RUS VE OSMANLI KAYNAKLARINA GÖRE OSMANLI DEVLETİ’NİN 1569 ASTARHAN SEFERİ

Astarhan 1566 yılında Ruslar tarafından işgal edilmiştir. Bu işgalden sonra hem Astarhan’daki ahaliden hem de Türkistan’daki ahaliden Osmanlı Devleti’ne çeşitli şikayetler gelmeye başlamıştır. Astarhan Türkleri Rus zulmünden şikayet ediyor ve Osmanlı sultanın kendilerini bu zulümden kurtarmasını bekliyordu. Ayrıca Astarhan’ın işgali ile Türkistan’daki Müslümanlara hac yolu da kapanmış oldu. Osmanlı-İran savaşlarından dolayı Türkistanlı hacılar hac yolu olarak İran yolunu da kullanamıyordu. Ancak Osmanlı Devleti açısından 1569 Astarhan seferinin asıl amacı Rusların Astarhan’ı işgal ettikten sonra giderek güçlenmesi ve Osmanlı Devleti’nin bunu engellemeye çalışması olduğu görülebilir. Osmanlı Devleti ayrıca Astarhan seferi ile birlikte Don-Volga nehirleri arasına bir kanal yaptırmaya çalışmış, ancak bu proje başarısız olmuştur. 1569 yılında Kasım Paşa’nın komutasında başlayan bu sefer, Rusya ile herhangi bir savaş yapılmamasına rağmen, Osmanlı Devleti için felaketle sonuçlanmıştır. Astarhan’dan Azak Kalesi’ne çekilirken Osmanlı askerlerinden binlerce kişi açlık ve susuzluk yüzünden ölmüştür. Astarhan seferinden sonra Osmanlı Devleti Karadeniz’in kuzeyi ile ilgili bütün işleri Kırım Hanlığına bırakmıştır. Rus Çarı Korkunç İvan 1571 yılında Kırım Hanlığı’nın Moskova’ya karşı düzenlediği yıkıcı seferden sonra, elçisi Novosiltyev’i İstanbul’a göndermiştir. Rusya ve Osmanlı Devleti arasında yapılan barış anlaşması ile Astarhan seferinin nedenlerinden birini oluşturan Terek Kalesi, Ruslar tarafından yıkılmıştır. Rusların bu dönemde Litvanya ile savaş halinde olması, onların Osmanlı Devleti ile bir anlaşma yapmasına sebep olmuştur.

THE 1569 ASTRAKHAN EXPEDITION OF THE OTTOMAN EMPIRE ACCORDING TO RUSSIAN AND OTTOMAN SOURCES

Astrakhan was occupied by the Russians in 1556. After this occupation, various complaints were received by the Ottoman State both from the citizens of Astrakhan and Turkestan. The Astrakhan Turks complained about the Russian persecution and expected the Ottoman Sultan to save them from the persecution. In addition, with the invasion of Astrakhan, the road to pilgrimage to Muslims in Turkestan was blocked. Due to the Ottoman-Persian wars, the Turkestan pilgrims could not use the Iranian route as a pilgrimage route. However, it can be seen that the main purpose of the 1569 Astrakhan campaign for the Ottoman Empire was Russia, growing stronger after the invasion of Astrakhan and to try to prevent this by the Ottoman State. The Ottoman Empire also tried to build a canal between the Don-Volga rivers with The Astrakhan campaign, but this Project failed. This campaign under the command of Kasım Pasha in 1569, although no war was fought with Russia, resulted in disaster for The Ottoman Empire. Thousands of Ottoman soldiers died of starvation and thirst while retreating from Astrakhan to the Azov fortress. After The Astrakhan campaign, The Ottoman Empire left all the affairs of the Black Sea to the Crimean Khanate. After the devastating campaign of the Crimean Khanate in 1571 against Moscow, tsar Ivan the Terrible sent Ambassador Novosiltyev to İstanbul. Terek castle, which was one of the reasons of the Astrakhan campaign with the peace agreement between Russia and the Ottoman Empire, was destroyed by the Russians. The fact that the Russians were at war with Lithunia during this period caused them to make an agreement with the Ottoman Empire.

PDF

___

ALPARGU, Mehmet, Nogaylar, Değişim Yayınları, Sakarya 2007.
Mühimme Defterleri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, VII, Ankara 1998.
Evliya Çelebi Bin Derviş Mehemmed Zılli, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 7. Kitap, 2. Cilt, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
HAMMER, Joseph Von, Büyük Osmanlı Tarihi, C. 3, Üçdal Neşriyat, İstanbul 2010.
HUDYAKOV, Mihail, Kazan Hanlığı Tarihi, çev. Ayaz İshaki, Haz. İlyas Kemaloğlu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
İNALCIK, Halil, “Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)”, Belleten, XII/46, Ankara, 1948, s. 351-352.
JENKİNSON, Anthony and Other Englishmen, Early Voyages and Travels to Russia and Persia, Vol. 1, Edit by: Delman Morgan, New York.
KARAMZİN, N. M, İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo, Tom IX, Sankt Peterburg 1821.
KEMALOĞLU, İlyas, Rus Elçi Raporlarında Astarhan Seferi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
KOÇ, Dinçer, “Aşağı İdil Boyunda Hakimiyet Mücadelesi ve Astarhan (Hacı Tarhan) Hanlığı”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XII/1(Yaz 2012), s. 455-494.
KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve İdil Boyu (1569 Astarhan Seferi, Ten İdil Kanalı ve XVI-XVII. Yüzyıl Osmanlı-Rus münasebetleri), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
KURAT, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Murat Kitabevi Yayınları, Ankara2002.
Letopistnıy Sbornik, İmenuemıy Patriarşeyu İli Nikonovskoyu Letopisyu (Akançaniye), Akad, XIV.—Abol.— Akad. XV.---- Pub(Strog.)—Troiçe. III.---- Şum.---- Cinod, Tom XIII, S. Peterburg 1901.
MERCANİ, Şehabettin, Müstefadü’l- Ahbar Fi Ahval-i Kazan ve Bulgar, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını,Yayınlayan: E.N. Hayrullin, Ter. Dr. Mustafa Kalkan, Ankara 2008.
NOVOSELYSKİY, A. A, XVII. Yüzyılın Birinci Yarısında Moskova Devletinin Tatarlarla Mücadelesi, Tercüme. Kemal Ortaylı, Haz. Erhan Afyoncu-İlyas Kemaloğlu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
OĞUZOĞLU, Yusuf, “Dizdar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul 1994, s. 480-481. Osmanlı Belgelerinde Kazan, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ankara 2015.
ÖZTÜRK, Yücel, Osmanlı Hakimiyetinde Kefe 1475-1600, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000. Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi,I, Haz. Bekir Sıtkı Baykal, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1981.
REFİK, Ahmet, “Sokullu Mehmed Paşa’nın Bahr-i Hazar-Karadeniz Kanalı Teşebbüsü-1”, Edebiyat-ı Umumiyye Mecmuası, Haftalık Siyasi, Edebi ve İlmi Gazete, C.1, Sene:1, 13 Safer 1335(1917) Cumartesi, 26 Teşrin-i Sani 1332(1914), Numara 6, s. 124-126.
REFİK, Ahmet, “Sokullu Mehmed Paşa’nın Bahr-i Hazar-Karadeniz Kanalı Teşebbüsü-2”, Edebiyat-ı Umumiyye Mecmuası, Haftalık Siyasi, Edebi ve İlmi Gazete, C. 1, Sene:1, 25 Safer 1335(1917) Cumartesi, 3 Kanun-u Evvel 1332(1914), Numara, s. 139-141.
REFİK, Ahmet, “Bahr-i Hazar-Karadeniz Kanalı ve Ejderhan Seferi,” Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, S. 43, İstanbul 1333-1917, s. 1-14.
SMİRNOV, V. D, Kırımskoe Hanstva Pod Verhovenstvom Otomanskoy Portı Do Naçala XVIII Veka, Sankt Peterburg, 1887.
SOLOV’YEV, S. M., İstoriya Rosiyi s Drevneyşih Vremön, Tom 6, X., Sank Peterburg.
TAYMAS, Abdullah Battal, Kazan Türkleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988.
TARANOWSKİ, Andrey, Taranowski Seyahatnamesi, Aktaran: Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve İdil Boyu (1569 Astarhan Seferi, Ten İdil Kanalı ve XVI-XVII. Yüzyıl Osmanlı-Rus münasebetleri), (Ek No VI. s.027-048).
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi III. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1983.
YÜZEFOVİÇ, L. A, Kak v Pasolskih Abıçayah Vepetsya, Mejdunarodnıye Athaşehiya, Moskva 2008. ZAYTSEV, İlya, Astrahanckoye Hanstvo, Vostoçhaya Literatura, Moskva 2006.
ZAYTSEV, İlya, Astrahanckoye Hanstvo, İstoriya Tatar s Drevneyşih Vremen v Semi Tomah Tom IV Tatarckiye Gosudartctba XV- XVIII Veka, Akademiya Nauk Respubliki Tatarstan İnstitut İstorii İm.Şehabettin Mercani, Kazan 2014, s. 199.
ZAYTSEV, İlya, “Astarhan Hanlığı”, Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, C. 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 116.
http://www.vdgbu.ru/index.php/ff (E.T.17.01.2020).