Kutadgu bilig’de “hükümdar, vezir ve sûfî tipleri”nin tanıtılmasında ve bu tiplerin temsil ettikleri fikirlerin açıklanmasında metaforların rolü

Edebî eserlerin en önemli özelliklerinden biri, ele alınan konunun edebî sanatlar vasıtasıyla anlatılmasıdır. Edebî sanatlardan biri de Arapçada “istiare”, Türkçede “eğreltileme”, Batı dillerinde de “metafor” adıyla anılan sanattır. Kutadgu Bilig, “hükümdar, ilk vezir, ikinci vezir ve sûfî” gibi dört farklı tipin tanıtılması ile bu tiplerin temsil ettikleri fikirlerin açıklanmasına dayanan metaforik ve alegorik bir eserdir. Eserde hem tiplerin tanıtılmasında hem de bunların temsil ettikleri fikirlerin açıklanmasında metafor sanatı temel vasıta olarak kullanılmıştır. Meselâ hükümdar tipi önce “güneş”, sonra “adâlet ve âdil kanun”, ilk vezir tipi önce “dolunay”, sonra “siyasî iktidar ve egemenlik” (kut=devlet), ikinci vezir tipi önce “övülmüş”, sonra “akıl ve anlayış” (Ukuş, Ukuşlug), sûfî tipi de önce “uyanmış”, sonra da “kanaat ve âkıbet” gibi kelime ve kavramların yerine konulmak suretiyle zincirleme metafor yapılarak, bu kelime ve kavramların ifade ettikleri anlamlar ve özelliklerle tanıtılmıştır. Biz bu makalemizde bu tiplerin taşıdıkları özelliklerin, fikirlerin ve görüşlerin metaforlar vasıtasıyla nasıl ortaya konmuş olduğunu tespit edip göstermeye çalışacağız.

The role of metaphors at the ıntroduction of “monarch, vizier and mystic types” in qutadġu bilig and the explanation of ıdeas represented by these types

One of the most important characteristics of literary works is the explanation of the handled subject with literary arts. Among these literary arts, one of them is the art known as “istiare” in Arabic, “eğreltileme” in Turkish and “metaphor” in Western languages. Qutadġu Bilig is a metaphoric and allegoric work that is based on the introduction of four different types of “monarch, first vizier, second vizier and mystic” and the explanation of ideas represented by these types, using the art of metaphor as the basic tool for this. The meanings and characteristics expressed by these types are introduced by making a complex metaphors (continuous metaphor) formed by having these types put in place of words and concepts. For example, the type of monarch is first “sun” and later “justice and fair law”, the type of first vizier is first “full moon” and later “political government and sovereignty” (qut=state), the type of second vizier is first “celebrated” and later “wisdom and mentality” (Uquš and Uqušluġ) while the type of mystic is first “enlightened” and later “contentment and fate”. At our paper, we will try to spot and show how the characteristics, ideas and views carried by these types are put forward with the usage of metaphors.

PDF

___

BAHÇECİ, Muhiddin, (1986); “Mâturîdî’nin Kelam Metodu”, Ebû Mansur Semerkandî Mâturîdî, Kayseri, s. 23-31.
ÇAĞATAY, Saadet, (1968); Kutadgu Bilig’de Odgurmış’ın Kişiliği, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, Ankara, s. 39-49.
ÇAĞATAY, Saadet, (1970); Kutadgu Bilig’de Ögdülmiş, Türk Kültürü, S. 98, Ankara, s. 27-43.
DİLÂÇAR, A. (1972); Kutadgu Bilig İncelemesi, Ankara.
İNALCIK, Halil (1966); “Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri”, Reşid Rahmeti Arat İçin, Ankara, s. 259-271.
KAFESOĞLU, İbrahim (1970); Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri, İ.Ü.E.F. Tarih Enstitüsü Dergisi, İstanbul, s. 1-38.
KAFESOĞLU, İbrahim, (1987); Türk Bozkır Kültürü, Ankara.
KAPLAN, Mehmet, (1985); Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, III, Tip Tahlilleri, İstanbul.
KOCA, Salim (1997), Dandanakan’dan Malazgirt’e, Giresun.
KOCA, Salim, (2010); Türk Kültürünün Temelleri, II, Ankara.
LAKOFF, George-JOHNSON, Mark, (2010); Metaforlar/Hayat, Anlam ve Dil, çvr. Gökhan Yavuz Demir, İstanbul.
NİZÂMÜ’L-MÜLK, (1976, 1980); Siyâset-nâme, yay. ve çvr. Mehmet Altay Köymen, Ankara.
SERGEN, Semih, (1986); İslâm’da Hz. Mevlânâ’da Kadına Saygı, Millî Kültür, S. 52, s. 59-63.
YUSUF HAS HÂCİB, (1947, 1974); Kutadgu Bilig, yay. ve çvr. Reşid Rahmeti Arat, Ankara.