SAFEVİLER DÖNEMİNDE TEBERRAİLER

Müslümanlar arasında Hz. Muhammed’in vefatı ardından hilafet ve imamet olgusu üzere fikir ayrılığı yaşanmış ve bu fikir ayrılığı iki önemli mezhep olan Sünnilik ve Şiiliğin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. İslam tarihi boyunca her iki mezhepte farklı devletler tarafından resmi mezhep olarak ilan edilmiş ve tebliğ edilmiştir. Devletler tarafından diğer mezhebe mensup halk veya devletlere karşın çeşitli sahalarda politikalar geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Bu uygulamalardan birisi de tarih boyunca her iki mezhepte de görülen karşıt mezhebe yürütülen lanet ve aşağılama faaliyetidir. Safevi Devleti dönemindeyse Şah I. İsmail ile birlikte devlet teşkilatlandıktan sonra bu gelenek yerine getirmiştir. Sünni bir aileye mensup olan Şah I. İsmail devletini kurduktan sonra Şia mezhebini resmileştirerek mezhebin yayma politikasına başlamış ve bu doğrultuda Teberrai Teşkilatını kurmuştur. Şah I. İsmail Teberraileri hem Şiiliği yayma aracı hem de o dönemde komşuları ve çekişme halinde olduğu Sünni mezhep Özbek ve Osmanlı Devletine karşın siyasi bir araç olarak kullanmıştır. Şah I. İsmail’in temellerini attığı bu teşkilat Safevi Devletinin ikinci hükümdarı Şah Tahmasb döneminde daha sistematik bir hale bürünerek devletin bir parçası haline gelmiştir. En parlak dönemini Şah Tahmasb saltanatında yaşayan Teberrailer’in faaliyetleri Şah II. İsmail’in tahta geçmesiyle birlikte kısıtlanmış ve neredeyse bitme noktasına ulaşmıştır. Burada hem hükümdarın kendi düşüncesi hem de Sünni ve Teberra karşıtı bazı Şii kitlelerin şiddetli muhalefetleri etkili olmuştur. Şah Abbas ve diğer Safevi hükümdarları dönemindeyse aynı şekilde Teberra faaliyetleri kısıtlanmıştır. Lakin her ne kadar kısıtlanmalar getirilse de Teberra faaliyetleri irili ufaklı zümreler tarafından yürütülmüştür. Safevi Devletinin ardından Afşar, Zend ve Kaçar Devletleri döneminde Şii halkın kültürüne yerleşmiş olan bu gelenek yasaklamalara rağmen bazı zümreler tarafından devam ettirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Teberrailer, Safevi Devleti, Sünnilik, Şiilik

TABARRAIYAN IN THE SAFAVID’S ERA

After the death of Muhammad, there was a difference of opinion on the phenomenon of caliphate took place between Muslims and this difference of opinion caused the emergence of two major sects Sunni and Shia. Throughout the history of Islam, both of the sects has been declared as an official sect by different states and communicated by them. Policies have been developed and implemented in various fields by states against people or states belonging to other sects. One of these practices is the cursing of the opposite sects that seen in both sects throughout history. During the Safavid State, Shah Ismail I. followed this tradition after the state organization. Sunni family member, Shah Ismail I. after establishing the state choose the Shia as an official sect and started the policy of spreading the sect and established the Teberrai Organization in this direction. Shah Ismail I. used Tabarraiyan both as a means of spreading Shiism and as a political tool against Sunni sect Uzbek and Ottoman Empires which he was in conflict at that time. After the throne of Shah Ismail II. the activities of the Tabarrais, who lived their most brilliant period during the reign of Shah Tahmasp, was restricted. Two factors was effective on this decision, the first Shah Ismail's own thought and the second one was fierce opposition of Sunni and some Shiite masses against Teberra activities. In the period of Shah Abbas and other Safavid rulers, Tabarra activities were also restricted. Although restrictions were imposed, Tabarra activities were carried out by small groups in society. After the Safavid Era, during the Afsharid, Zand and Qajar Dynasties, the tradition of cursing, which was settled in the culture of the Shia people was continued by some groups despite the prohibitions.

Keywords:

Tabarraiyan, Safavid Dynasty, Sunnism, Shiism,

PDF

___

AŞTİYANİ, Abbas Egbal, Tarihe İran (Bad az Eslam), Enteşarat-i Negah, Tahran 1385.
AŞTİYANİ-MERZBAN, Abbas Egbal-İrandokht, Penj Hukumat (Az Safaviyye ta Payan-i Pahlavi), Enteşarat-i Mehvar, Tahran 1390.
AYDAR, Hidayet, “Tarih Boyunca Ezana Yapılan İlaveler”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. VIII, S. 18, Şırnak 2017/3, ss. 187-207.
AYDOĞMUŞOĞLU, Cihat, “Şah II. İsmail (1576-1577) Devri Siyasi ve Dini Hadiseleri”, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi (İnternational Journal of Social Science), S. 48, (Yaz II 2016), ss. 59-67.
BAHAR, Mohammad Tagi (Melikü’l-Şüara), Sebkşenasi, C. 3, İntişarat-i Amir Kebir (Ketabha-yi Parastoo), Tahran 1349.
CAFARİYAN, Resul, Safaviyye der Arse-yi Din, Ferheng ve Siyaset, C.1, Pejuheşkede Huze ve Daneşgah, Kum 1379.
CALMARD, Jean, Safavid Persia The History and Politics of an Islamic Society, ed.Charles Melville, London 1996.
ÇETİN, Abdurrahman, "EZAN", https://islamansiklopedisi.org.tr/ezan#1 14. 08. 2020 sa. 15:32.
DAĞLAR, Mehmet, Şah Tahmasb’ın Dini Siyaseti (1524-1576) İran’da Kızılbaşlıktan Şiiliğe Geçiş, Önsöz Yayıncılık, İstanbul 2019.
DAĞLAR, Mehmet, “Safevi Devleti’nde Şah II. İsmail ve Muhammed Hudabende Dönemlerinde Kızılbaş Hâkimiyeti”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl. 3, S. 1, Bahar (2018), ss. 50-65.
DEHKODA, Aliakbar, “Teberraiyan”, Logatname, Mohammad Moin-Jafar Şahidi, C. 4, Tahran üniversitesi Yayınları, Tahran 1998, s. 6362.
ESHRAGHİ, E., “Persia During The Period Of The Safavids, The Afshars And The Early Qajars” History of Civilizations of Central Asia, ed. Chahryar Adle and Irfan Habib co-ed. Karl M. Baipakov, Vol. V (Development in contrast: from the sixteenth to the mid-nineteenth century), UNESCO Publishing, 2003, pp. 251-274.
GOLDZİHER, “Ehlülbeyt”, İslam Ansiklopedisi, C. IV, s. 207.
GHEREGHLOU, Kioumars, “Esma’il II”, http://www.iranicaonline.org/articles/esmail-02. 02. 09. 2020 sa. 11:03
GHEREGHLOU, Kioumars, “Makdum Sharifi Shirazi,” http://www.iranicaonline.org/articles/makhdum-shirazi. 02.09.2020 sa. 14:11
HANCİ, Amir Hüseyin, Tarih-i Şah İsmail-i Safevi (Armagan Averan-i Taşayyu’), Aqeedeh Kütüphanesi online veritabanı, 1394.
HANDMİR, Tarih-i Habibü’s-Siyer fi Ahbar Al-Beşer, haz M. Debir Siyaki, Celaleddin Humayi, C. 4, İntişarat-i Hayam, Tahran 1380.
HURŞAH B. KUBAT, Tarih-i Elçi Nizamşah, tas. M. Nasiri, Encümen-i Asar ve Mafahir-i Ferhengi, Tahran 1379.
İSKENDER BEY TURKMAN, Tarih-i Âlem Ara-yi Abbasi, haz. İrec Afşar, C. 1, İntişarat-i Amir Kebir, Tahran 1387.
KADI AHMET KUMI, Hulasat't-Tevarih, haz. İhsan İşraki, İntişarat-i Daneşgah-i Tahran, Tahran 1359.
KAZVİNİ, Abdulhasan, Favayid Al-Safaviyy, haz. Meryem Mir Ahmadi, Müessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi, Tahran 1367.
KÜPELİ, Özer, Osmanlı- Safevi Münasebetleri (1612-1639), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir 2009.
MATTHEE, Rudi, “Safavid Dynasty”, https://iranicaonline.org/articles/safavids 23. 07. 2020 sa. 20:46.
NEJAD AKBARİ MEHRBAN, Meryem, Şah Abbas-i Kabir, Ketab-i Parse, Tahran 1387.
ROEMER, H.R., “The Safavid Period”, The Cambridge (History of Iran), ed. P. Jackson, Vol. 6, Cambridge University Press, UK 1986, pp. 189- 350.
STANFIELD-JOHNSON, Rosemary, “The Tabarra’iyan and the Early Safavids”, İranian Studies, Vol. 37, No. 1, Published by: Taylor & Francis Ltd., (Mar., 2004), pp. 47-71.
STANFIELD JOHNSON, Rosemary, “Sunni Survival in Safavid Iran: Anti-Sunni Activities during the Reign of Tahmasp I”, Iranian Studies, Vol. 27, No. 1/4, Published by: Taylor & Francis Ltd., Religion and Society in İslamic İran during the Pre-Modern Era (1994), pp. 123-133.
SÜMER, Faruk, Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişiminde Anadolu Türklerinin Rolü (Şah İsmail ile Halifeleri ve Anadolu Türkleri), Güven Matbaası, Ankara 1974.
ŞAHİN, Hanifi, “Şia Düşüncesinde Ezanın Yapısı ve Geçirdiği Değişimlerin Dini Temelleri”, e-makalat Mezhep Araştırmaları, V/1, (Bahar 2012), ss. 35-65.
YAZICI, Tahsin, “Safeviler”, İslam Ansiklopedisi, C. 10, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1966, ss. 53-59.
YÜCEL, M. Uydu, “Ubeydullah Han”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul 2012, ss. 22-23.