Ali Rıza GÖKPINAR

Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Mali Sistemdeki Değişimlerin Toplumsal Yapı Üzerine Etkisi

Mali olayların özellikle vergilerin, insanlar veya sosyal gruplar üzerinde önemli etkileri olmaktadır. Sosyo-ekonomik açıdan bir bozulma mali krizin en önemli nedenidir. Vergiler kamu hizmetlerinin finansmanını karşılamada önemli bir araç olduğu kadar ekonomik ve sosyal boyutları açısından da toplumsal yaşamda önemli bir yere sahiptir. Toplumsal yaşamla yaşıt olan vergiler, tarih boyu yöneten ve yönetilenler arasında çeşitli uyuşmazlıklara neden olmuştur. Bu çalışmada, mali sistemdeki değişimlerin özellikle de kamu harcamalarının finansmanında vergiler ve vergilerin toplanma biçimlerindeki değişimlerin toplumsal yapının biçimlendirilmesinde önemli bir paya sahip olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır.

The Effects of the Fiscal Changes on Social Structure from the Ottoman State to the Republic of Turkey

Fiscal changes, especially changes on taxation have great effects on people and social groups. Socio-economic corruption is the most important reason for the financial crises. Taxes take an important place in social life from economical and social point of view as well as they provide crucial instrument for public expenditure. The taxes which are equal in age with the social life of humanity, caused differing conflicts between the ruler and the ruled throughout the history. In this study, the changes on fiscal system, especially the changes on taxes and types of tax collection on the provision of public expenditure will be analyzed. The effects of these fiscal changes on the formation of social structure will also be discussed.

PDF

___

Akalın, G. (2002) Türkiye’de Piyasa Ekonomisine Geçiş Süreci ve Ekonomik Kriz, Ankara: TİSK.
Akdağ, M. (1999) Türkiye'nin İktisadi ve İçtimai Tarihi II (1453-1559), Ankara: Barış Kitabevi.
Akçin, S. (1997) Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yalan Tarihi(1) (1789-1980), İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi.
Çakır, Ç. (2001) Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Küre Yayınları.
Cezar, Y. (1986) Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi: XVIII Yüzyıldan anzimat'a Mali Tarih, İstanbul: Alan.
Cin, H. (1985), Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, İstanbul, Boğaziçi Yayınları.
Çataltepe, S. (1997) 19. Yüzyıl Başlarında Avrupa Dengesi ve Nizam-ı Cedid Ordusu, İstanbul: Göçebe Yayınları.
Çuha, Ö. (2000) Aşkın Devletten Sivil Topluma, İstanbul: Gentaş Kültür Yayınları.
Çulcu, M. (2002) Sikkesiz Sultanlar: Türkiye’de Mafia’laşmanın Kökenleri-2, İstanbul: E Yayınları.
Devlet Arşivleri (2004) “Osmanlı Devlet Arşivi Rehberi, _____http: //www.devletarsivleri.gov.tr/yayin/osmanli/rehber_osm/085_28_mevkuf.htm>, (27.03.2004).
Ertaş, N. (1947) “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Ankara Üniversitesi D.T.C.F Dergisi, 5(5).
Falay, N. (1989) Maliye Tarihi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
Faroqhi, S. (2003) “Osmanlı Vergi Mükelleflerinin Siyasal Etkinlikleri ve Saltanatın Meşrulaştırılması Sorunu (1570-1650)”, Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, (Çev: Çağalı Güven-Ö. Türesay), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Genç, M. (2000) Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayıncılık.
Göçek, F.M. (1999) Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü: Osmanlı Batılılaşması ve Toplumsal Değişme, (Çev: İ. YILDIZ), Ankara: Ayraç Yayınevi.
Griswold, W.J. (2000) Anadolu'da Büyük İsyan: 1591-1611, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Hallaçoğlu, Y. (1997) XIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun İskan Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, VII Dizi, Sayı: 92 (3.Baskı), Ankara Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Hallaçoğlu, Y. (1998) XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı, VII. Dizi-Sayı: 127 (4. Baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Heper, F. (1981) Toplumsal Yapı ve Vergi Yapıları Arasındaki İlişkiler, Eskişehir: Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları.
İnalcık, H. (2000) Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1300-1600), (Çev: H. Berktay), Cilt: I, İstanbul: Eren Yayınları.
İslam Ansiklopedisi (1991), Âyan Maddesi, Cilt: 4, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Karpat, K.(2001) Ortadoğu’da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk, (Çev: R. Boztepe), Ankara: İmge Yayınevi.
Karpat, K.H. (2002) Osmanlı Modernleşmesi: Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus, (Çev. A.Z. Durukan, K. Durukan), İstanbul: İmge Kitabevi.
Karpat, K.K. (2003) Osmanlı Nüfusu (1830-1914): Demografik ve Sosyal Özellikleri, (Çev. B. Tırnakçı), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Kasaba, R. (1993) Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi: 19. Yüzyıl, (Çeviren: K. Emiroğlu), İstanbul: Belge Yayınları.
Kazıcı, Z. (1977) Osmanlılarda Vergi Sistemi, İstanbul: Şamil Yayınevi.
Keyder, Ç. (1982) Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye 1923-1929, İstanbul: Yurt Yayınları.
Keyder, Ç. (2003) Türkiye’de Devlet ve Sosyal Sınıflar, İstanbul: İletişim Yayınları, 8. Baskı.
Kıray, E. (1995) Osmanlı’da Ekonomik Yap Ve Dış Borçlar, (II. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
Kurt, İ. (1997) “Vakıf Müessesesi XV. ve XVI. Asır Vakıfları”, XV ve XVI Türk Asrı Yapan Değerler, İslami İlimler Vakfı Tartışmalı Toplantılar Dizisi, İstanbul: Ensar Neşriyat.
Küçükömer, İ. (2001) Batılaşma: Düzenin Yabancılaşması, İstanbul: Bağlam Yayınları.
Mardin, Ş. (1998) Yeni Osmanlı Doğuşu, Toplu Eserler 5, İstanbul: İletişim Yayınları.
Maliye Bakanlığı (1999) Kanuni’nin Umumi Kanunnamesi (Kanunname-İ Osmani), içinde Osmanlı Vergi Mevzuatı¸ Ankara: Maliye Bakanlığı A.P.K. Yayın No: 1988/348.
Nagata, Y. (1982) Muhsin-Zade Mehmed Paşa ve Âyanlık Müessesesi, Tokyo: Study of Languages&Cultures of Asia&Africa, Monograph Series, No: 6.
Okçuoğlu, İ. (1999) Türkiye’de Kapitalizmin Gelişmesi: İç Pazarın Oluşma Süreci, Birinci Kitap, İstanbul: Ceylan Yayıncılık.
Ortaylı, İ. (1983) İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Hil Yayınları.
Ozankaya, Ö. (1986), Toplumbilim, Ankara: Tekin Yayınları.
Öz, M. (1997) Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumlar, İstanbul: Dergah Yayınları.
Özbilgen, E. (2003) Bütün Yönleriyle Osmanlı: Adabı-ı Osmaniye, İstanbul: İz Yayıncılık.
Özkaya, Y. (1994) Osmanlı İmparatorluğu'nda Âyanlık, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özvar, E. (2003) Osmanlı Maliyesinde Malikane Uygulaması, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Özyüksel, M. (1997) Feodalite ve Osmanlı Toplumu, İstanbul: Der Yayınları.
Pamuk, Ş. (1999) Osmanlı-Türkiye Tarihi 1500-1914, İstanbul: Ak Yayınlar.
Pamuk, Ş. (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, (2. Baskı), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Quataert, D. (2002) Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, (Çev. A. BERTAY), İstanbul: İletişim Yayınları.
Sayar, N. (1977) Türkiye İmparatorluk Dönemi Mali Olayları, İstanbul: İ.İ.T.İ.A Nihad Sayar Yayın ve Yardım Vakfı Yayınları.
Şahin, İ. (2000) “Göçebeler”, Yeni Türkiye, Yıl: 6, Sayı: 31.
Sevgili, A. (1989) Türkiye’de Kapitalizmin Gelişmesi ve Sosyal Sınıflar, İstanbul: Bağlam Yayınları.
Şen, H. (2002) Türkiye’de Senyoraj ve Enflasyon Vergisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Ana Bilim Dalı.
Sevinç, N. (1991) Osmanlı'nın Yükselişi ve Çöküşü, İstanbul: Burak Yayınevi.
Sonyel, R.S. (1991) “Osmanlı İmparatorluğu’nda Koruma (Protégé) Sistemi ve Kötüye Kullanılması”, Belleten, Cilt LV, Sayı 213’den ayrı basım.
Tabakoğlu, A. (1985) Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergah Yayınları.
Tezel, Y.S. (1994) Cumhuriyet Dönemi İktisat Tarihi (1923-1950), İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
Timur, T. (1996) Osmanlı Çalışmaları, İstanbul: İmge Yayınevi.
Türkdoğan, O. (2002) Osmanlı’dan Günümüze Toplum Yapısı, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
Uluçay, M.Ç. (1944) XVII. Asırda Saruhanda Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
Uzun, A. (2001) “Tanzimat Döneminde Vergilere İlişkin Temel Sorunlar (1840-60)”, İ.Ü İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 39. Seri/Yıl 2001.
Uzunçarşıl, İ.H. (1978) “Osmanlı Maliyesinin Kuruluşu ve Osmanlı Devleti İç Hazinesi”, Belleten, 42, 165-168.
Yaraşlı, G.O. (2005) Türkiye’de Vergi Reformu, Ankara: Maliye Bakanlığı APK.
Yetkin, Ç. (1984) Türk Halk Hareketleri ve Devrimleri, (3. Baskı), İstanbul: Say Yayınevi.
Zürrcher, E.J. (2002) Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Çev: Y.S. Gönen), (12. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.