen, edebiyat alanında kaleme aldığı eserleriyle de dikkatleri üzerine toplar. Sadullah Paşa’nın mektupları ve nesirleri dışında kalan diğer eserleri yaşanan talihsizlikler sonucunda günümüze kadar varlığını sürdüremez. Ancak bilinen ve birçok çalışmaya konu edinilen “On Dokuzuncu Asır” manzumesi, yayımlanmadıkları için kayboldukları düşünülen şiirlerinden günümüze ulaşabilmiş kıymetli bir numune niteliğindedir. İlgili yüzyılda Batı dünyasının yeniliklerinden ve ideolojilerden söz etmeyi gaye edinmiş bir şiir olarak ön plana çıkan “On Dokuzuncu Asır” manzumesi, bir yandan da geçmişte oluşmuş batıl inançların hükmünü akıl, bilim ve fenle oluşturulmuş yeni anlayışla mukayese eder. Mevzubahis mukayese sonucunda akla ve bilime dayanan bulguların üstünlüğünü savunmanın yanı sıra kanun eşitliği ve birey özgürlüğüne değinmesi noktasında liberal bir bakış açısı da geliştirir. Bu çalışmada bilim, ekonomi, sanayi ve hukuk gibi hayatın hemen her alanında gelişmişlik gösteren Batı’yı yakından tanıyabilme imkânı bulmuş Sadullah Paşa’nın “On Dokuzuncu Asır” manzumesinde birey özgürlüğü ve hak eşitliğini konu edinen beyitlerine odaklanılarak söz konusu eser üzerinde liberalizmin oluşturduğu etki gün yüzüne çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Sadullah Paşa, Liberalizm, On Dokuzuncu Asır

PDF

___

Akyıldız, Ali (2011). Sürgün Sefir Sadullah Paşa. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Candan, Gazi (2012). Ahmed Cevdet Paşa’nın Maarif Nazırlığı ve Eğitim-Öğretim Alanlarındaki Faaliyetleri. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Cevizci, Ahmet (2013). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
Conway, David; Yayla, Atilla (2011). ‘’Klasik Liberalizm’’, Liberal Düşünce Dergisi, S. 64, s. 85-90.
Gedikli Berber, Şarika. (2011) "Osmanlı’nın Son Döneminden Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Liberalizm-Devletçilik Çatışması". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 27: 209-240.
Kaplan, Mehmet (2012). Şiir Tahlilleri 1-Tanzimat’tan Cumhuriyet’e. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kaplan, Mehmet; Enginün, İnci; Emil, Birol (1993). Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
Karataş, Ömer Faruk (2015). Erzurum’un Yüzleri-Sadullah Paşa. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Kırtekin, Ahmet (2006). Tanzimat ve İktisadi Liberalizm. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Mardin, Şerif (2021). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
Okan, Oya (1994). Batı Düşüncesinde Liberalizm ve Tarihi Koşulları. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Okay, Orhan (2005). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
OxfordReference,https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803100103823;jsessionid=3CC4C21BC5395C3033D6310F2D22386F [Erişim tarihi: 14.04.2023].
Von Hayek, Friedrich August; Çetin, Ünsal (2009). ‘’Liberalizm’’, Liberal Düşünce Dergisi, S. 55, s. 197-224.