Geçmişten Günümüze Erzurum Çeyiz Geleneği

İnsan hayatının geçiş dönemlerinde ritüeli en bol olan evlenme olayı toplumdan topluma gerek uygulamalar bazında gerek aşamalar bazında farklılıklar göstermektedir. Evlenme olayı bireylerin sosyalleştikleri ilk kurum olan aile birliğini oluşturması açısından tüm toplumlarda önemli görülmektedir. Bu sebeple evlenmenin gerçekleşebilmesi bazı şartlara ve ritüellere dayandırılmaktadır. Toplumlar arasında farklılık gösteren evlenme şartlarından birisi de çeyizdir. Bu araştırmada Anadolu’nun birçok yöresinde varlığı tespit edilen çeyiz geleneği bağlamında, Erzurum yöresinde geçmişten günümüze çeyiz geleneği ele alınarak değerlendirilmiştir. Çalışma tarama ve alan araştırması modeline dayalı betimsel bir araştırmadır. Erzurum’da geleneksel yapıya bağlı olan yöre halkı çeyizin sürdürülmesinde aktif durumdadır. Evlenecek kızların eş dost akrabalarının desteğiyle özellikle el sanatı ürünlerine dayalı olarak hazırladıkları çeyiz, yörede oldukça önemsenmekte ve kadim bir geleneğin devamı olarak yöre halkı tarafından sürdürülmektedir. Araştırma kapsamında Erzurum çeyizlerinde bulunan eşyalar geçmişten günümüze tespit edilerek ele alınmıştır. Çeyizlerde yer alan işleme, örme, dokuma ve deri el sanatı ürünler ile hazır eşyalar tespit edilmiş ve kaynak kişilerden elde edilen bilgi ve görseller eşliğinde sunulmuştur. Ayrıca çeyiz geleneği içerisinde tarihsel süreçte değişen ve kaybolan folklorik unsurlar, toplumsal veya kültürel boyutta ele alınarak literatürden elde edilen bilgiler doğrultusunda sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Erzurum, Çeyiz, Gelenek, Evlenme, El Sanatları

Erzurum Dowry Tradition from Past to Present

Marriage which is the most abundant ritual in the transitional periods of human life, varies from society to society, based on practices and stages. The event of marriage is considered important in all societies in terms of forming the family union, which is the first institution where individuals socialize. For this reason, the realization of marriage is based on certain conditions and rituals. One of the marriage conditions that differ between societies is the dowry. In this research, in the context of the dowry tradition, whose existence has been determined in many regions of Anatolia, the dowry tradition in the Erzurum region from past to present has been evaluated. The study is descriptive research based on a survey and field research model. Local people, who adhere to the traditional structure in Erzurum, are active in maintaining the dowry. The dowry which is prepared by the girls, especially based on handicraft products, with the support of their spouses and relatives, is considered very important in the region and appears as a matter of importance by the local people as a continuation of an ancient tradition. Within the scope of the research, the items found in Erzurum dowry were determined and handled from the past to the present. Embroidery, knitting, weaving, and leather handicraft products and ready-made items in the dowry were identified and presented with the information and visuals obtained from the source persons. In addition, the folkloric elements that have changed and disappeared in the historical process in the dowry tradition are handled in social or cultural dimensions and presented in line with the information obtained from the literature.

Keywords:

Erzurum, Dowry, Tradition, Marriage, Handicrafts,

PDF

___

Altun, I. (2004). Kandıra Türkmenlerinde doğum- evlenme- ölüm. Yayıncı Yayınları.
Altuniş Gürsoy, B. (2016, Ekim 11). Erzurum’da çeyiz dizme âdeti. Erzurum Haber Gazetesi. https://erzurumhabergazetesi.com/73423-erzurumda-ceyiz-dizme-adeti
Artun, E. (2019). Türk halkbilimi. Karahan Kitabevi.
Balaman, A. R. (1983). Gelenekler töre ve törenler. Betim Yayınları Halkbilim (Folklor) Dizisi.
Başdin, A. (2017). İçtimai gelenekler açısından Selçuklularda toy, düğün törenleri ve gelenekleri (Sultan Alp Arslan dönemi. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 400-406. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/369377
Can, M. (2017). Anadolu Türk kültüründe kanaviçe. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 10(20), 319-334. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/398127
Demir, S. (2017). Sandık ve çeyiz kültürüne müzeografik (müze işlemleri) açıdan yaklaşmak. Folklor/Edebiyat, 23(89), 131-145. https://tinyurl.com/xrddn42y
Emiroğlu, K., & Aydın, S. (2003). Antropoloji sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları.
Kademoğlu, O. (1999). Çeyiz sandığı. Duran Ofset.
Karakelle, A. (2008). Erzurum’da çeyiz geleneği üzerine bir araştırma (Tez No. 214853) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi.
Kayserili, A. (2014). Erzurum şehri’nin kültürel coğrafyası. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Kılıç Karatay, S. (2019). Yörüklerde çarpana dokuması. M. Şahin (Ed.), IV. uluslararası rating academy kongresi “Köy enstitüleri ve eğitimde yeni arayışlar” (s. 1-12) içinde. Rating Academy Yayınları. https://az.my1lib.org/book/5227077/aba450
Mahmûd ed-Dîb, A. (1993). Çeyiz. TDV İslam ansiklopedisi cilt VIII. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/ceyiz
Mutluer, Z. (2021). Çeyiz eşyası örnekleri [Fotoğraf]. Züleyha Mutluer Kişisel Arşivi.
Nutku, Ö. (1993). Çeyiz. TDV İslam ansiklopedisi cilt VIII. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/ceyiz#2-osmanlilarda-ceyiz
Örnek, S. V. (1995). Türk halkbilimi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Salman, F., & Kırkıncıoğlu, Z. (2014). Geçmişten günümüze Erzurum’da ehram (ihram) dokumacılığı. Arış Dergisi, 10, 42-51. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/660946
TDK. (t.y.). Çeyiz. Türk Dil Kurumu sözlükleri içinde. Türk Dil Kurumu Başkanlığı. https://sozluk.gov.tr/
Toptaş, K. (2019). Akadca çivi yazılı belgelerde çeyiz. Türk Tarih Kurumu Belleten, 83(297), 407-427. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/964396
Türkmen, F. (1977). Erzurum'da düğün adetleri ve düğün türküleri. Türk Kültürü, 15(177), 565-572.
Yılar, Ö. (2011). Erzurum’da erkeklerin bekârlığa veda partisi “kısır gecesi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0(45), 137-158. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/33559