Kûfe’de İrsâl ve Tedlîsin Çok Olmasının Gerekçeleri Üzerine

Hadis rivâyet tarihinde sebepleri farklı birçok problem ortaya çıkmış ve bunların her biri çeşitli şekillerde isimlendirilmiştir. Bunlar içerisinde irsâl ve tedlîsin yeri başkadır. Çünkü bu problemlerin ortaya çıkışındaki sebepler bazen icbârîdir. Siyâsî, idârî, itikâdî ve sosyolojik faktörler bunlardan bazılarıdır. Tarihte bazı bölgeler hadis rivâyetinin merkezi konumunda olmuşlardır. Kûfe bunlardan birisidir ve uzun süre bu hüviyetini korumuştur. Ancak bölgenin özel yapısından dolayı irsâl ve tedlîs gibi hadisin isnâdını problemli hale getiren rivâyet şekilleri, diğer bölgelere nazaran burada fazla görülmüştür. Makalede Kûfe’nin kuruluşundan, cazibe merkezi olmasını yitirdiği zamana kadar, yaklaşık ilk bir buçuk asırdaki özel yapısına sebebiyet veren yönleri ele alınarak; problemli rivâyetlerin niçin burada yoğunlaştığı hakkında bir kanaat serdedilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, İrsâl, Mürsel, Tedlîs, Kûfe, İsnâd

A Study of the Reasons for the Existence of a Large Number of Irsāl and Tadlīs in the Kūfa

In the history of hadith transmission many problems have been arisen and each of these are named in different ways. Among them, irsāl and tadlīs have a different position. The reasons for the emergence of these problems are sometimes obligatory. Political, administrative, theological and sociological factors are some of them. Throughout the history, some regions played a central role in hadith transmission. One of them was Kūfa which maintained its position for a long time. However, because of the special structure of the region, transmission forms that make hadith’s isnad problematic such as irsāl and tadlīs, were more common there than other regions. In this article, from the foundation of Kūfa to the time it lost its center of attraction, the aspects that give rise to its special structure in the one and half century will be discussed; an understanding will be given as to why the problematic narrations are concentrated here.

Keywords:

Ḥadīth, Irsāl, Mursal, Tadlīs, Kūfa, Isnād,

PDF

___

Alâî, Salahuddîn Ebî Sa’îd b. Halîl. Câmi’u’t-tahsîl fî ahkâmi’l-merâsîl. Thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. Beyrut: ’Âlemu’l-Kutub, 2005.
Ali b. el-Medînî. el-’İlel ve ma’rifetü’r-ricâl. Thk. Ebu Ömer Muhammed b. Ali el-Ezherî. Kâhire: el-Fâruku’l-Hadîse, 2005.
Arslantaş, Nuh. Emeviler Döneminde Yahudiler. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2005.
Avcı, Casim. “Kûfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 339-342. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Avcı, Casim. “Medâin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 289-291. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Aycan, İrfan. “Haccâc b. Yûsuf b. Matar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 427-428. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
Aycan, İrfan. “Mus’ab b. Zübeyr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 227. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ. Ensâbu’l-eşrâf. Thk. Süheyl ez-Zekkâr - ve Riyâd ez-Ziriklî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ. Fütûhu’l-büldân. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1988.
Canan, İbrahim. “Enes b. Mâlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
Dârîmî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. Sünen. Thk. ‘Imadu’t-Tayyâr - ve ‘Izzuddîn Dali. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2017.
Dîneverî, Ebû Hanife Ahmed b. Davud. Ahbârü’t-tıvâl. Thk. Cemâluddîn eş-Şeyâl. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabî, 1960.
Ebu Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as. Risâletü Ebî Dâvud ilâ ehl-i Mekke. Thk. Muhammed Lütfî es-Sabbâğ. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1405.
Ebu Zehra, Muhammed. Ebu Hanife. Trc. Osman Keskioğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
Ebu Zehra, Muhammed. İslam’da Siyasi ve İtikadi Mezhepler Tarihi. Trc. Hasan Karakaya - Kerim Aytekin. İstanbul: Hisar Yayınevi, ts.
Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer ez-Zemahşerî. Esâsu’l-Belâğa. Thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1998.
Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Ali b. el-Hüseyn. Makâtilü’t-Tâlibiyyîn. Thk. Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, t.y.
Efendioğlu, Mehmet. “Velîd b. Ukbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 35-36. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Fayda, Mustafa. “Celûlâ Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 272-273. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Fığlalı, Ethem Ruhi. Çağımızda Îtikadî İslâm Mezhepleri. Ankara: Selçuk Yayınları, 1993.
Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 169-175. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Hâkim en-Nisâbûrî, Muhammed b. Abdillah. Ma’rifetu ’ulumi’l-hadîs. Thk. Ma’zem Huseyn. Beyrut: Dâru İhyai’l-‘Ulûm, 1998.
Halîfe b. Hayyât, Ebu Amr. Târîhu Halîfe b. Hayyât. Thk. Ekrem Ziya el-’Ömerî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1397.
Hasan, Hasan İbrahim. İslâm Tarihi. Trc. İsmail Yiğit - Sadreddin Gümüş. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1991.
Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekr. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. Thk. Ebû İshâk İbrahim b. Mustafa. Mısır: Mektebetü İbni Abbâs, 2002.
İbn ’Adiy, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fî du’efâi’r-ricâl. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - ve Ali Muhammed Muavved. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen. Târîhu medîneti Dımaşk. Thk. Amr b. Ğarâme el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
İbn Ebî Hâtim, Ebu Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. el-Cerh ve’t-Ta‘dîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1952.
İbn Hacer el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi nuhbeti’l-fiker. Thk. Nûruddîn ’Itr. Dımaşk: Matba’atu’s-Sabâh, 2000.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Dâru’l-Fikr, 1986.
İbn Manzûr, Cemaluddîn Muhammed. Lisânü’l-ʿArab. 3. Baskı., 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
İbn Sa’d, Muhammed. Kitâbu’t-tabakâti’l-kebîr. Thk. Ali Muhammed Ömer. Kâhire: Mektebetü’l-Üsre, 2002.
İbnu’l-Esîr el-Cezerî, Ebû’s-Saâdât el-Mübârek b. Muhammed İbnu’l-Esîr el-Cezerî. en-Nihâye fî ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser. Thk. Ebû Abdirrahman Salâh b. Muhammed b. Avîda. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2002.
İbnu’s-Salâh, Osman b. Abdirrahman. ’Ulûmu’l-hadîs. Thk. Nûruddîn ’Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1998.
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-Muntazam fi târihi’l-ümemi ve’l-mülûk. Thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed b. el-Esîr el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. Thk. Ömer Abdusselaâm Tedmurî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1997.
Kahraman, Hüseyin. Kûfe’de Hadis İlk Üç Asır. Bursa: Emin Yayınları, 2006.
Kandemir, M. Yaşar. “Şa‘bî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 217-218. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
Kâsimî, Muhammed Cemâluddîn. Kavâ’idü’t-tahdîs min funûni mustalahi’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
Kubat, Mehmet. İslâm Mezhepleri Tariihi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2017.
Kudât, Şeref Mahmûd Muhammed Selmân. Medresetü’l-hadîs fî’l-Kûfe. Doktora Tezi, el-Ezher Üniversitesi, 1980.
Kutlu, Sönmez. “Mürcie”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
Levi Della Vida, Giorgio. “Hâricîler”. İslam Ansiklopedisi. 5/1: 232-237. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1966.
Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahmân Ebu’l-Haccâc. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh. Thk. Yâsir Hasen - ‘Izzuddîn Dali - ve ‘Imadu’t-Tayyâr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2016.
Onat, Hasan. Emevîler Devri Şiî hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
Onat, Hasan. “İbrâhim b. Eşter”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 301. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Öngül, Ali. “Ebü’s-Serâyâ eş-Şeybânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 342-343. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Öz, Mustafa. “İbn Tabâtabâ, Ebu Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 383-384. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Öz, Mustafa. “İbrahim b. Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 283-284. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Öz, Mustafa. “Muhammed b. Abdullah el-Mehdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 489-490. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Özdemir, Veysel. Tedlis Değerlendirmelerinde Usul. Ankara : İlahiyat, 2014.
Özsoy, Abdulvahap. Hadis Tenkidi Sahâbe ve Tâbiûn Dönemi. İstanbul: Beka Yayınları, 2016.
Polat, Selahattin. Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
Râmehurmûzî, Hasen b. Abdirrahmân. el-Muhaddisu’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâî’. Thk. Muhammed Accâc el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1971.
Sem‘ânî, Abdulkerîm b. Muhammed. Edebü’l-imlâ ve’l-istimlâ. Thk. Max Weisweiller. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1981.
Söylemez, Mahfuz. Bedevîlikten Hadarîliğe Kûfe. Ankara: Ankara Okulu, 2015.
Şibay, Halim Sâbit. “Ebû Hanife”. İslam Ansiklopedisi. 4: 20-28. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, t.y.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387.
Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 131-138. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, t.y.
Vekî’, Ebu Bekir Muhammed b. Halef. Ahbâru’l-kudât. Thk. Abdulaziz Mustafa el-Merâğî. Beyrut: el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1947.
Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Muʿcemü’l-büldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
Yazıcı, Tahsin. “Hulvân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 345-346. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Yıldız, Hakkı Dursun. “İbnü’l-Eş’as, Abdurrahman b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Yiğit, İsmail. “Tevvâbîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41: 49-50. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Yücesoy, Hayrettin. “Kâdisiye Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 136-137. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Zehebî, Şemsuddîn Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Thk. Şu’ayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
Zehebî, Şemsuddîn Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-islâm ve vefeyâtu meşâhîri ve’l-’alâm. Thk. Ömer Abdusselâm et-Tedmurî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
Zetterstéen, K. V. - Robinson, C. F. “S̲h̲abīb b. Yazīd”. The Encyclopedia of Islam. New Edition. 9: 164-165. Leiden: Brill, 1995.
Zetterstéen, Karl Vilhelm. “Kûfe”. İslam Ansiklopedisi. 6: 964-967. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1966.
Zetterstéen, Karl Vilhelm. “Sa’d b. Abi Vakkâs”. İslam Ansiklopedisi. 18-20. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, t.y.
Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd. el-’Alâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.