RUS VE OSMANLI KAYNAKLARINA GÖRE OSMANLI DEVLETİ'NİN 1569 ASTARHAN SEFERİ

Astarhan 1566 yılında Ruslar tarafından işgal edilmiştir. Bu işgalden sonra hem Astarhan’daki ahaliden hem de Türkistan’daki ahaliden Osmanlı Devleti’ne çeşitli şikayetler gelmeye başlamıştır. Astarhan Türkleri Rus zulmünden şikayet ediyor ve Osmanlı sultanın kendilerini bu zulümden kurtarmasını bekliyordu. Ayrıca Astarhan’ın işgali ile Türkistan’daki Müslümanlara hac yolu da kapanmış oldu. Osmanlı-İran savaşlarından dolayı Türkistanlı hacılar hac yolu olarak İran yolunu da kullanamıyordu. Ancak Osmanlı Devleti açısından 1569 Astarhan seferinin asıl amacı Rusların Astarhan’ı işgal ettikten sonra giderek güçlenmesi ve Osmanlı Devleti’nin bunu engellemeye çalışması olduğu görülebilir. Osmanlı Devleti ayrıca Astarhan seferi ile birlikte Don-Volga nehirleri arasına bir kanal yaptırmaya çalışmış, ancak bu proje başarısız olmuştur. 1569 yılında Kasım Paşa’nın komutasında başlayan bu sefer, Rusya ile herhangi bir savaş yapılmamasına rağmen, Osmanlı Devleti için felaketle sonuçlanmıştır. Astarhan’dan Azak kalesine çekilirken Osmanlı askerlerinden binlerce kişi açlık ve susuzluk yüzünden ölmüştür. Astarhan seferinden sonra Osmanlı Devleti Karadeniz’in kuzeyi ile ilgili bütün işleri Kırım Hanlığına bırakmıştır. Rus Çarı Korkunç İvan 1571 yılında Kırım Hanlığının Moskova karşı düzenlediği yıkıcı seferden sonra, elçisi Novosiltyev’i İstanbul’a göndermiştir. Rusya ve Osmanlı Devleti arasında yapılan barış anlaşması ile Astarhan seferinin nedenlerinden birini oluşturan Terek kalesi, Ruslar tarafından yıkılmıştır. Rusların bu dönemde Litvanya ile savaş halinde olması, onların Osmanlı Devleti ile bir anlaşma yapmasına sebep olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Astarhan, Don-Volga Kanalı, Kırım Hanlığı, Devlet Giray, Korkunç İvan

ACCORDİNG TO RUSSIAN AND OTTOMAN SOURCES, OTTOMAN EXPEDİTİON TO ASTRAKHAN İN 1569

Astrakhan was occupied by the Russians in 1556. After this occupation, various complaints came to Ottoman State both from the people in Astrakhan and from the people in Turkestan. The Astrakhan Turks complained about the Russian persecution and expected the Ottoman Sultan to save themselves from the persecution.In addition, with the invasion of Astrakhan, the road to pilgrimage to Muslims in Turkestan was closed. Due to the Ottoman-İranian wars, the Turkestan pilgrims could not use the Iranian route as a pilgrimage route.However, İt can be seen that the main purpose of the 1569 Astrakhan campaign for the Ottoman Empire was to strengthen the Russians after the invasion of Astrakhan and to try to prevent this by the Ottoman State. The Ottoman Empire also tried to build a canal between the Don- Volga rivers with The Astrakhan campaign, but this Project failed. This campaign under the command of Kasım Pasha in 1569, although no war was fought with Russia, resulted in disaster for The Ottoman Empire. Thousands of Ottoman soldiers died of starvation and thirst while retreating from Astrakhan to the Azov fortress. After The Astrakhan campaign, The Ottoman Empire left all the affairs of the Black Sea to the Crimean Khanate. After the devastating campaign of thr Crimean Khanate in 1571 against Moscow, tsar İvan the Terrible sent Ambassador Novosiltyev to İstanbul. Terek castle, which was one of the reasons of the Astrakhan campaign with the peace agreement between Russia and the Ottoman Empire, was destroyed by the Russians. The fact that the Russians were at war with Lithunia during this period caused them to make an agreement with the Ottoman Empire.

Keywords:

Astrakhan, Volga-Don Canal, Crimean Khanate, Devlet Giray, Ivan the Terrible,

PDF

___

Alpargu, Mehmet, Nogaylar, Değişim Yayınları, Sakarya, 2007
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mühimme Defterleri, VII, Ankara, 1998
Evliya Çelebi Bin Derviş Mehemmed Zılli, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 7. Kitap, 2. Cilt, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011
Hudyakov, Mihail, Kazan Hanlığı Tarihi, Çev. Ayaz İshaki, Haz. İlyas Kemaloğlu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2018
İnalcık, Halil, Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569), Belleten, XII/46, Ankara, 1948, s. 351-352
Jenkinson, Anthony and Other Englishmen, Early Voyages and Travels to Russia and Persia, Vol 1, Edit by: Delman Morgan, New york
Karamzin, N.M, İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo, Tom IX, Sank Peterburg, 1821
Kemaloğlu, İlyas, Rus Elçi raporlarında Astarhan Seferi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011
Koç, Dinçer, Aşağı İdil Boyunda Hakimiyet Mücadelesi ve Astarhan (Hacı Tarhan) Hanlığı, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XII/1(Yaz 2012), s. 484
Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve İdil Boyu (1569 Astarhan Seferi, Ten İdil Kanalı ve XVI-XVII. Yüzyıl Osmanlı-Rus münasebetleri), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011
Kurat, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Murat Kitabevi Yayınları, Ankara, 2002
Letopistnıy Sbornik, İmenuemıy Patriarşeyu İli Nikonovskoyu Letopisyu (Akançaniye), Akad, XIV.—Abol.—Akad. XV.---- Pub(Strog.)—Troiçe. III.---- Şum.---- Cinod, Tom XIII, S. Peterburg, 1901
Mercani, Şehabettin, Müstefadü’l- Ahbar Fi Ahval-i Kazan ve Bulgar, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını,Yayınlayan: E.N. Hayrullin, Türkiye Türkçesine Aktaran: Dr. Mustafa Kalkan, Ankara, 2008
Novoselyskiy, A.A, XVII. Yüzyılın Birinci Yarısında Moskova Devletinin Tatarlarla Mücadelesi, Tercüme. Kemal Ortaylı, Yayına Hazırlayan. Erhan Afyoncu-İlyas Kemaloğlu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2011
Oğuzoğlu, Yusuf, ‘’Dizdar’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.9, İstanbul, 1994, s. 480-481
Osmanlı Belgelerinde Kazan, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ankara, 2015
Öztürk, Yücel, Osmanlı Hakimiyetinde Kefe 1475-1600, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000
Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi,I, haz.Bekir Sıtkı Baykal, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981
Smirnov, V.D, Kırımskoe Hanstva Pod Verhovenstvom Otomanskoy Portı Do Naçala XVIII Veka, Sen Peterburg, 1887
Solov’yev, S.M., İstoriya Rosiyi s Drevneyşih Vremön, Tom 6, X., Sank Peterburg
Taymas, Abdullah Battal, Kazan Türkleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1988
Taranowski, Andrey, Taranowski Seyahatnamesi, Aktaran: Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve İdil Boyu (1569 Astarhan Seferi, Ten İdil Kanalı ve XVI-XVII. Yüzyıl Osmanlı-Rus münasebetleri), . (Ek No VI. s.027-048)
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi III. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1983
Yüzefoviç,L.A, Kak v Pasolskih Abıçayah Vepetsya, Mejdunarodnıye Athaşehiya, Moskva, 2008
Zaytsev, İlya, Astrahanckoye Hanstvo, Vostoçhaya Literatura, 2006, Moskva
Zaytsev, İlya, Astrahanckoye Hanstvo, İstoriya Tatar s Drevneyşih Vremen v Semi Tomah Tom IV Tatarckiye Gosudartctba XV- XVIII Veka, Akademiya Nauk Respubliki Tatarstan İnstitut İstorii İm.Şehabettin Mercani, Kazan, 2014, s. 199
Zaytsev, İlya’’Astarhan Hanlığı’’, Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, C.5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 116
https://tr.wikipedia.org/wiki/Volga-Don_Kanalı (08.10.2019)