VAN GÖLÜ HAVZASI’NDA BAT VE KERPİÇİN MİMARİDE KULLANIMI

Van ve çevresinde kerpiç, tarih boyunca askeri mimaride; burç ve sur, dini mimaride; kilise ve cami, sivil mimaride konut yapımında önemli bir inşaat malzemesi olarak kullanılmıştır. Kerpiç yapımında kullanılan toprağın en önemli özelliği çorak, geçirimsiz olması ve kum ve kil oranının ideal olmasıdır. Suyu içerisine çeken toprak karışımı daha sonra yalın ayakla birkaç kez çiğnenerek ezilerek hazırlanır. Bu şekilde ezilen çamur, kürek ile toplanarak yaklaşık iki gün toprak zemin üzerinde bekletildikten sonra kerpiç, çamur, sıva, püşürük ve bat yapımı için kullanılır. Kalıp içerisine yerleştirilen çamur kerpiç ustasının elleri ile sıkıştırılır ve üst yüzeyi ahşap mala ile perdahlanarak kalıp yukarı doğru özenle çekilir. Kerpiç daha sonra düşey bir konumda zeminden kaldırılıp birkaç günde düşey vaziyette kurutulduktan sonra ana ve kuzu şeklinde üçgen bir formda istiflenerek kullanıma hazır bir duruma getirtilir. Temellerde kaba yonu taş ile moloz taş, bağlayıcı malzeme olarak da kül katkılı çamur harcı kullanılır. Van mimarisinde özellikle bahçe duvarlarının yapımında, kale ve sur duvarlarında, burçların yapımında kullanılan malzeme kerpiç değil “Bat” adı verilen yapı malzemesidir. Bat yapımında kullanılan çamur; kerpiç yapımında kullanılan çamur karışımları gibi hazırlanır. Ancak, saman yerine “kırcom” kullanılır. Üst üste ve yan yana sıralanan yumuşak ve kolay şekil alabilen bu tür duvarlar tam olarak güneş altında kuruduktan sonra kerpiç duvarlara göre kar, yağmur, rüzgâr, soğuk ve sıcak koşullarına daha dayanıklı ve uzun ömürlü olurlar. Bahçe duvarlarının “Möhre” yapımında duvarı zeminden yaklaşık bir metre yüksekliğe kadar moloz ve ya kayrak sal taşı yardımı ile duvar inşa edilir. Toprak yüzeyinde kalan 0.50 m yüksekliğindeki taş duvar möhre duvarının su ve kardan olumsuz etkilenmesini engeller. Kerpiç yapıların başta insan olmak üzere her türlü canlının yaşamı için, fiziksel ve kimyasal özellikler açısından en uygun yapı malzemesi olduğu bir gerçektir. Son yıllarda geleneksel mimari kültürümüzün önemli yapım malzemesi olan kerpiç yapıları hızlı bir şekilde yok olmaktadır. Bu konuda ne ilgili bakanlık ne de mimarlık fakültelerinde detaylı bir eğitim verilmemektedir.
Anahtar Kelimeler:

Bat, Kerpiç, Toprak, Düz Dam, Çamur

-

In Van and its surroundings, throughout history, adobe has been used as an important construction material such as in construction of towers (castles) and ramparts in military architecture, in construction of churches and mosques in religious architecture, and in construction of houses in civilian architecture. The most important features of the soil used in production of adobe are being arid, impermeable and having ideal sand-clay ratio. The mixture for production of adobe is prepared by mixing the soil with water and then treading it by bare feet. After treading process, the mud is collected using shovel and left on the ground for 2 days which is used for production of adobe and grout. After being casted, the mud is compressed by hands and its surface is polished. The adobe is lifted from ground and left to dry for several days. After drying, the adobe is piled in a triangle shape and is ready to be used. In production of Van Lake Basin, especially the material used in construction of walls of gardens, castles and ramparts is not adobe, is a material called “bat”. The mixture for bat is prepared in the same way like the mixture of adobe. However, in the mixture for bat, instead of straw, “kırcam” is used. Being arranged side by side and one on the top of the other, these walls after being dried, compared to adobe walls are more durable under snow, rain, wind, cold and hot environmental conditions Regarding their physical and chemical properties adobe structures are more suitable for living creature especially for human being. In the last years, being an important construction material of our architectural culture, adobe is being rapidly vanished. Neither in related to ministry nor in architecture, nothing is taught related to this subject.

___

  • Erzen, A. (1984). Doğu Anadolu ve Urartular, Ankara.
  • Uluçam, A. (2000). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı I. Van, Ankara.
  • Ünsal, B.-Öztürk, Ş. (1997). “Tarihi Van Evlerinin Günümüzdeki İzleri”, Mimarlık İç Mimarlık ve Görsel Sanatlar Dergisi, 62, İstanbul. Öztürk, Ş. (1996). “Tarihi Van Evleri”, İş Bankası Kültür ve Sanat Dergisi, 32, Ankara.
  • Öztürk, Ş. (2001). “Eski Van Şehir Surları”, Mimarlık İç Mimarlık ve Görsel Sanatlar Dergisi, 102, İstanbul.
  • Sayan, Y. -Öztürk, Ş. (2002). “Geleneksel Bitlis Evleri” İlgi Dergisi,102, İstanbul.
  • Öztürk, Ş.-Sayan, Y. (1996). “Bitlis’in Tarihi Evlerine Bir Bakış”, Van Gölü Çevresindeki Kültür Varlıkları Sempozyumu Bildirileri, Van.