Arif DELİ, Hükmü ORHAN, Sedat TEMUR, M.Muzaffer KARADAĞ

Seydişehir (Konya) boksitlerinin stratigrafik konumu

Bu çalışmada Seydişehir'in 20 km kadar güneyinde bulunan ve Türkiye'nin en yüksek rezervlerine sahip olan Mortaş, Doğankuzu ve Çatmakaya boksitlerinin stratigrafik konumu tartışılmış ve boksitlerin tavan kayacından daha geç oluşumlu olduğu ilk defa savunulmuştur. Yörede Geyikdağı Birliği'ne ait Üst Kretase yaşlı kireçtaşı ile temsil edilen Mortaş formasyonunun üzerine Dipsizgöl Ofiyoliti bindirmektedir. Bu birimleri açılı uyumsuzlukla örten Üst Paleosen — Alt Eosen yaşlı Yarpuz formasyonu kireçtaşı ile temsil edilmektedir. Bununla uyumlu olan Orta Eosen yaşlı Ağaçtepesi formasyonu ise türbiditik fasiyeste sedimanlardan meydana gelmektedir. Bütün bu birimlerin üzerine Bolkardağı Biriliği'ne ait Devoniyen yaşlı Hocalar formasyonunun karbonatlı kayaç ve şistleri bindirmiş durumdadır. Boksitler Mortaş formasyonuna ait kireçtaşının içindeki karstik boşluklarda gözlenmektedir. Kampaniyen yaşlı kireçtaşının çatlaklarını dolduran boksit oluşumları, boksitlerin içerisinde yaygın olarak bulunan çökme breşleri ve Senomaniyen'den Maastrihtiyen'e kadar bütün katların fosillerini içeren devamlı bir istifin bulunması bu boksitlerin Kretase'den daha sonraki bir evrede oluştuğunu göstermektedir. Buna göre boksitler Erken Paleosen dönemine ait aşınma yüzeyinde gelişmiş olup, Üst Kretase karbonatlı kayaçlarının karstik boşluklarını doldurmuş durumdadır.

Startigraphic setting of the Seydişehir bauxites,Konya, Central Turkey

In this study, the stratigyaphic setting of the Mortas, Dogankuzu and Catmakaya bauxites, which have the highest reserve in Turkey, and are located 20 km south of Seydişehir (Konya I Turkey), is discussed, and it is proposed first time that these bauxites are younger than the ceiling rocks. In the study area, the Dipsizgol ophiolites were trusted over the Upper Cretaceous Mortas formation of the Geyikdagi Unit. The Upper Paleocene - Lower Eocene Yarpuz formation comprising limestone rests on the older units with angular unconformity. The Middle Eocene Ağaçtepesi formation lies conformably over the Yarpuz formation and is represented by sedimentary rocks in turb'iditic fades. The carbonates and schist of the Hocalar formation of the Bolkardagi Unit were overthrusted on the above mentioned units. The Bauxites in the study area occur in the karstic caves, dolines and holes developed in the carbonate rocks of the. Mortas formation. Having bauxite filled cracks in the Companion limestone, widespread collapse breccia including pieces from ceiling rocksand an uninterrupted sequence comprising fossils of all stages from Senomanian to Maastrichtian all point that bauxite were formed later than Cretaceous. Therefore the bauxites in the study area were formed as a result of carriying the weathered products into the karstic cavities during Early Paleocene.

___

Akay, E. ve Uysal, Ş., 1988, Orta Toroslar' da post-Eosen tektoniği; Maden Tetkik ve Arama Derg., 108,57-68.
Arni, P., 1941, Türkiye'de halen malum boksit yatakları; Maden Tetkik ve Arama Enst. Mecmuası, 14,115-129.
Atabey, E., 1976, Mortaş boksit yatağının mineralojisi, kimyası ve kökeni; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 19, 9-14.
Ayhan, A., 1983, Aladağ (Yahyalı -Çamardı) yöresi karbonatlı çinko-kurşun yatakları; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 26, 2, 107-116
Ayhan, A., Güzel, A., Küçüködük, M., Durak, Y., Obalı, O. ve Tutucu, T., 1996, Beyşehir Gölü'nün su kaynaklarının korunması, kimyasal ve bakteriyolojik kirliliğinin araştırılması; TÜBİTAK Projesi, Proje No, CEV-YTTH, 02734, 93 s
Baysal, O. ve Engin, A. N., 1976, Değirmenlik - Kızıltaş boksit yatağı; Yerbilimleri Derg., Hacettepe Üniv. Yay. Org., 2, 2,140-160.
Blumenthal, M. M., 1947, Seydişehir -Beyşehir hinterlandında Toros dağları'nın jeolojisi; Maden Tetkik ve Arama Enst. Yayl., Seri D, No 2, 242 s.
Blumenthal, M. M., 1949, Batı Toroslar' da örtü lombaları; Türkiye Jeol. Kur. Bült.,2,1,30-40
Blumenthal, M. M. ve Göksu, E., 1949, Akseki civarındaki dağlarda boksit zuhuratı, bunların jeolojik durumu ve jenezleri hakkında izahat; Maden Tetkik ve Arama Enst. Yayl, Seri B, No 14,59 s.
Demirkol, C., 1977, Yalvaç - Akşehir dolayının jeolojisi; Selçuk Üniv. Fen Fak. Doçentlik Tezi, 127 s
Demirtaşlı, E., Bilgin, A. Z., Erenler, F., Işıklar, S., Sanlı, D. Y., Selim, M. ve Turhan, N., 1973, Bolkardağları'nın jeolojisi; Maden Tetkik ve Arama Enst. Derg., 12,42-67
Erdoğan, S. ve Ekmekçi, M., 1997, Seydişehir yöresinde billenkaren oluşumlarına etki eden faktörler; Selçuk Üniv., Müh. - Mim. Fak., 20 Yıl Jeol. Semp., Bildiriler (Ed. S. Temur), 525-536
Erkan, A. N., 1995, Seydişehir - Akseki yöresi boksitlerinin mineralojik - kimyasal özelliklerinin incelenmesi; Selçuk Üniv. Fen. Bil. Enst. Yüksek Lisans Tezi, 88 s
Fakioğlu, Ö., 1999, Doğankuzu -Mortaş (Seydişehir) boksit yatakları yankayaçlarının fasiyes incelemesi; Selçuk Üniv. Fen bil. Enst. Yüksek Lisans Tezi, 61 s
Göksu, E., 1953, Akseki (Antalya) boksit yataklarının jeolojisi, jenez ve maden bakımından etüdü ve diğer Türkiye ve Avrupa boksitleriyle mukayesesi; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 4, 79-139
Güldalı, N., 1976, Akseki polyesi, Toroslar' ın karstik bölgelerindeki dağarası ovaların oluşu ve gelişimi; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 19,143-148
Güldalı, N., 1978, Toros paleokarstı ve Seydişehir - Akseki boksit yatakları; Jeomorfoloji Derg., 8, 7,1-23
Güldalı, N., 1981, Suğla Ovası'nın karst hidrojeolojisi ve Suğla Gölü sorunu; Jeomorfoloji derg., 10, 4, 33-59.
Güldalı, N., 1982, Tınaztepe mağara sisteminin (Seydişehir) ve yakın çevresinin karstik gelişimi; Türkiye Jeol. Kurultayı, Türkiye Jeol. Kur., Bildiri Özleri, 116.
Güldalı, N., 1984, Seydişehir ve Akseki havalisindeki boksit yataklarının Toroslar' in paleokarstlaşmaları ile ilişkileri; Maden Tetkik ve Arama Derg., 102, 1-18
Karadağ, M. M., 1987, Seydişehir bölgesi boksitlerinin jeolojik, petrografik ve jenetik incelemesi; Selçuk Üniv. Fen Bil. Enst. Doktora Tezi, 265 s.
Karadağ, M. M., Temur, S., Arık, F. ve Öztürk, A., 2002, Çatmakaya (Seydişehir Konya) boksit yatağının jeolojik ve jeokimyasal incelemesi; Selçuk Üniv. Bil. Araş. Proj. Koord., Proje No 2000/076, 139 s.
Karadağ, M. M., Temur, S., Arık, F. ve Öztürk, A., 2003, Çatmakaya (Seydişehir Konya) boksit yatağının jeolojik ve petrografik özellikleri; Yerbilimleri, Hacettepe Üniv. Yay. Org., 28,109-122
Koçyiğit, A., 1980, Hoyran Gölü yöresinin (Afyon - Isparta) stratigrafik ve tektonik özellikleri; Ankara Üniv. Fen Fak. Doçentlik Tezi, 194 s.
Kovenko, V., 1946, Akseki havalisi boksit yatakları hakkında rapor; Maden Tetkik ve Arama Enst. Rap., No 1693, 9 s.
Martin, C., 1969, Akseki kuzeyindeki bir kısım Toroslar'ın stratigrafik ve tektonik incelemesi; Maden Tetkik ve Arama Enst. Derg., 72,158-176
Monod, O., 1967, Batı Toros kalkerlerinin temelindeki Seydişehir şistlerinde bulunan Ordovisiyen bir fauna; Maden Tetkik ve Arama Enst. Derg., 69, 76-87
Orhon, S., Altan, N. ve Vuran, A., 1977, Çatmakaya boksit yatağı arama raporu; Etibank, Rap. No ARE-048, 25 s
Özçelik, O., 1984, Toroslar'da Bozkır yöresinin jeolojisi, tektonik evrimi ve petrol olanakları; Selçuk Üniv. Fen Bil. Enst. Doktora Tezi, 221 s.
Özgül, N., 1971, Orta Toroslar'in kuzey kesiminin yapısal gelişiminde blok hareketlerinin önemi; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 14,1, 85-101.
Özgül, N., 1976, Toroslar'ın bazı temel jeoloji özellikleri; Türkiye Jeol Kur. Bült., 19, 65-78.
Özgül, N., 1997, Bozkır - Hadım -Taşkent (Orta Toroslar'ın kuzey kesimi) dolayında yer alan tektono-stratigrafik birliklerin stratigrafisi; Maden Tetkik Arama Derg., 119,113 -174.
Özlü, N., 1978, Etude geologique, mineralogique et geochimique des bauxites de la region d'Akseki -Seydişehir (Taurus occidental - Turquie; Ph. D. Thesis, Pierre et Marie Curie Univ.,455 p.
Özlü, N., 1979, Akseki - Seydişehir boksitlerinin yaşı üzerine; Etibank, 1. Bilimsel ve Teknik Kongre, 9-24.
Pampal, S., 1987, Ayrancı havzasında metmorfik Bolkar grubu ve Tersiyer oluşukları; Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Derg. 2, 2, 99-115
Pelen, A., 1977, Doğankuzu boksit yatağı arama raporu:Etibank, Rap.No ARE-049,21 s.
Pelen, A. ve Vuran,A., 1978, Mortaş boksit yatağı arama raporu:Etibank Rap.No ARE-047,18s
Pelen, A., Altan, N. ve Vuran, A., 1976, Kızıltaş boksit yatağı arama raporu; Etibank, Rap. No ARE-046, 24 s
Tan, S., 2004, Beyşehir Gölü ve havzasının doğusu ve güneyinin hidrojeoloji incelemesi; Selçuk Üniv. Fen Bil. Enst., Yüksel Lisans Tezi, 83 s.
Temur, S., 199:1, Bolkardağı (Ulukışla -Niğde) yöresi çinko - kurşun yataklarının jenetik özellikleri; Çukurova Üniv. Müh.-Mim. Fak. Jeol. Müh. Böl. Ahmet Acar Jeoloji Semp., Bildiriler, 191 - 198.
Wippern, J., 1962, Toros boksitleri ve bunların tektonik durumu; Maden Tetkik ve Arama Enst. Derg., 58, 47-70
Wippern, J., 1965, Boksit teşekkülünün başlangıç kayaçları; Maden Tetkik ve Arama Derg., 64,37-41.