Köken bilimlik çözümlemeler- ı: çiğne- (1), çiğne- (2); esne- (1), esne- (2)

Türkçe sözlüklerde eş köklü olmadıkları bilinmediği için aynı madde başı altında verilen kimi eş sesli kelimelerin inandırıcı bir köken bilgisi incelemesine konu olmaları beklenir. Çiğne- (1) ‘bir şeyi ağza alıp dişler arasında ezmek, öğütmek’, çiğne- (2) ‘ayakla üstüne basmak’; 2. ‘ayak veya tekerlek altına alıp ezmek, ezip öldürmek’; esne- (1) ‘bir dış etkiyle uzamak, genişlemek veya kavislenmek suretiyle şekil değiştirmek’; 2. ‘bollaşıp genişlemek’, esne- (2) ‘uyku, rehavet, yorgunluk gibi sebeplerle ağzı iyice açarak uzun ve derin bir nefes almak’ fiilleri de bu tür bir özellik taşıyan sözlük birimleridir. Ayrı kökten türedikleri anlaşılan söz konusu fiiller, sözlüklerimizde ayrı madde başları olarak yer almalıdır.

Etymologycal analysis- ı: çiğne- (1), çiğne- (2); esne- (1), esne- (2)

Some homophonous words that given under the same lexical entry in Turkish dictionaries because it is unknown that they aren’ t cognate are supposed to become subject to a persuasive etymological study. The verbs çiğne- (1) ‘to chew’, çiğne- (2) ‘to trample down’; esne- (1) ‘to stretch’, esne- (2) ‘to yawn’ are lexemes that shows this kind of characteristic, too. Above- mentioned verbs that appearently derived from different roots should be different lexemes in our dictionaries.

PDF

___

a.y.: aynı yer ağ.: ağız Alt.: Altay Türkçesi aş. bk.: aşağıya bakınız AT: Ana Türkçe ay.: aynı anlamda Azb.: Azerbaycan Türkçesi Başk.: Başkurt Türkçesi Çağ.: Çağatay Türkçesi Çuv.: Çuvaş Türkçesi ET: Eski Türkçe ETT: Eski Türkiye Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi Evk.: Evenkice Gag.: Gagauz Türkçesi Halh.: Halha Moğolcası Harz.: Harezm Türkçesi Hks.: Hakas Türkçesi Kırg.: Kırgız Türkçesi Tel.: Teleüt ağzı TT: Türkiye Türkçesi Tuv.: Tuva Türkçesi Türkm.: Türkmen Türkçesi yuk. bk.: yukarıya bakınız YUyg.: Yeni Uygur Türkçesi Tat.: Tatar Türkçesi Şor.: Şor ağzı Özb.: Özbek Türkçesi Osm.: Osmanlı Türkçesi Mo.: Moğolca Kzn: Kazan Türkçesi, Kazan Tatar Türkçesi Kzk.: Kazak Türkçesi Kry.: Karay Türkçesi Krh.: Karahanlı Türkçesi Krç.- Malk.: Karaçay- Malkar Türkçesi Kmk.: Kumuk Türkçesi Kkalp.: Karakalpak Türkçesi
Alt- TürkS: Altayca- Türkçe Sözlük (1999), (Hzl.: Emine Gürsoy- Naskali ve Muvaffak Duranlı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AY III: ÖLMEZ, Mehmet (1991), Altun Yaruk III. Kitap (=5. Bölüm), Ankara: Odak Ofsset.
AY: KAYA, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AzbDL: Azerbaycan Dialektoloji Lügäti I (1999), II (2003), (Red.: M. Ş. Şireliyev ve M. İ. İslamov), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AzbTS: ALTAYLI, Seyfettin (1994), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I- II, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
AzTDK: HACALOĞLU, Recep Albayrak (1998), Azeri Türkçesi Dil Kılavuzu (Güney Azeri Sahası Derleme Deneme Sözlüğü), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
CEYLAN, Emine (1997), Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Çuv- TürkS: BAYRAM, Bülent (2007), Çuvaş Türkçesi- Türkiye Türkçesi Sözlük, Konya: Tablet Yayınları.
ÇuvS: PAASONEN, H. (1950), Çuvaş Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DLT: ATALAY, Besim (1992), Divanü Lûgat-it- Türk Tercümesi I- III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS: TDK (1963- 1982), Derleme Sözlüğü I- XII, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
EDPT: CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
ETG: GABAIN, A. von (1988), Eski Türkçenin Grameri (Çev.: Mehmet Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
EUTS: CAFEROĞLU, Ahmet (1968), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
EYUBOĞLU, İsmet Zeki (2004), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara: Sosyal Yayınlar.
GagTS: Gagauz Türkçesinin Sözlüğü (1991), (Akt.: Abdülmecit Doğru- İsmail Kaynak), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Hks- TürkS: ARIKOĞLU, Ekrem (2005), Örnekli Hakasça- Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları.
IrkB: TEKİN, Talat (2004), Irk Bitig (Eski Uygurca Fal Kitabı), Ankara: Öncü Kitap.
KAYA GÖZLÜ, Emel (2012), ‘‘Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Tıp Metinlerindeki İki Terim Üzerine Tespitler: Çignemek ve Çeynemek’’, Bilig 60 (Kış 2012), 155- 168.
KB: ARAT, R. Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III: İndeks, (Yyl.: Kemal Eraslan- Osman F. Sertkaya- Nuri Yüce), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
KBS: GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KE: ATA, Aysu (1997), Nāsırü’ d- dīn Bin Burhānü’ d- dīn Rabġūzī, Kısasü’ l Enbiyā (Peygamber Kıssaları) II, Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KıpçTS: TOPARLI, Recep vd. (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
KırgS: YUDAHİN, K. K. (1988), Kırgız Sözlüğü I- II, (Çev.: Abdullah Taymas), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KkalpTTS: Karakalpak Tiliniŋ Tüsindirme Sözligi I- IV (1982- 1992), Nökis: Karakalpakstan Baspası.
Kmk- BalkS: NEMETH, Gyula (1990), Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlüğü, (Çev.: Kemal Aytaç), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
KmkTS: PEKACAR, Çetin (2011), Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KÖUKY: ŞİRİN USER, Hatice (2010), Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yayınları.
Krç- MalkTS: TAVKUL, Ufuk (2000), Karaçay- Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KryS: ÇULHA, Tülay (2006), Karaycanın Kısa Sözvarlığı (Karayca- Türkçe Kısa Sözlük), İstanbul: Kebikeç Yayınları.
KTLS: ERCİLASUN, Ahmet Bican vd. (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
KurT: TOPALOĞLU, Ahmet (1978), Muhammed Bin Hamza, XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış Kur’ an Tercümesi II (Sözlük), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Kzk- TürkS: KOÇ, Kenan vd. (2003), Kazak Türkçesi- Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
KzkTS: KEŊESBAYEV İ. K. vd. (1984), Kazak Türkçesi Sözlüğü, (Terc.: Hasan Oraltay- Nuri Yüce- Saadet Pınar), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
KznTTS: ÖNER, Mustafa (2009), Kazan- Tatar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
LL: ŞEYHÜLİSLÂM MEHMED ESAD EFENDİ, Lehcetü’ l- Lügat, (Hzl.: Ahmet Kırkkılıç), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
LO: AHMET VEFİK PAŞA (2000), Lehce- i Osmânî, (Hzl.: Recep Toparlı), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
MBTS: AYVERDİ, İlhan (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük I- III, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
ME: YÜCE, Nuri (1988), Ebu’ l- Kāsım Cārullāh Maómūd Bin ‘Omar Bin Muhammed Bin Aómed Ez- Zamaúşarì El- Hwārizmì, Mukaddimetü’ l- Edeb, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
MersS: TOR, Gülseren (2004), Mersin Ağzı Sözlüğü, İstanbul: Kitap Matbaası.
ML: BARUTÇU ÖZÖNDER, F. Sema (1996), ‘Ali Şīr Nevāyi, Muhākemetü’ l- Luġateyn, İki Dilin Muhakemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Mo- TürkS: LESSING, Ferdinand D. (2003), Moğolca- Türkçe Sözlük. I- II, (Çev.: Günay Karaağaç), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
NF: ATA, Aysu (1998), Nehcü’ l- Ferādis, Uştmaúlarnıŋ Açuk Yolı, III, Dizin- Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
OrhTG: TEKİN, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Sanat Kitabevi.
OTWF: ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation I- II, Wiesbaden: Otto Harrasowitz.
OYTŞ: TEKİN, Talat (1989), XI. Yüzyıl Türk Şiiri, Divānu Lugāt’ it- Turk’ teki Manzum Parçalar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÖLMEZ, Zuhal (1996), Ebul Gazi Bahadır Han, Şecere- i Terākime (Türkmenlerin Soykütüğü), Ankara: Simurg Yayınları.
Özb- Türk K: YAMAN, Ertuğrul ve Nizamiddin MAHMUD (1998), Özbek Türkçesi- Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi- Özbek Türkçesi Karşılıklar Kılavuzu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
SN: DİLÇİN, Cem (1991), Süheyl ü Nev- Bahār ((İnceleme- Metin- Sözlük), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ŞİRİN, Hatice (2004), ‘‘Türkçede Yol Kavramı ve Yol Sözleri: Uğur, Çığır, Tıkır’ ’, V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2763- 2776.
ŞorS: TANNAGAŞEVA, N. N. Kurpeşko ve Şükrü Haluk AKALIN (1995), Şor Sözlüğü, Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi.
ŞS: Şeyh Süleyman Efendi- yi Buhârî (H. 1298), Luġat- i Çaġatay ve Türkî- yi Osmanî, İstanbul: Mihran Matbaası.
TarS: TDK (1963- 1972), Tarama Sözlüğü I- VIII, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TDBUÜ= TEKİN, Talat (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı- Simurg.
TEKİN, Talat (2004), ‘‘Notes on Old Turkic Word Formation”, Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri, (Yayıma hazırlayanlar: Emine Yılmaz- Nurettin Demir), Ankara: Öncü Kitap, 414- 447.
TelS: RYUMİNA- SIRKAŞEVA, L. T. VE N. A. KUÇİGAŞEVA (2000), Teleüt Ağzı Sözlüğü, (Çev.: Şükrü Haluk Akalın ve Caştegin Turgunbayev), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TETTL: TIETZE, Andreas (2002), Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı I, İstanbul- Wien: Simurg Yayınları.
TEZCAN, Semih (1981b), “Kutadgu Bilig Dizini Üzerine”, Belleten XLV/2, 178: 23- 78.
Tuv- RusS: Tuvinsko- Russkiy Slovar (1968), (Yyl.: E. R. Tenişev), Moskva.
TuvTS: ARIKOĞLU, Ekrem ve Klara KUULAR (2003), Tuva Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkm- TürkS: Türkmence- Türkçe Sözlük (1995), (Hzl.: Talat Tekin vd.), Ankara: Simurg Yayınları.
TürkS: TDK (2005), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Üİ: BARUTÇU ÖZÖNDER, F. Sema (1998), Üç İtigsizler, Giriş- Metin- Tercüme- Notlar- İndeks, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
YUygTS: NECİP, Emir Necipovic (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, (Çev.: İklil Kurban), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
YZ: TAŞ, İbrahim (2008), Yusuf ve Zeliha, İstanbul.