AHMED CEVDET PAŞA VE MODERNİZM’E BAKIŞI*

“Osmanlı Devleti’nin en uzun yüzyılı” olarak adlandırılan 19. yüzyıl, bizlere kıymetli şahıslar ve eserler kazandırmıştır. Bunlardan en önemlisi şüphesiz yaşadığı döneme iz bırakmış olan Ahmed Cevdet Paşa’dır. Devlet kademelerinde birçok makamda bulunmuş ve bununla beraber çağındaki olayları kalemiyle geleceğe aktarmıştır. Miras bıraktığı eserleri ve bürokrasiden akademiye ve idareciliğe birçok alanda gösterdiği başarılar ile Cevdet Paşa; Osmanlı tarihinde önemli bir yere sahiptir. 18. yüzyıl sonu, 19. yüzyıl başındaki çalışmalarında; 19. yüzyılın Osmanlı’sını; idari, askeri, ekonomik, siyasi ve sosyal yapısını müesseseler bazında irdelemiştir. Almış olduğu eğitimler ve yürüttüğü görevler; kendisinin bir hukukçu, devlet adamı ve tarihçi olarak anılmasına vesile olmuştur. Cevdet Paşa’nın şahitlik ettiği Tanzimat dönemi, dünya tarihinin ve özellikle Osmanlı Devleti’nin değişiminde kırılma olarak değerlendirilebilir. Bu yüzyılda yaşanan değişimin doğrusu, yanlışı ve gerekliliği Paşa’nın birçok eserinde konu edilmiştir. Tarih sahnesinde tüm bu dinamikleri nasıl okumamız gerektiğini yazılarında tartışan Cevdet Paşa; günümüzde de süregelen modernizm kavramı sorununa ışık tutmaktadır. Tanzimat dönemi içinde medresede yetişen Cevdet Paşa’nın çağdaşlarından farklılık gösterdiği nokta şüphe yok ki modernizm ve değişime karşı takındığı tutumdur. Kadim geleneğin savunucusu bir Osmanlıcı ve İslamcı olan Cevdet Paşa’nın gözünden 19. yüzyıl modernizmi, çalışmanın temel konusunu teşkil etmektedir.

AHMED CEVDET PASHA AND HIS OVERVIEW OF MODERNISM

The nineteenth century, called the longest century of the Ottoman Empire, brought us valuable people and works. The most important of these is Ahmed Cevdet Pasha, left his mark in the period in which he lived. He held many positions in the state authority and transferred the events of his age to the future with his pen. Cevdet Pasha, with his works left and his successes in many fields from bureaucracy to academia and administration, in his works in the late 18th century and early 19th century, examined the 19th century Ottoman Empire in the field of administration, military, economy, politics and social structure on the basis of administration. The trainings he received and duties he carried out brought about being remembered as a lawyer, teacher, statesman and historian. The Tanzimat period that Cevdet Pasha witnessed can be regarded as a breaking in the change of world history and especially of the Ottoman Empire. The truth, wrong and necessity of the change experienced in this century have been mentioned in many of Pasha's works. Cevdet Pasha, discussing how we should read all these dynamics in his writings in the history scene, sheds light on today’s ongoing problem of modernism. The point that Cevdet Pasha, who grew up in the madrasah during the Tanzimat period, differs from his contemporaries is undoubtedly his attitude towards modernism and change. 19th century modernism from the perspective of Cevdet Pasha, an Ottomanist and Islamist defender of the ancient tradition, is the main subject of the study.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
BOA, Yıldız Esas Evrakı 18/S/1302, D. No: 45, G. No: 11, Y.EE.
BOA, Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri 29/Z/1238, D. No: 1, G. No: 2, DH.SAİDd…
ALİ RIZA VE MEHMED GALİB, Geçen Asırda Devlet Adamlarımız II, Haz. F. Ç Derin. Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1977.
ANAY, Harun, Ahmet Cevdet Paşa’nın Modernizme Bakışı. Ahmet Cevdet Paşa Sempozyumu Bildirileri içinde 67-77. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.
AYKUT, Şevki Nezihi, Ahmed Cevdet Paşa Hayatı, Eserleri, Tarihçiliği, Hakkında Yapılan Araştırma ve İncelemeler. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
BAYKARA, Tuncer, Osmanlılarda Medeniyet Kavramı, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2007.
BERKES, Niyasi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2017.
CEVDET PAŞA, Taribu Tarihi Cevdet, Müt. Abdülkadir Efendi ed- Dana. Matbaatü Ceride, Beyrut 1891.
---. Tezakir, Yay. Cevdet Baysun. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1967.
---. Cevdet Paşa Tarihinden Seçmeler Cilt I, Sad. S, Irmak ve B. K. Çağlar. Milli Eğitim Yayınları, İstanbul 1973.
---. Sultan Abdülhamid’e Arzlar (Ma‘ruzat), Haz. Yusuf Halaçoğlu. Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2014.
---. Tarih-i Cevdet I. Cilt, Haz. Mehmet İpşirli. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
CİHAN, Ahmet, Ahmet Cevdet Paşa’nın Aile Mektupları, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2019.
CHAMBERS, R. L., “The Education of a Nineteenth Century Ottoman Alim: A. Cevdet Pasha”. International Journal of Middle East Studies, 4(4), 440-464. 1973.
DOĞAN, İsmail, Münif Mehmed Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt. 32, s. 9-12), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2006.
FATMA ALİYE, Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı, Bedir Yayınları, İstanbul 1995.
GÜNDÜZ, Mustafa, Eğitimci Yönüyle Ahmed Cevdet Paşa, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2015.
GÖREN, Cevdet, (2017). Tarihçi Ahmed Cevdet Paşa’nın XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’ndeki Gelişmelere Dair Tespit ve Önerileri. (Yüksek lisans tezi, 2017). YÖK Ulusal Tez Merkezi, 485594.
HALAÇOĞLU, Yusuf ve AYDIN, Mehmet Akif, “Cevdet Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt. 7, s. 443-450), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1993. İNALCIK, Halil, Osmanlı ve Modern Türkiye, Timaş Yayınları, İstanbul 2013.
KAHRAMAN, Alim, Şinasi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt. 39, s. 166-169), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2010.
KAPLAN, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar II, Dergah Yayınları, İstanbul 1987.
KARA, İsmail. Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri, Dergâh Yayınları, İstanbul 2016.
KOÇ, Elif Merve (2017). Ahmet Cevdet Paşa ve Osmanlı Devleti’nde Eğitimin Modernleşmesi. (Yüksek lisans tezi, 2017). YÖK Ulusal Tez Merkezi, 480337.
KURAN, Ercüment, Devlet Adamı Olarak Cevdet Paşa. Ahmet Cevdet Paşa Sempozyumu Bildirileri içinde 3-7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1997.
LEWİS, Bernardü, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Arkadaş Yayınları, Ankara 2013.
MARDİN, Ebül’ula, Ahmet Cevdet Paşa, Acar Yayınları, İstanbul 2011.
MARDİN, Şerif, Türk Modernleşmesi, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
MERİÇ, Ümit, Cevdet Paşa’nın Cemiyet ve Devlet Görüşü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1975.
NEUMANN, Christoph K, Araç Tarih Amaç Tanzimat, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
OĞUZ, Mustafa, Ahmed Cevdet Paşa ve Tarihçiliği, Kömen Yayınları, Konya 2014.
ÖZ, Mehmet, Kanun-i Kadimin Peşinde, Dergah Yayınları, İstanbul 2019.
ŞEKER, Mehmet Fatih, Modernleşme Devrinde İlmiye Cevdet Paşa – İbnülemin Örneği. İstanbul: Dergah, 2015.
ŞİMŞİRGİL, Ahmet ve EKİNCİ, Ekrem Buğra, (2015). Ahmet Cevdet Paşa ve Mecelle, Beylik Yayınları, İstanbul 2015.
TANPINAR, Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Milli Eğitim Yayınları, İstanbul 1969.
---. XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
TÜRKÖNE, Mümtazer, “Ahmet Cevdet Paşa ve Türk Modernleşmesi”, Ahmet Cevdet Paşa Sempozyumu Bildirileri içinde 159-161, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1997.
UÇMAN, Abdullah, Encümeni Dâniş. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt. 11, s. 176-178), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995.
ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi I-II, Selçuk Yayınları, Konya 1966.
---. Millet ve Tarih Şuuru, Dergah Yayınları, İstanbul 1976.
ÜLKÜTAŞIR, Mehmet Şakir. Cevdet Paşa Hayatı – Şahsiyeti – Eserleri (1822 – 1895), Doğus Yayınları, Ankara 1945.