İSLAMİYET’İN KABULÜNDEN SONRA TÜRKLERDE İSTİHBARAT FELSEFESİ
Devletler tarih boyunca sürekli rekabet halinde olmuştur. Birbirleriyle rekabet eden devletler için üstünlük kurmanın bir yolu diğer devletler ile ilgili bilgi sahibi olmaktan geçer. Zira dünyada yaşanan siyasi, sosyal, ekonomik, askerî ve teknolojik gelişmelerin takip edilmesi devlet politikalarının belirlenmesinde önem arz etmektedir. Devlet ve halk aleyhindeki gelişmelerin saptanması ve tedbirlerin alınması, ülkeyi iç ve dış tehditler karşısında güçlü kılacak bilgilerin temini gibi konular istihbarat faaliyetlerinin zeminini (dayanağını) oluşturmaktadır. Türkler devlet kurma ve teşkilatlanma noktasında kadim bir kültürün mirasçısı olmuşlardır. Sahip oldukları devlet geleneği askerî, siyasi ve idari açıdan sistemli organizasyonlar oluşturmalarına yol açmıştır. İstihbarat faaliyetleri noktasında eski Türkler hakkında ayrıntılı bilgiye ulaşılamamaktadır. Ancak Türk tarihinin kırılma noktalarından biri olan Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra kurulan Türk-İslâm devletlerinin istihbarata yönelik uygulamış oldukları politikalar hakkında teferruatlı bilgilere ulaşmak mümkündür. Türk tarihi içerisinde sistematik istihbarat yapıları, İslâmiyet’in kabulünden sonra İran ve İslam devlet geleneklerinin mirası üzerine inşa edilmiştir. Bu çalışmada, Karahanlı Devleti, Gazneli Devleti ve Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun istihbarata dair geliştirmiş oldukları sistemleri ve kurumları incelenmiştir. Araştırma nitel bir anlayışla gerçekleştirilmiş olup veriler, tarihsel yöntemin ışığında elde edilmiştir.
PHILOSOPHY OF INTELLIGENCE IN TURKS AFTER THE ACCEPTANCE OF ISLAM
Throughout the history, states have always been in conflict. Another way to establish supremacy for the states which are in rivalry over each other is to have information about other states. Likewise, following the political, social, economic, military, and technological developments in the world is important in determining the state policies. Inferring the developments against the state and the public and taking measures and collection of information that will make the state strong against internal and external threats constitute the basis of intelligence. Turks have been the heirs of an ancient culture when it comes to organization of a state The state tradition that they have has led them to form systematic organizations in terms of military, political and administrative facets. There is, however, no detailed information about the intelligence activities of the ancient Turks. Nevertheless, it is possible to reach detailed information about the policies implemented by the Turkish-Islamic states, which were established after the conversion of Turks to Islam, which was one of the ground-breaking points in Turkish history. After the adoption of Islam, systematic intelligence structures in Turkish history are based on the legacy of Iran and Islamic state traditions. In this study, the systems and institutions relating to intelligence developed by the Karakhanid and Ghaznavid States and the Great Seljuk Empire will be examined. This research was carried out with a qualitative understanding and the data were obtained with the help of the historical method.
___
- Abû’l Farac, (1999). Gregory (Bar Hebraeus), Abû’l Farac Tarihi. I. (Ömer Rıza Doğrul, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Altungök, A. (2012). “Ortaçağ Türk Dünyasında Haberleşme Kurumları: Casusluk ve Postacılık Faaliyetleri”. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 8(1), ss.173-211.
- Aşur, S. A. (1995). “Ezher”. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 12, ss. 59-63).
- Avcı, G. (2004). İstihbarat Teknikleri: Aktörleri - Örgütleri ve Açmazları. İstanbul: Timaş Yayınları.
- Azîmî (2006). Azimi Tarihi (Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler). (Ali Sevim, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Başdin, A. – Topçu, E. (2017). ”Ortaçağda ihtiyat bağlamında hükümdarın asli bir vazifesi: istihbarat (Yusuf Has Hacib ve Nizamü’l Mülk Evreninde)”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, Siirt, ss.560-571.
- Bündârî, (2016). Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi. (Kıvameddin Burslan, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Büyükarslan, M.B. (2020). “Hz. Muhammed’in İstihbârâtî Faaliyetleri Üzerine Bir İnceleme”. Çekmece İzü Sosyal Bilimler Dergisi, 8(17), ss.95-118.
- Çelikkol, Y. (2011). “Emeviler Dönemi Şurta (Polis) Teşkilatı ve İstihbarat Birimi Olarak Berid Teşkilatı”. e-Journal of New World Sciences Academy, 6(2), ss.321-330.
- Dağ, M. (2012). Erken Dönem İslam Dünyasında Berid Teşkilatı ve İstihbarat. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi, Elazığ.
- Delibalta, Y. (2018). Selçuklularda İstihbarat. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
- Ekrem, N.H. (1999). Çin Elçisi Chang Chien Seyahatnamesine Göre Orta Asya’daki Etnik Gruplar. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
- el-Hüseynî, Nâsr İbn Ali. (1943). Ahbârü’d- Devleti’s-Selçûkıyye. (Necati Lügal, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Eryavuz, Ş. (2002). “Kervansaray”. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 25, ss. 299-302).
- Genç, R. (1981). Karahanlı Devlet Teşkilâtı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Gündüz, T. (2021). Kızılbaşlar Osmanlılar Safeviler. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
- Harekât, İ. (1992). “Berîd”. TDV İslâm Ansiklopedisi, (c. 5, ss. 498-501).
- Hunkan, Ö.S. (2011). Türk Hakanlığı Karahanlılar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
- İbnü’l-Esîr, Ali b. Muhammed (1987). el-Kâmil fi’t-Tarih: İslâm Tarihi. X. (Abdülkerim Özaydın, Çev). İstanbul: Bahar Yayınları.
- İlhan, A. (1992). “Bâtıniyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi, (c. 5, ss. 190-194).
- İnalcık. H. (1966). “Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri”. Reşid Rahmeti Arat İçin, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, ss.259-271.
- Kafesoğlu, İ. (1988). “Türkler”. İslam Ansiklopedisi, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, c. 12(2), ss.170-279.
- Koç, S. (2019). Türk Hakanlığı (Karahanlılar)’nda ve Gaznelilerde İstihbarat. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne.
- Köymen, M. A. (2017). Selçuklu Devri Türk Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Merçil, E. (2004). “Menşur”. TDV İslam Ansiklopedisi, (c. 29, ss. 149-150).
- Merçil, E. (2015). Selçuklular Zamanında Dîvân Teşkilâtı (Merkez ve Eyalet Dîvânları). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
- Merçil, E. (2019). Afganistan ve Hindistan’da Bir Türk Devleti Gazneliler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
- Nizâmülmülk, (2017). Siyasetname. (Mehmet Kanar, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
- Nuhoğlu, G. (1995). Beyhaki Tarihi’ne Göre Gaznelilerde Devlet Teşkilatı ve Kültür. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
- Özcan, A. (1993). “Casus”. TDV İslâm Ansiklopedisi, (c. 7, ss. 166-169).
- Özdağ, Ü. (2010). İstihbarat Teorisi. Ankara: Kripto Yayınları.
- Pehlivanlı, H. (2000). “Büyük Selçuklularda İstihbaratçılık”. Bilge Dergisi, 27, ss.31-35.
- Pehlivanlı, H. (2002). “Eski Türkler Ve Selçuklularda İstihbaratçılık”. H. C. Güzel vd. (Ed.), Türkler, c. 5, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss.279-285.
- Sevim A. (2000). Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Sıbt İbnü’l-Cevzî, (2011). Mir’atü’z-Zaman Fi Tarihi’l-Ayan’da Selçuklular. (Ali Sevim, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Turan, O. (2017). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Yayınları.
- Tzu, S. (2019). Savaş Sanatı. (S. Köseoğlu, Çev.) İstanbul: Say Yayınları.
- Urfalı Mateos, (2000). Urfalı Mateos Vekayinâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (Hrant D. Andreasyan, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Ünal, N. (2019). Abbasi Halifesi El-Müsterşid-Billâh ve Dönemi (512/1118-529/1135). (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
- Yılmaz, H. (2016). Fâtımîler ve Fâtımî Halifeleri. Ankara: Elips Kitap.
- Yılmaz, M. (2016). Erken Dönem İslam Tarihinde Polis Teşkilatı. Ankara: Polis Akademisi Yayınları.
- Yılmaz, M. (2017). “Abbasiler Dönemi Merkez ve Taşra Polis Teşkilat Yapılanmaları”. Y. Yiğit (Ed.), Türk Polis Tarihinin Kökenleri Sempozyum Bildirileri, Ankara: Polis Akademisi Yayınları, ss.125-156.
- Yılmaz, S. (2007). 21. Yüzyılda Güvenlik ve İstihbarat. İstanbul: Milenyum Yayınları.
- Yiğit, İ. (2008). ”Ribât”. TDV İslâm Ansiklopedisi, (c.35, ss. 76-79).
- Yusuf Has Hâcib. (2017). Kutadgu Bilig. (A. Çakan, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- https://sozluk.gov.tr/istihbarat
- ISSN: 2147-2912
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2012
- Yayıncı: JANDARMA VE SAHİL GÜVENLİK AKADEMİSİ
Sayıdaki Diğer Makaleler
İSLAMİYET’İN KABULÜNDEN SONRA TÜRKLERDE İSTİHBARAT FELSEFESİ
İsmail Hakkı DEMİRCİOĞLU, Onur GÜVEN, Yağmur HINIZ
DİJİTAL LİDERLİĞİN KRİZ YÖNETİMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: BİLGİ PAYLAŞIMININ ARACI ROLÜ
Suudan Gökçe GÖK, Pınar AYDEMİR
İSTİHBARAT VE GÜVENLİK ÇALIŞMALARINDA SOSYAL BİLİMLERİN YERİ VE ÖNEMİ