AZERBAYCAN’IN GÖZBEBEĞİ BAKÜ ŞEHRİNE GENEL BİR BAKIŞ (ESKİ ÇAĞLARDAN ORTA ÇAĞ’IN SONUNA KADAR)

İlk Çağlardan beri yerleşim yeri olan Apşeron Yarımadası günümüze kadar önemini koruyarak çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yaptığı görülür. Bakü asırlar boyu birçok medeniyetin buluştuğu bir mekân olup Massagetler, Kaslar, Turukkiler, Emeviler, Abbasiler, Selçuklular, Moğollar ve yerel hanedanlar arasında Saciler, Revvadiler, Şirvanşahlar gibi devletlerin egemenliği altında siyasi varlığını devam ettirmiştir. Bölgede egemen olan uygarlıklar sosyal, kültürel, ilmi faaliyetlerde bulunmuşlardır. Bu topluluklar eliyle Ateşperestlik, Hıristiyanlık ve İslamiyet gibi dinler burada yayılma imkânına sahip olmuştur. Bakü şehri, özellikle Derbendi hanedanının iktidarda olduğu Şirvanşahlar Devleti döneminde büyük gelişme yaşadı. Sanatçılar için özgür ortamın olması neticesinde değerli eserler meydana getirildi. Yine bu dönemde Apşeron yarımadasının stratejik açıdan ehemmiyetini koruma altına almak amacıyla kaleler inşa edildi. Aynı zamanda ticaretin gelişmesi ve tüccarların konaklama ihtiyacını gidermek amacıyla kervansaraylar ve hanlar inşa edildi. Doğu’dan gelen Moğol baskınları sonucunda Bakü ve çevresi büyük zarara uğradı. Şehrin yağmalanması neticesinde birçok kültürel miras ortadan kaldırıldı. Moğol idarecilerinin uyguladıkları politikalar sonucunda ekonomi ve tarımın gerilemesine neden oldu.

A GENERAL OVERVIEW OF AZERBAIJAN’S EYELASH BAKU (FROM ANTIQUITY TO THE END OF THE MIDDLE AGES)

It is seen that the Apsheron peninsula, which has been inhabited since the early ages, has hosted various civilizations until today. Baku is a place where many civilizations have been gathered for centuries and it has continued its political existence under the sovereignty of states such as Massagets, Muscles, Turuks, Umayyads, Abbasids, Seljuks, Mongols and local dynasties such as Saji, Ravvadi and Shirvanshahs. The dominant civilizations in the region have engaged in social, cultural and scientific activities. Religions such as Islam, Christianity and Ignicolist were able to spread here by there communities. The city of Baku experienced a great development, especially during the Shirvanshahs State, where the Derbendi dynasty was in power. As a result of the free environment for artists, valuable works were created. In this period, fortresses were built in order to protect the strategic importance of the Apsheron Peninsula. At the same time, caravanserais and inns were built in order to develop trade and to meet the needs of merchants.As a result of the Mongol raids from the East, Baku and its surroundings suffered great damage. As a result of the plunder of the city, many cultural heritages were eliminated. As a result of the policies implemented by Mongolian administrators, it caused a decline in economy and agriculture.

PDF

___

Kitaplar
Abu’l-Farac, Gregory, Abû’l Farac Tarihi, Süryaniceden İngilizceye çev. Ernest A. Wallis Budge, Türkçeye çev. Ömer Rıza Doğrul, cilt 1-2, Türk Tarik Kurumu, Ankara 1999.
AĞAYEV, Ramil, Arap Hilafeti Devrinde Azerbaycanın Ahalisi, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi A. A. Bakıhanov Adına Tarih Enstitüsü, Bakü 201. Ahmed b. Mahmud, Selçuknâme, Haz. Erdoğan Merçil, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2011.
AHUNDOV, Ehliman, Azerbaycan Halk Yazını Örnekleri, (Aktaran Semih Tezcan), Ankara Üniversitesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1978.
Aknerli Grigor, Okçu Milletin Tarihi, çev. Hrand D. Andreasyan, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2007.
ALİCAN, Mustafa, Tarihin Kara Yazısı Moğollar, Timaş Yayınları, İstanbul 2016.
APAK, Âdem, Ana Hatlarıyla İslam Tarihi, Cilt 2, Ensar Yayınları, İstanbul 2013.
AŞURBEYLİ, Sara, Şirvanşahlar Devleti VI-XVI. Asırlar, Avrasya Press, Bakü 2006.
AŞURBEYLİ, Sara, Bakü Şehrinin Tarihi, çev. Sevinç Üçgül, Teas Press, İstanbul 2017.
Azîmî, Azîmî Tarihi, Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler (H. 430-538-1038/39-1143/44), çev. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2006.
BAKIHANOV, Abbaskulu Aga, Gülistan-i İrem, Tercüme M. Askerli, Bakü 2000.
BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara 2000.
BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Taş ve Toprak Mamulleri Sanayi, Ankara 2001.
BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Madencilik ve Maden Sanayi, Ankara 2002.
BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Tekstil Sanayi, Giyim-Kuşam ve Moda, Ankara .
BAYKARA, Tuncer, Kız Kulesi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2004.
BEDİRHAN, Yaşar, Selçuklular ve Kafkasya, Nobel Kitap, Ankara 2014.
Bİ, Mahmut, Kafkas Tarihi, Cilt 2, Berikan Yayınevi, Ankara1991 .
ÇANDARLIOĞLU, Gülçin, İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü, Türk Dünyası Araştırma Vakfı, İstanbul 2017.
Çelebi, Evliya, Seyahatname, Cilt 1-2, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1966.
Çelebi, Âsafî Dal Mehmed, Şecâ’atnâme, Haz. Mustafa Eravcı, Mvt Yayıncılık, İstanbul 2009.
Ebû Cafer Muhammed Bin Cerir’üt-Taberî, Tarih-i Taberî, C. 3-4, Tercüme M. Faruk Güntunca, Sağlam Yayınevi, İstanbul.
Ebu Dülef, İran Seyahatnamesi (953-955), 10. Yüzyılda Kafkasya'dan Fars Ülkesine Yolculuk, Tercüme ve Notlar, Serdar Gündoğdu, Kronik Kitap, İstanbul 2017.
Ebü’l Fidâ, Takvimü’l-Büldan, Tercüme ve Yayına Hazırlayan, Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2017.
el-Bakuvi, Abdürreşid, Telhis el-Asar ve Ecaib el-Melik el-Gehbar (Anıtlar’ın Hülesası ve Kudretli Hükümdarın Mucizeleri), Sur Neşriyyat, Bakü 1992.
el-Belâzurî, Fütûhu’l Büldân, çev. Mustafa Fayda, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
el-Gırnâtî, Ebû Hamid Muhammed, Gırnâtî Seyahatnamesi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011.
Fetullayev, Şamil-Fiqarov, Abşeron Mimarlığı, “Şark-Garp” Neşriyat Evi, Bakü 2013.
Genceli Kiragos, Moğol İstilası 1220-1265, Tercüme Mahmut Kemal Bey, Günümüz Türkçesine Aktaran ve Notlandıranlar, Fuat Hacısalihoğlu-İlhan Aslan, Post Yayınları, İstanbul 2018.
Halife b. Hayyât, Tarihu Halife b. Hayyât, çev. Abdulhalik Bakır, Ankara 2008.
Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib, çev. V. Minorsky, Türkçeye çev. Abdullah Duman-Murat Ağarı, Kitabevi, İstanbul 2008.
İbn Battûta Tancî, Ebû Abdullah Muhammed, İbn Battûta Seyahatnâmesi, Çeviri ve Kısa Notlar, A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2014.
İbn Havkal, Sûrat el-Arz (10. Asırda İslâm Coğrafyası), Çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2014.
İbn Hurdazbih, el-Mesâlik ve’l-Memâlik (Yollar ve Ülkeler Kitabı), çev. Murat Ağarı, Kitabevi, İstanbul 2008.
İbnü’l-Esir, el-Kâmil fit-tarih, çev. Ahmet Ağırakça, Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
İLKİN, Qılman, Bakü ve Bakülüler, Nurlar Neşriyat, Bakü 2006.
İPEK, Ali, Azerbaycan Tarihi’ne Giriş, Lalezar Kitabevi, Ankara 2007.
İsmailov, Mahmud, Azerbaycan Tarihi (İlk Çağlardan XX. Yüzyıl Başlarına Kadar), Aktaran Vefa Kurban, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2014.
İstahri, Mesâlikü’l-Memâlik (Ülkelerin Yolları), çev. Murat Ağarı, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2015.
KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2005.
Kalankatlı Moses, Alban Tarihi, Son Hunlar/Hazarlar/Ermeniler/Terekemeler, Selenge Yayınları, İstanbul 2006.
KEYBULLAYEV, Gıyaseddin, Kadim Türkler ve Ermenistan, Azerbaycan Devlet Neşriyatı, Bakü 1992.
Kiragos, Genceli, Moğol İstilası 1220-1265, Ter. Mahmut Kemal Bey, Türkçeye Aktaran, Fuat Hacısalihoğluİlhan Aslan, Post Kitap, İstanbul 2018.
KOÇMAN, Asaf, Azerbaycan Coğrafyası, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir 1994.
KÜRKÇÜOĞLU, Erol, Nahçıvan Tarihi (V-XV. Yüzyıllar), Güneş Vakfı Yayınları, Erzurum 2007.
LAMB, Harold, Moğollar’ın Efendisi Cengiz Han, çev. A. Göke Bozkurt, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2006.
MEHMETOV, İsmail, Türk Kafkasında Siyasi ve Etnik Yapı Tarihi, Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi, Haz. Ekber N. Necef-Şamil Necefov, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2009.
MEMMEDOVA, Şarqiyye, Azerbaycan'ın Tarihi-Mimarlık Abideleri, Malumat Kitapçısı, Bakü 2008.
Mesudî, Murûc ez-Zeheb (Altın Bozkırlar), çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
Mesudî, Kitâbü’t-Tenbih ve’l-İşraf, çev. Ramazan Şeşen, Bilge Kültür Sanat, Azra Matbaacılık, İstanbul 2018.
Mukaddesî, Ahsenü’t-Takâsîm, çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2015.
NEBATİ, Zakir, Bakü Şirvanşahlar Sarayı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.
NİKİTİN, Afanisiy, Üç Deniz Ülkesine Seyahat, çev. Serkan Acar, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
NURİYEVA, İrade, Azerbaycan Tarihi (En Kadim Zamanlardan-XX. Yüzyıl Başlarına Kadar), Bakü 2015.
PİATİGORSKY, Jacques-Sapir, Jacques, Hazar İmparatorluğu VII.-XI. Yüzyıllar, Atlı Bir Kavmin Gizemi, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2007.
PİRİYEV, Vaqif, Azerbaycanın Tarihi-Siyasi Coğrafyası, Müellim Neşriyyatı, Bakü 2006.
POLO, Marco, Marko Polo Seyahatnamesi, Haz. Filiz Dokuman, Tercüman 1001 Temel Eser, Tarihsiz.
Şerifli, X. M., IX. Asrın İkinci Yarısı-XI. Asırlarda Azerbaycan Feodal Devletleri, Bakü 2013.
ŞEVKET, Doktor Fahrettin, Îrân, Haz. Derya Örs, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2017.
TAŞAĞIL, Ahmet, Kök Tengri’nin Çocukları (Avrasya Bozkırlarında İslam Öncesi Türk Tarihi), Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2018.
TOGAN, Ahmed Zeki Velidi, Azerbaycanın Tarihi Coğrafyası, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi A. A. Bakıhanov Adına Tarih Enstitüsü, Bakü 2009.
ÜSTÜNYER, İlyas, Kaf Dağı’nın Güney Yüzü Gürcistan, Kültür-Gelenek-Mekân-Kimlik, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2010.
VELİHANLI, Naile, Arap Hilafeti ve Azerbaycan, Azerbaycan Devlet Neşriyatı, Bakü 1993.
VERDÎ, İbnü’l, Selçuklular, Tercüme, Mustafa Alican, Kronik Kitap, İstanbul 2017.
ZEHTABİ (Kirişçi), Muhammed Taki, İran Türklerinin Eski Tarihi, çev. Ferhad Rahimi), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2010.
Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri
ÇAĞLITÜTÜNCÜGİL, Ersel, Azerbaycan’daki İslâmî Dönem Yapılarında Süsleme, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 2007.
EĞİLMEZ, Savaş, Selçuklu-Gürcü İlişkileri (1060-1157), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2001.
İbrahim b. Muhammed, Âdâbu’l-Hilâfe ve Esbâbu’l-Hisâfe, Haz. Hayrullah Acar, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2008.
MÜRSELOV, Cengiz, İslâmî Dönemde Şirvan Tarihi (Hicri İlk Üç Asır), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
URUÇ, Mizgin, Şirvanşahlar (VI. Yüzyıldan XI. Yüzyıla Kadar), Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kars 2015.
VALİŞOV, Ziya, Bir İslam Şehri Bakü (Kuruluşundan XVI. Yy. Başına Kadar), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2008.
YILMAZ, Ahmet, Ortaçağ Boyunca Güney Azerbaycanın Tarihi Coğrafyası, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kars 2013.
YILMAZ, Bülent, Celayirliler, Kabile-Devlet, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 2002.
Ansiklopedi Maddeleri
AKSU, Hüsamettin, “Hurûfîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 18, İstanbul 1998, s. 409-412.
APAYDIN, H. Yunus, “Zâhiriyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul 2013, s. 93-100.
ATEŞ, Ahmed, “Deylem”, İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul 1945, s. 567-573.
AYDIN, Mustafa, “Karabağ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul 2001, s. 367-368.
AYDIN, Mustafa, “Şeki”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C. 38, İstanbul 2010, s. 489-491.
AYDIN, Mustafa, “Şirvan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 39, İstanbul 2010, s. 204-206.
AYDIN, Mustafa, “Tiflis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41, İstanbul 2012, s. 150-153.
AYDINLI, Osman, “Semerkant”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul 2009, s. 481-484.
BAKIR, Abdulhalik-Altungök, Ahmet, “Erken Ortaçağlarda Tebriz”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX/1, 2015, s. 63-99.
“Bakü Halısı”, Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul 2004.
BALA, Mirza, “Karabağ”, İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul 1955, s. 212-217.
BALA, Mirza, “Bakü”, İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul 1961, s. 259-261.
BALA, Mirza, “Hemedan”, İslam Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul 1964, s. 420-425.
BARTHOLD, W., “Derbend”, İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul 1945, s. 532-539.
BEN CHENEB, Moh., “Kefe”, İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul 1955, s. 535-537.
BİLGİLİ, Ali Sinan, “Tebriz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 40, İstanbul 2011, s. 219-222.
ÇEÇEN, Kâzım, “Bent”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: V, İstanbul 1992, s. 460-465.
DURSUN, Davut, “Bakü”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul 1991, s. 550-551.
EFENDİZÂDE, Oktay, “Gence”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul 1996, s. 17-20.
HUART, CL., “Şiraz”, İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul 1970, s. 562-563.
KARAMANLI, Hüsamettin M., “Nahcıvan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul 2006, s. 294-297.
MUHAMMEDOĞLU, Aliyev Salih, “Derbend”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul 1994, s. 164-166.
MUHAMMEDOĞLU, Aliyev Salih, “Erdebil”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul 1995, s. 276-277.
ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Arran”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul 1991, s. 394-395.
ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Zencan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul 2013, s. 251-253.
ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Merâga”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, İstanbul 2004, s. 162-163.
ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Nîşâbur”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, İstanbul 2007, s. 149- 151.
ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Şiraz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 39, İstanbul 2010, s. 182- 184.
ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Urmiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C 42, İstanbul 2012, s. 179-180.
ÖZTÜRK, Yücel, “Kefe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 25, İstanbul 2002, s. 182-184.
USLU, Recep, “Hûzistan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul 1998, s. 436-439.
YAZICI, Tahsin, “Deylem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul 1994, s. 263-265.
YAZICI, Tahsin, “Gîlân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul 1996, s. 68-69.
YAZICI, Tahsin, “Hemedan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 17, İstanbul 1998, s. 183-185.
Makaleler
ALİYEV, İkrar-Nerimanov, İ. H., “Orta Tunç Devri”, Azerbaycan Tarihi, Cilt 1, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi A. Bakıhanov Adına Enstitüsü, Bakü 2007, s. 97-117.
BALLI, Hasan Hüseyin, “Hurûfîlik Nedir?”, Mezhep Araştırmaları, IV/2 (Güz), 2011, www.emakalat.com., s. 31-48.
DOSTİYEV, Tarik, “Kafkaslardaki Eski Türk Şehri Şabran”, Karadeniz Araştırmaları-1, Editör, Osman Karatay, Bahar, Sayı 1, Çorum 2004, s. 10-20.
DURMUŞ, İlhami, “Massagetler”, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Bilig-3/Güz’96, Ankara, s. 86-91.
ELEKBEROV, Alekber, “Lulubi Etnoniminin Kökeni”, çev. Muhammet Kemaloğlu, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, Sayı 9, Ocak 2014, Gümüşhane, s. 236-246.
GURBANOV, Abbas, “Abbasîler Dönemine Kadar Azerbaycan’ın Siyasi Tarihine Genel Bir Bakış (10- 132/632-750), İSTEM, Yıl:5, Sayı:9, 2007, s. 121-134, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/260716
ÖZGÜL, Oktay-Ceylan, Nezahat, “Eskiçağda Kafkasya Geçitleri (Daryal ve Derbent), Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt IV, Sayı XIII, 2017, Aralık, s. 24-62.
PAŞAYEVA, Valide, “Azerbaycan Halı Sanatı Tarihine Bir Bakış”, https://dergipark.org.tr/ataunigsed/issue/2573/33136#article_cite s. 77-94.
Sayan, Yüksel, “Bakü Kız Kalesi”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı XV/I, Nisan/April, 2006, s. 113-124.
TUNÇ, Zekiye, “En Eski Çağlardan Hazar Devleti Akınlarına Kadar Azerbaycan’da Türk İzleri”, https: //www.academia.edu/15068878/EN_ESK%C4%B0_%C3%87A%C4%9ELARDAN_HAZAR_DEVLET%C4%B0_ AKINLARINA_KADAR_AZERBAYCAN_DA_T%C3%9CRK_%C4%B0ZLER%C4%B0, 2015, s. 202-212.
Bildiriler
BAKIR, Abdulhalik, (2018), "Ortaçağ Irak'ında Türk Varlığı ve Kültürünün Yaygınlaştırılmasını Kolaylaştıran Faktörler", Uluslararası Tarihte ve Günümüzde Ortadoğuda Türkmenler (Irak, İran, Suriye) Sempozyumu (08 Mayıs 2014), (ed. Prof. Dr. Abdulhalik BAKIR, Ahmet ALTUNGÖK), İstanbul, s. 19-40.