OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E MODERN EĞİTİMİN İNŞASI: DEVLETİN KURTARILMASINDAN DEVLETİN KURULMASINA
Tarih boyunca toplumlar, eğitimin fonksiyonel özelliğinden yararlanmışlardır. Geleneksel toplumlarda eğitim sürecinde, salt ihtiyaç duyulan gündelik yaşam pratiklerinin ve deneyimlerinin aktarılması yeterli olurken; Avrupa'da Aydınlanma ile birlikte başlayan ve temelleri yine bu dönemde atılan modern eğitim ile akıl ve nesnel bilgiyi önemseyen yeni bir birey yaratılmaya çalışılmıştır. Osmanlı'nın genellikle 18. yüzyılda başlatılan modernleşme çabalarının eğitim boyutunda ise yeni bir birey yaratılması amacından ziyade devletin kurtarılmasını sağlayacak niteliklerin bireylere kazandırılması amaçlanmıştır. İmparatorluğun toplumsal-siyasal düzeninin güvenliğini ve sürekliliğini sağlayan dini-geleneksel parametrelerin diriltilerek devleti eski gücüne kavuşturma endişesi taşıyan değişim hamleleri, yeni bireyi yaratmayı amaçlamadığı için Osmanlı son döneminde laik, karma ve aklı önceleyen bir eğitim sistemi de ortaya çıkamamıştır. 1923'te Cumhuriyet'in ilanının ardından kurulan yeni devlet ise kuruluşunu ve gelişimini tamamlayabilmek dolayısıyla yeni bireyi yaratabilmek için modern eğitim paradigmasına uygun düşecek ilkeleri belirlemeye çalışmıştır. Bu amaca uygun olarak da Atatürk Dönemi olarak adlandırılan 1923-1938 arasını kapsayan dönemde idari ve yasal düzenlemeler yapılarak oldukça radikal adımlar atılmıştır. Geçmişten kopuşu sağlamaya çalışan inkılap hareketleri ile eğitim sistemi modern öğeleri içerecek şekilde yeniden inşa edilmiştir. Bu çalışmada da Tanzimat Dönemi'nden itibaren Osmanlı Devleti'nde eğitim alanında yapılan yenilikler ve bu yeniliklerin odak noktası üzerinde durulmaktadır. Ardından 1923-1938 Dönemi'nde modern eğitimin inşası adına yapılan inkılaplar ve eğitime verilen misyon ele alınmaktadır
THE CONSTRUCTION OF MODERN EDUCATION FROM OTTOMAN TO REPUBLIC: FROM RECOVERY OF THE STATE TO THE ESTABLISHMENT OF THE STATE
Throughout the history societies have made use from functional feature of the education. In traditional societies, while it is confined to transfer practices of everyday life and experience, on the other hand in Europe in line with the Enlightenment, the reasoning and objective information exposed the importance of modern education and attempted to create a new individual during the process of education. Within the educational dimension of 18th century modernization efforts in Ottoman Empire, it was generally initiated the creation of a new individual to make the life of the Empire longer instead of intending an educated persons with distinctive peculiarities. The changing efforts to revitalize the religio-traditional parameters providing the sustainability and survival of the socio-political order for the sake of strengthening the Empire did not aim to create a new individual with the western mentality. Therefore this understanding did not lead to emerge an educational system which was giving the priority for the secularism, reason and the mixed character. Following the announcement of the establishment of the new state of the Republic in 1923 and thus complete the development of the individual in order to create a new paradigm of modern education which is appropriate to assess the fundamental principles. As a matter of fact, within the period of 1923-1938 called as Ataturk reign, radical steps had been taken in administrative and legislative fields in order to convey them to the next generations as the new behavioral models which were attained by the newly created educational system. In this period of time, the education had been perceived as a mean to reestablish the social order and to realize the ideological formulations by means of its widespread, obligatory and secular character. The ultimate target was to create a new notion of citizenship to shape and survive the dynamics of modern state. In this study, the reforms and innovations had been committed in Ottoman time since the Tanzimat period and the main focus of these reforms have been analyzed as well as the revolutions made for the sake of the construction of the modern education and its newly defined mission
___
- ÂDEM, M. (2008), Çağdaş Üniversite mi Medrese mi, Phoenix Yayınları, Ankara.
- AKŞİN, S. (2011), Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
- AKYÜZ, Y. (1999), Türk Eğitim Tarihi, Pegem Akademi Yayıncılık, İstanbul.
- ALKAN, Mehmet Ö. (2000), "Osmanlı İmparatorluğu'nda Eğitim ve Eğitim İstatistikleri, 1839- 1924)", Osmanlı Devleti'nde Bilgi ve İstatistik, (Der.) Halil İnalcık ve Şevket Pamuk, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, ss. 125-145.
- ALKAN, Mehmet Ö. (2009), "Resmi İdeolojinin Doğuşu ve Evrimi Üzerine Bir Deneme", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cumhuriyet'e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet'in Birikimi, (Ed.) Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, İletişim Yayınları, İstanbul, ss. 377-407.
- AYSAL, Necdet. (2011), "Atatürk Dönemi Türk Devrimi", Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (Der.) Temuçin Faik Ertan, Siyasal Kitabevi, Ankara, ss.189-218.
- BAŞGÖZ, İ., WILSON, H. E. (1968), Türkiye Cumhuriyetinde Milli Eğitim ve Atatürk, Dost Yayınları, Ankara.
- BAŞGÖZ, İ. (1999), Türkiye'nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. BERKES, N. (2011), Türkiye'de Çağdaşlaşma, (Haz.) Ahmet Kuyaş, YKY, İstanbul.
- BERKTAY, Fatmagül. (2009), "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Feminizm", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cumhuriyet'e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet'in Birikimi, (Ed.) Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, İletişim Yayınları, İstanbul, ss.348-361.
- BİNBAŞIOĞLU, C. (2005), Türk Eğitim Düşüncesi Tarihi, Anı Yayıncılık, Ankara.
- BİNBAŞIOĞLU, Cavit. (2006), "Türkiye'de Milli Eğitim Bakanlığı Örgütü: Kuruluş ve Gelişmesi", Türkiye'de Eğitim Bilimleri: Bir Bilanço Denemesi, (Der.) Muhsin Hesapçıoğlu ve Alpaslan Durmuş, Nobel Yayıncılık, Ankara, ss.26-54.
- CİCİOĞLU, H. (1985), Türkiye Cumhuriyeti'nde İlk ve Ortaöğretim (Tarihi Gelişimi), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara.
- ÇELİK, Nur B. (2001), "Kemalizm: Hegemonik Bir Söylem", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce/Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul.
- DÖNMEZ, C. (2006), "Atatürk'ün Eğitin İle İlgili Görüş ve Uygulamalarına Toplu Bir Bakış", Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, C. VII S.1.
- DURSUN, Davut. (2007), "Türkiye'nin Dönüşüm Süreci, Dinamikleri ve Genel Özellikleri", Dönüşüm Sürecindeki Türkiye Aktörler, Alanlar, Sorunlar, (Der.) Davut Dursun, Burhanettin Duran ve Hamza Al, Alfa Basım Yayım, İstanbul.
- ERDOĞAN, İ. (2011), Milli Eğitime Dair Mülahazalar, Nobel Yayınları, Ankara.
- ESKİCUMALI, A. (2003), "Eğitim ve Toplumsal Değişme: Türkiye'nin Değişim Sürecinde Eğitimin Rolü 1923-1946", Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi C. 19 (2).
- GÖK, Fatma. (1999), "75 Yılda İnsan Yetiştirme Eğitim ve Devlet" 75 Yılda Eğitim, (Ed.), Fatma Gök, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
- GÖLE, N. (1998), "Batı-Dışı Modernlik Üzerine Bir İlk Desen", Doğu Batı, S.2.
- GÖLE, N. (2008), Melez Desenler İslam ve Modernlik Üzerine, Metis Yayınları, İstanbul.
- GÖZÜTOK, F. Dilek (2003), "Türkiye Program Geliştirme Çalışmaları", Milli Eğitim Dergisi, S.60.
- GÜLER, Ali. (2006), "Cumhuriyet Döneminde Başlangıçtan Günümüze Eğitim Sürecinin Tarihi Gelişimi", Türkiye'de Eğitim Bilimleri: Bir Bilanço Denemesi, (Ed.) Muhsin Hesapçıoğlu ve Alpaslan Durmuş, Nobel Yayınları, Ankara, ss.56-73.
- GÜLERMAN, A. (1987), Türkiye'nin Ekonomik ve Toplumsal Yapısı, Anadolu Matbaacılık, İzmir.
- HANİOĞLU, Şükrü. (2009), "Siyasal Temsil Olayının Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Yeri", Türkiye'de Politik Değişim ve Modernleşme, (Der.) Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay, Dora Yayıncılık, Bursa, ss.361-368.
- HEPER, Metin. (2011), Türkiye'nin Siyasal Hayatı Tarihsel, Kuramsal ve Karşılaştırmalı Açıdan, (Çev.) Kadriye Göksel, Doğan Egmont Yayıncılık, İstanbul.
- HÜKÜMETLER VE PROGRAMLAR (1988), C. I, 1920-1960, (Haz.) Nuran Dağlı ve Belma Aktürk, TBMM, Ankara.
- İNSEL, A. (1995), Türkiye Toplumunun Bunalımı, Birikim Yayınları, İstanbul.
- KANDİYOTİ, Deniz. (1999), "Modernin Cinsiyeti: Türk Modernleşmesi Araştırmalarında Eksik Boyutlar", Türkiye'de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, (Der.) Reşat Kasaba ve Sibel Bozdoğan, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
- KARPAT, Kemal. (2002), Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus, (Çev.) Akile Zorlu Durukan ve Kaan Durukan, İmge Kitabevi, Ankara.
- KARPAT, Kemal. (2006), Osmanlı'da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, (Çev.) Dilek Özdemir, İmge Kitabevi, Ankara.
- KARAL, E. Z. (1974), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 1918-1965, Maarif Basımevi, Ankara.
- KOÇER, H. A. (1991), Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
- KODAMAN, B. (1988), Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. LEWIS, Bernard. (1991), Modern Türkiye'nin Doğuşu, (Çev.) Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- ÖZDALGA, Elisabeth. (2007), İslâmcılığın Türkiye Seyri Sosyolojik Bir Perspektif, (Çev.) Gamze Türkoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul.
- SAKAOĞLU, N. (1992), Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
- SAKAOĞLU, N. (2003), Osmanlı'dan Günümüze Türk Eğitim Tarihi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
- SAYARI, B. (1978), "Türkiye'de Dinin Denetim İşlevi", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 33 (1), ss.173-185.
- SOMEL, S. A. (2007), "Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Osmanlı Eğitim Düzeninde Dönüşümler", 150.Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (1853-1856), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul, ss. 61-84.
- SOMEL, S. A. (2010), Osmanlıda Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İletişim Yayınları, İstanbul.
- STEINHAUS, Kurt. (1995), Atatürk Devrimi ve Sosyolojisi, (Çev.) Mehmet Akkaş, Sarmal Yayınevi, İstanbul.
- ŞAPOLYO, Enver Behnan. (1966), "Atatürk ve Maarif Misakı", Türk Kültürü, S.40.
- ŞENGÜL, Serdar. (2009), "Medreseden Okula Osmanlı-Cumhuriyet Modernleşmesi", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Dönemler ve Zihniyetler, (Ed.) Tanıl Bora ve Murat Gültekingil,
- Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
- Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Alev SÖKMEN, Edip Sabahattin METE
KRİZ VE YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER: "İŞGAL ET" ÖRNEĞİ
HOW PMBOK ADDRESSES CRITICAL SUCCESS FACTORS FOR IT PROJECTS?
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E MODERN EĞİTİMİN İNŞASI: DEVLETİN KURTARILMASINDAN DEVLETİN KURULMASINA
Emel ÇOKOĞULLAR, B. Mehmet BOZASLAN